Бумын

Бумын (туулган жери белгисиз 552) – Улуу Түрк кагандыгынын (552–744) негиздөөчүсү. Ашина уруусунан. Түрк жазма булактарында Бумын каган, ал эми кытай жазма булактарында Тумын каган деп да аталат. Бумын. адегенде башка мамлекеттер менен соода жана элчилик байланыштарды түзө баштаган. 545-ж. анын ордосуна жужандардын душманы болгон Батыш Вэй императору Тайцзудан элчи келген. Кийинки жылы Бумын өз элчисин императордун сарайына жиберген жана акырындык менен өзүнүн душмандарына каршы союз түзө баштаган. Жужандарга каршы чыгууга али эрте экендигин түшүнгөн Бумын алардын ханы Анахуанга мурункудай эле көз каранды бий катары темирден жасалган буюмдарды жөнөтүп турган. Кала берсе ал жужандардын бийлигине каршы көтөрүлүштөрдүн бирин баскан. 550-ж. Жунгарияда жашаган теле уруулары Моңголиядагы Анахуандын ордосун көздөй жортуулга жөнөшкөн. Бирок алар жарым жолго келгенде жакшы куралданган Бумындын атчан аскерлери тарабынан талкаланган. Бул жеңиштен соң Бумын жужандарга каршы согушка даярдана баштаган. Ал Анахуан менен кагылышуу максатын көздөп, анын кызынын колун сураган. Буга ачуусу келген Анахуан «сен менин темир эриткичимсиң, кантип сен мага ушундай сунуш кылууга батындың» деп одоно жооп берген. Бумын мындай жооп менен келген Анахуандын элчисин өлтүрөт, батыш вейлик император Вэньди менен жужандарга каршы келишим түзүп, анын кызы Чилеге үйлөнөт. 552-жана башка жужандарга каршы согуш ачып, аларды аёосуз талкалаган. Жеңилген Анахуан өзүн өзү өлтүргөн. Ошентип, Борбордук Азияда Улуу Түрк кагандыгы түзүлүп, Бумын «илигкаган» деген титул алган.

Колдонулган адабияттар

• “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2007. 808 бет, илл. ISBN 978 9967-14-055 -4