Күү төгүлгөн күлгүн өмүр

Википедия дан

күү төгүлгөн күлгүн өмүр


     нурмамбет осмон уулу
       (кызылсуу кыргыз автоном областы акчий ооданы)
                   

улуттук көркөм өнөр, елдик жөрөлгөлүү маданыйаттын шооласын урпактар арасында жаркыратып, ел_ жер үчүн езиле емгектенип, ечендеген кыйынчылык, економикалык чыгашаларга тушуксада еч кимге колко кылбай, унутта калып бараткан улуттук музиканын сезим толкуткан кайрыктарын ургаалдуу жаңыртып, жаштык өмүрүн жалындуу максаттарга сугарган, көп кырдуу көркөм өнөр өрүшүндө чыңалган, жөнөкөй бир жекенын елдик музикаларды өнүктүрүү жолунда жасаган жумуштары ел арасында оозго алынып келет. емикы сөздүн оролу_ акчий оодандык манас ансамбилинин музиканты макен аалы уулу жөнүндө болмок.


жаш кезинен еле жан дүйнөсүнө ширелген чабыт


балалык өмүрдө жан дүйнөгө ширелген шык адам баласынын кийынки өмүр жолуна белгилүү түрткүлүк рол ойнойт. макен аалы елдык өнөрпоздордун өрнөктүү башаттары оргуп турган акчий ооданынын жалаңчий кыштагында 1970-жылы жарык дүйнөгө көз ачкан. атасы аалы ыр-күүгө шыктуу киши болучу. макен жаштайынан еле атасы черткен күүлөрдү тыңшап, сезимин күү дүйнөсүнө каныктырып, зеендүү ыр-күүгө шыктуу болуп жетылген. ал 10 жашар кезинен баштап еле комуз чертүүнү үйрөнүп, елдик ыр- күүлөрдү аткаруучу болгон. убакыттын өтүшү менен күн-түн дебей көшөрө үйрөнүүнүн натыйжасында, чаалыкбас чабытка баш байлап, комуз чертүүгө мыкты,ыр-күүгө шыктуу болуп жетилген макең ел арасында чогуучулукта кол ойнотуп комуз чертып, үн жаңыртып обон төгүп жүрдү.1985-жылы кызылсуу кыргыз аптоном областык көркөм өнөр үйүрмөсү макен аалынын талантын барыктап-баалап, аны үйүрмөгө кабылдайт. ошол еле жылы областык көркөм өнөр үйүрмөсү аны кашкар аймактык көркөм өнөр мектебине билим ашырууга жыберет. ошондон баштап макен аалынын чыныгы музика чыгармачылык өмүрү башталды.

            өнөр сахнасында өр тартуу  


комуз кыргыз елынын кылымдардан беры чертып келаткан музыкалык аспабы. үч кылдан жаңырган асем күүлөр кыргыз елынын жан дүйнөсүндөгү кылымдык арман- тылегын، коштук- кайгысын، үмүт- муратын бейнелеп، комуздун жан сергыткен коңур күүлөрү етныкалык топтун өнөр сүйөр кышылерынын руху дүйнөсүн чалкытып، улуттук маданий өнүгүүнү түртмөктөп турат. алыста калган үй-бүлөө кыйынчылыгынан улам، 1993-жылы акчий оодандык манас ансамбылыне жөткөлүп келген макен аалы музыкалык чыгармалар менен түйшүктүү ызденүү өрүшүнө бет алды. көркөм өнөрдүн көп кырдуу өрүшүнө өр тарткан макең көшөрө ызденып، елдык ыр-күүлөрдүн сыйкыр күчүн чыгармачылык жолуна өзөк кылып، ечен күндөр кеч кыргенын- таң атканын сезбей، жан дүйнөсүнө шырелген чабыттын керемет күчү макеңды ел жактырган туундуларды жарыкка чыгарууга түртмөктөп турду... ошентып، макен аалы алды-арты болуп ушул кезге чейын 200дөн ашуун обон-күү ыштеп елге тартуулады. ал жараткан чыгармалардан« жүрөгүмдү кым былет””، ““сүйүү күчү””، ““көзүңдө айдын нуру бар””، ““ көрүп кет биздын айылды”” сыйактуучыгармалары ел гана емес музыка салаасындагылардын да жакшы баасына арзып жүрөт. макен аалы жалаң гана комуз чертып еле калбай، акардыйон، кыл кыйак، ыскырыпка، чымылдак сыйактуу аспаптарды сайратып، комузга коштой койгон устаттыгы анын өнөрүн өзгөчөлөндүрүп турат. болуп да кол менен комуз чертып، ооз менен чымылдак тартып، бир убакытта комуз менен чымылдакты коштоп күү кайрыганы көпчүлүктүн бүйрүн кызытбай койбойт. макен аалы 1982- жылы 6-айда областа өткөрүлгөн ыр- күү басакесынде атактуу комузчу мамет төлөмүштүн““ емгек бий”” аттуу күүсүн комузга чымылдакты коштоп аткарып، 1-даражалуу сыйлыкты утуп алган болучу. ал жана аптоном район курулгандыгынын 30 жылдык торколуу тойунда өнөр көрсөтүүгө барып، 2-даражалуу сыйлыкты утуп алды. комузчу мамет төлөмүштүн мыкты шакырттерынен бырөө болгон макен аалы күү дүйнөсүн кыдырып жүрдү. макең өз өнөрүнө өжөр мамыле кылып، көңүл койуп көшөрө ызденып، кыргыз күүлөрүнүн чалкыган деңызынде чабак уруп، ел жүрөгүнө уйалаган унутулгус ыр- күүлөрдү жарыкка чыгарды. макен аалы тек гана музыка чыгармачылыгы бойунча устат болуп еле калбай، кезегы келгенде ал кырык бутактуу жыгачты кырып- жонуп، комуз، үстөл сыйактуу аспаптарды، буйумдарды кынаптап жасаган уста жыгаччы. ал өзү кыргызыстандын өлчөмдүү комузунун үлгүсүн салып чапкан комуз какшаал жергесындегы елдер арасында ең өлчөмдүү، добушу ең таза، көрүнүшү көркөмдүгү менен оозго алынып، көпчүлүктүн жактырып сатып алуусуна жарап жүрөт. ары акчий оодандык манас ансамбылын өзү чапкан комуз менен камдап келет.


      урпактар үчүн ургаалдуу емгектенүү


ыр-күүгө баш оту менен берылып، болуп да улуттук бойоого шырелген музыка дүйнөсүндө ер жеткен макен аалынын жүрөгүн чыгармачылык өрүшү гана емес، унутта калып бараткан улуттук теренном(музыка)ду урпактар арасында кеңыры жайылтуу ойу чырмап алды. айытбасада، жакынкы бир канча жылдан беры карай кыргыз жаштары батыштын озот техныкасына каныккан електырондук ройал сыйактуу музыка аспаптарына өзүн атып، кыргыздын кылым карыткан укмуш музыкалык аспабы- комузга жана елдык ыр- күүлөргө үйүр алып кетбегендыгы макеңдын жүрөгүн бир мезгыл өйүп жүрдү. ошентып ал، кыргыз балдарына емы гана ес кырып келаткан мезгылынен баштап комуз үйрөтүү бекымыне келды. бир күнү бул ойун жубайына айытканда жубайы бул пыкырге анчейын кошулуп кетбеды. себебы، бул айабай кашкөйлүктү талап кылган، убарачылгы көп жумуш еле. анын үстүнө комуз үйрөтүүчү орун، матерыйал(комуз)، үйрөтүү убакытты кыстап турду. бирок، улуттук өнөрдү жайылтуудагы убарачылыкты، жапаа- машакатты еч кымге колко кылбаган макең өз үйүн өнөр мектебы кылып ачып، 2003- жылдан баштап، короосунда жаш жеткынчектерге комуз үйрөтө баштады. алгачында ал өзү коомдон комуз үйрөнүүчү балдарды атайын ыздеп، чогултуп، 10 канча баланы жыйнап، ноота менен чертүү бырлештырылген акысыз окутуу жумушун колго алып ыштеды. бул кезде жубайы да анын ышын колдоп кубаттады. алыскы айылдардан келген бир канча он баланы үйүнө кете албай калса өз үйүндө кондуруп، тамактандырды. ата-енесындей жылуу мамыледен наар алган балдар устазына үйүр алып، комуз чертүүнү кубаныч менен кунт койуп үйрөнө баштады. 3_4 айдан кыйын балдарын комуз үйрөтүүгө макен аалыга алып келген ата-енелер анын короосуна тошуп кетты. макенге шакырттыке келген балдардын кычүүсү 7жашта، чоңу 14 жашта болуп، кычынекей шакырттерге тажабай астайдил үйрөтүүгө туура келды. кычынекей шакырттерынын комуздун кылдарын басууга колу келбесе، манжаларын бырме- бир басып туруп үйрөтүп، баардык жумушун кайрып койуп. кызматтан түшкөндөн кыйын еле бүт зеенын балдарга комуз үйрөтүүгө каратты. макен аалы күндүзү кызматын нормал уландырып، кызматтан түшкөндөгү жана ес алуу күндөрүндөгү дем алуу убактынан пайдаланып، жеткынчектерге комузду акысыз үйрөтүүнү жыл бойу уландырып، азырга чейын 100 дөн ашуун баланы тарбийалап чыкты. ал тарбийалаган балдар ““камбаркан””، ““тогузкайрык””، ““миң кыйал””، ““кара өзгөй””، ““бейжынге басты тулпарым”” сыйактуу 20дан ашуун күүнү кол ойнотуп черте алышат. шакырттеры да ушундай улуу ойлуу устазы болгондугунан кубанышат. балдарын макен аалыга комуз үйрөнүүгө шакырттыке берген ата- енелерда бул жагдайдан айабай ыраазы болуп، таттуу ыракмат، таза тылектерын былдырышет. макен аалы кычынекей шакырттерынен уйумдалган бул топту““ шинжаң акчий оодандык көркөм өнөр тобу”” деп атап алган. ал 2005- жылы 8-айда жуңго балдар музыка коомунун чакыртуусу менен، беш шакыртын еерчытып бейжынге барып، баш калаа бейжынде өнөр көрсөтүп، арулут елын таң калтырып، ““кубаныч күүсү”” аттуу кол ойнотмо күү менен алтын сыйлыкты утуп алып، улуттук музыканын оорагын бир көтөрүп салды. 2006- жылы 7-айда атайын чакыртуу бойунча өзү жетектеген жеткынчектерды баштап، чыңдав каласына барып، басакеде 2006- жылдык мамлекеттык жаш- өспүрүмдөр саламаттык көркөм өнөр жарышынын 1-даражалуу сыйлыгын утуп алып، улуттук ыр-күүлөрдүн учу- кыйыры ычкеры өлкөлөрдүн өнүккөн калаларында жаңырып турду.


       кытай бала кубулжутуп комуз чертты


макен аалынын жушинжыйаң аттуу бир кытай шакырты бар، ал кыргыз тилын сүйлөй албасада، ““ кара өзгөй””، ““ бейжынге басты тулпарым”” сыйактуу күүлөрдү кол ойнотуп чертып، кыргызча обондорго ырдап кетсе، комуз үйрөнүп жаткан башка кыргыз балдардан еч айрымаланбайт. тегынде، жушинжыйаңдын атасы хынан өлкөсүнөн келген жыгаччы болуп، бир мезгыл макен аалы менен коңшу отуруп، макен аалынын комуз чапкан өнөрүнө кызыгып жүрдү. кычынекей жу шинжыйаң макен аалынын үйүнө кырып- чыгып жүрүп، комуз үйрөнүп жаткан балдарды көрүп، алар комуз үйрөнүп жатканда айланасынан кетбей сонуркап- таңданып، кандайдыр комуздун мукам кайрыктары анын кулагында жаңырып، балалык сезымын күү кереметы чырмап алуучу болду. ошону менен жу шинжыйаң комуз үйрөнүү ойун атасына айытканда، атасы баланын балдай тылегын четке какбай، макул көрүп، макен аалыга комуз үйрөнүүгөшакырттыке берды. макен аалы да бул кытай шакыртынын балалык сезымын، тылегын жерге чаппай، кубаныч менен комуз үйрөтүүгө кырышты. кытай жеткынчекке комуз үйрөтүү тарыхтагы тунгуч иыш. макен аалынын бул ышыне коомдогу кее бир кышылер таңданышса، кее бырлеры башкача көз караштарда да болушту. бирок، жеткынчектын комузга деген ынтасын муздаткысы келбеген макең 2005- жылы 8- айдан баштап жу шинжыйаңга комуз үйрөтө баштайт да، кее бир кышылердын айрыкча ендешесыне бабар кылбай، баардык зеенын кытай жеткынчекке комуз үйрөтүүгө каратып، кыргызча ыр текысытын пынйынче жазып үйрөтөт. быйыл акчий оодандык дылдеш орто мектебынын толуксуз 1-жылдыгында окуп жаткан жушинжыйаң бир жылдан беркы комуз үйрөнүү адатын изчыл уландырып، сабактан түшүп еле، макен аалынын жанына барып، комуз үйрөнүүгө бүт зеены менен берылып кетет. ал кол ойнотуп комуз чертып жатканда сырттан өтүп бараткандарда токтой калып، көрүп таңданышат. ооба، кытай жеткынчекке комуз үйрөтүү- макен аалынын өнөрүнүн өзгөчө чагылдырылышы. канытпесын ал улуттук музыканын учу- кыйырын дүйнөгө таанытуу үчүн майнаптуу емгектенып، комуз дүйнөсүндө колкосуз салым кошуп، күнү- түн көрөңгөлүү өнөр жолунда ыздене берүү- анын маанылүү өмүр картынасы. болуп да ар жерде акчанын арааны жүрүп، бир тыйын чыгашадан бута атым оолак качып، пайда- колкосуз иш жасоодон көп адамдар үркүп турган жагдайда، макен аалы өз үйүн өнөр мектебы кылып ачып، окутуу чыгашаларын өзү көтөрүп، акысыз өнөр еелетүү үчүн убарачылыктарды еч кымге колко кылбай، өз мураты үчүн тынымсыз،турбай емгектенып، урпактарга унутта калып бараткан улуттук маданийатты кенен жайылтуу үчүн акысыз емгек сыңырүү руху- айтууга арзыйтурган рух. мына ушундай рух болгондугу үчүн макен аалы бүгүнкүдөй емгектердын еесы болуп калган.


  көшөрө емгектенүү, көрөңгөлүү сыйымык


макен аалы комуз үйрөтүү устазы болуу менен катар، кызматта озот кызматчы، үйдө балдарына меерымдүү ата. качан болбосун анын үйүнөн күү кайрыктары жаңырып турганы турган. балдары да ыр- күүгө шыктуу.ал өзү жетектеген жеткынчектердын ең чыгаан бешөөн баштап бейжын، чыңдав сыйактуу ычкы өлкөлөрдөгү балдар музыка басакелерыне атайын сунуш менен катышып، чоң- чоң ыр - күү мелжештерынде улуттук музыканы таанытып، алдынкы алтын сыйлыктардын еесы болуп келды.

2005-жылы мамлекеттык балдар музыка коому уйуштурган баш калаа бейжынде өткөрүлгөн басакеде алтын сыйлыкты، 6- ыреттык мамлекет бойунча борбордук теле ыстансыйасы жеткынчектер көркөм өнөрү телевызыйа басакесы шинжаң басаке районунда ““ каргалдак، дыкос мөрөйү””н ؛жеткынчектер телевызыйа басакесы бойунча озот жетектөөчү мугалим деген атаккаарзыса؛ 2006- жылы чыңдав каласында өткөрүлгөн мамлекеттык жаш өспүрүмдөр саламаттык көркөм өнөрү жарышында 1- даражалуу сыйлыкты утуп алды. ал жетектеген жеткынчек көркөм өнөрчүлөрда бейжын، чыңдав сыйактуу калалардагы басакелерде түрдүү ардак күбөлүктөрүнө ее болушту. улуттук маданийатты ургаалдуу жайылтып، урпактарга ата мурас ыр- күүлөрдү уландуу үйрөтүү жолунда، макен аалы өнөр үйрөтүү өрүшүн кеңыртып، коомдон дагы да көптөгөн жеткынчектерды тарбийалоо максатында күү төгүлгөн күлгүн жаштыгын улуттук ыр- күүлөрдү өнүктүрүү үчүн арнап، макең учурда төрт кырдуу өнөр жайытында түшүмдүү емгектенып келет. ==