Мазмунга өтүү

АИВ инфекциясы

Википедия — ачык энциклопедия
АИВ-инфекция
ЭОК-10 B2020., B2121., B2222., B2323., B2424.
ЭОК-9 042042-044044
DiseasesDB 5938 5938
MedlinePlus 000594 000594
eMedicine emerg/253  emerg/253 
MeSH D000163 D000163

АИВ инфекциясы — адамдын иммундук жетишсиздик вирусу (АИВ) менен шартталган жай прогрессирлөөчү оору.[1][2] Вирус иммундук системанын бетинде CD4 рецепторлору бар клеткаларды жабыркатат: Т-хелперлер, моноциттер, макрофагдар, Лангерганс клеткалары,[3] дендриттик клеткалар, микроглиалдык клеткалар.[4] Натыйжада иммундук система басылып, алынган иммундук жетишсиздик синдрому (СПИД) пайда болот. Оорулуунун организми инфекциялардан жана шишиктерден коргонуу жөндөмүн жоготуп, иммундук статусу нормалдуу адамдарга мүнөздүү болбогон оппортунисттик оорулар пайда болот.[5][6]

Учурда антиретровирустук терапиянын болушунун аркасында АИВ-позитивдүү адамдардын жашоо сапаты жана өмүрүнүн узактыгы АИВ-терс адамдардан айырмаланбайт.[7][8] Терапияны кабыл алуу менен адам нөлдүк вирустук жүктөмгө жетишет, анын натыйжасында башка адамдарга, анын ичинде корголбогон жыныстык катнаш учурунда, жугуза албайт.[9][10][11]

Антиретровирустук терапия болбосо, адамдын иммундук системасы акырындык менен алсырайт. АИВ инфекциясынын өнүгүшүнүн бул этабы жашыруун деп аталат жана орточо эсеп менен алты жылдан жети жылга чейин созулат.[12][13] Эгерде адам ART терапиясын алуудан баш тартса, АИВтин репликациясын улантуу жана иммунитеттин начарлашы өмүргө коркунуч туудурган экинчилик оорулардын стадиясына алып келет.[14] АИВ инфекциясынын өнүгүү темпи көптөгөн факторлордон көз каранды, анын ичинде иммундук системанын абалы,[15][16] жаш курагы (улгайган адамдар жаш адамдарга салыштырмалуу оорунун тез өнүгүү коркунучу жогору), вирустун штаммы, ко-инфекциялар, тамактануу абалы жана башкалар.[17] Медициналык жардамдын жетишсиздиги жана кургак учук сыяктуу коштолгон жугуштуу оорулардын болушу оорунун тез өнүгүшүнө шарт түзөт.[18][19]

Этиологиясы жана патогенези

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Адамдын иммундук жетишсиздигинин вирусу

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Адамдын иммундук жетишсиздик вирусунун клеткадагы репликациясы

АИВ-инфекциясы адамдын иммундук жетишсиздик вирусунун (АИВ) натыйжасында пайда болот. АИВ — ретровирустардын тукумуна кирген лентивирустардын бир түрү болуп саналат[20]. АИВтин геному рибонуклеин кислотасынан (РНК) турат жана жуккан клетканын ичинде тескери транскрипция процесси аркылуу ДНКга айланат[21].

Вирус адамдын канындагы бетинде CD4 рецепторлору бар клеткаларга, негизинен Т-хелпер лимфоциттерге, макрофагдарга жана дендриттик клеткаларга таасир этет[22][23][24].

АИВ жуктурган CD4+ Т-лимфоциттер негизинен үч себептен улам өлөт: вирустун түздөн-түз цитопатикалык таасиринен, табигый апоптоз процесси аркылуу же цитотоксикалык Т-лимфоциттердин активдүүлүгүнүн натыйжасында[25].

CD4+ Т-клеткалардын саны кандын 1 микролитринде 200дөн төмөн болгондо, организмдин клеткалык иммундук системасы жетишсиз абалга өтөт, жана бул оппортунисттик инфекциялардын пайда болушуна же СПИД стадиясынын (синдром приобретённого иммунодефицита) өнүгүшүнө алып келет[26].

Вирустук конверт эки катмарлуу липиддик мембранадан турат. Бул мембранага бир нече маанилүү белоктор камтылган: мисалы, беттик гликопротеин gp120 жана трансмембраналык гликопротеин gp41, алар вируска адам клеткасынын бетиндеги CD4 рецепторлоруна жабышууга жана кирүүгө мүмкүнчүлүк берет[27][28].

Вирустун ичиндеги "өзөгү" капсиддик белок p24 жана матрицалык белок p17 тарабынан корголгон[29]. Өзөктүн ичинде эки бир саптуу геномдук РНК молекуласы жана бир нече маанилүү ферменттер бар:

  • Тескери транскриптаза – РНКны ДНКга айлантат,
  • Интеграза – вирус ДНКсын адамдын геномуна интеграциялайт,
  • Протеаза – вирус белокторун туура бөлүкчөлөргө ажыратат[30][31].

АИВге каршы иммунитеттин генетикалык факторлору

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

АИВ инфекциясынын өнүгүшүндө тукум куучулук факторлор маанилүү роль ойнойт. Мисалы, CCR5-Δ32 аллелине гомозиготалуу адамдар АИВтин айрым M-тропикалык серотиптерине табигый туруктуулукка ээ[32]. Ошондой эле, CCR2 гениндеги мутациялар СПИД стадиясынын өнүгүшүн кечеңдетиши мүмкүн[33][34].

АИВ олуттуу генетикалык ар түрдүүлүк менен мүнөздөлөт. Ар кандай штаммдар жана алар менен байланышкан оорунун өнүгүү темптериндеги айырмачылыктар сүрөттөлгөн[35][36][37].

Вирустун M-тропикалык штаммдарынын CCR5 корецепторлорунда мутациясы бар адамдар HIV-1дин M-тропикалык штаммдарына азыраак кабылат, бирок Т-тропикалык штаммдар менен оорушат[38][39]. HLA-Bw4 үчүн гомозиготалуулук оорунун өнүгүшүнө каршы коргоочу фактор болуп саналат. HLA класс I локустары үчүн гетерозиготаларда иммундук жетишсиздик гомозиготторго караганда жайыраак өнүгөт[40].

Изилдөөлөр көрсөткөндөй, HLA-B14, B27, B51, B57 жана C8 алып жүрүүчүлөрдө инфекция жайыраак өнүгөт, ал эми HLA-A23, B37 жана B49 алып жүрүүчүлөрдө иммуножетишсиздик тез өнүгөт[41][42]. HLA-B35 менен ВИЧ-инфекциясын жуктурган бардык адамдар СПИДди жуктуруп алгандан кийин 8 жылдан эрте эмес пайда кылышкан[43]. HLA I классына шайкеш келбеген сексуалдык өнөктөштөр гетеросексуалдык байланыш учурунда ВИЧти жуктуруп алуу коркунучу төмөн[44].

Клиникалык классификация

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

АИВ-инфекциясынын жана СПИДдин классификациясы бир нече жолу такталган жана өзгөртүлгөн. 1988-жылдагы Дүйнөлүк Саламаттык Сактоо Уюмунун (ДСУ) биринчи классификациясында 4 этап аныкталган. Бул классификация оорунун этаптарын тактоочу жана деталдаштырган башка классификациялар үчүн негиз болуп калган[45].

I стадия – баштапкы (курч) АИВ инфекциясы;
II стадия – туруктуу жалпыланган лимфаденопатия;
III стадия – СПИД менен байланышкан комплекс (СПИДге чейинки);
IV стадия – толук кандуу СПИД[46].

Кыргызстандагы клиникалык классификация

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Кыргызстанда жана көпчүлүк КМШ өлкөлөрүндө 1989-жылы В.И. Покровский тарабынан сунушталган классификация кеңири колдонулат. Бул классификация ВИЧ инфекциясынын клиникалык баскычтарын тактап, оорунун өнүгүшүн системалайт[47].

I — Инкубация этабы II — Алгачкы көрүнүштөрдүн этабы:
  • А — Курч ысытма фазасы
  • Б — Симптомсуз фаза
  • В — Туруктуу жалпыланган лимфаденопатия III — Экинчи көрүнүштөрдүн этабы:
  • А — Дененин массасынын 10% кем эмес жоголушу, теринин жана былжыр челдин бетинен жеңил грибоктук, бактериялык, вирустук жабыркоолор, опоясывающий герпес (тереңденген безгек), кайталануучу фарингиттер жана синуситтер;
  • Б — Дененин массасынын 10% ашык жоголушу, түшүндүрүлбөгөн диарея же 1 айдан ашык ысытма, ички органдардын кайталануучу же туруктуу бактериялык жана протозойдук жабыркоолору (таралышпайт), же теринин жана былжыр челдин терең жабыркашы: кайталанган же жайылган опоясывающий герпес, локализацияланган Капоши саркомасы;
  • В — Жалпыланган бактериялык, грибоктук, вирустук, протозойдук жана мите оорулары, пневмоцисттик пневмония, өңгөчтүн кандидозу, атиптик микобактериоз, өпкөдөн тышкары кургак учук, кахексия, таралган Капоши саркомасы, ар кандай этиологиядагы борбордук нерв системасынын жабыркашы. IV — Терминалдык этап

Кыргыз Республикасында ВИЧ/АИВ инфекциясын каттоо жана көзөмөлдөө мамлекеттик нормативдик актылар жана программаларга ылайык жүргүзүлөт.

  • АИВди диагностикалоо, дарылоо жана мониторинг жүргүзүү Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлигинин буйруктары жана методикалык сунуштамалары менен жөнгө салынат[48].
  • АИВ инфекциясынын жайылышы жана оорулуулук тууралуу статистикалык маалыматтарды Улуттук СПИДке каршы борбор жыл сайын чогултуп, анализдейт[49].
  • Улуттук СПИДке каршы программалар эпидемиологиялык көзөмөлдү, профилактиканы жана дарылоону уюштурууга багытталган[50].
  1. Инкубация стадиясы[51]
  2. Баштапкы көрүнүштөрдүн стадиясы. Жүрүшүнүн варианттары: симптомсуз, экинчи оорулар жок курч инфекция, экинчи оорулар менен курч инфекция[52].
  3. Субклиникалык стадия.[53]
  4. Экинчи оорулардын стадиясы. Жүрүшүнүн варианттары: Дененин салмагы 10% дан аз жоготуу, теринин жана былжыр челдин грибоктук, вирустук, бактериялык жабыркашы, кайталанган фарингиттер, синуситтер, опоясывающий лишай. Фазалары: антиретровирусдук терапиясыз прогрессирлөө, терапиянын фонунда прогрессирлөө; ремиссия (өз алдынча, терапиядан кийин, терапиянын фонунда)[54]. Дененин салмагы 10% ашык жоготуу, түшүндүрүлбөгөн диарея же ысытманын бир айдан ашык убакытка созулушу, кайталанган туруктуу вирусдук, бактериялык, грибоктук, протозойдук ички органдардын жабыркашы, локалдуу Капоши саркомасы, кайталанган же тараган опоясывающий лишай. Фазалары: терапиясыз прогрессирлөө, терапиянын фонунда прогрессирлөө; ремиссия (өз алдынча, терапиядан кийин, терапиянын фонунда)[55]. Кахексия, генерализденген вирусдук, бактериялык, микобактериялык, грибоктук, протозойдук жана паразиттик оорулар, анын ичинде: тамак-аш каналынын кандидозу, бронхтордун, трахейдин, өпкөнүн кандидозу; пневмоцисттик пневмония; злокачестволук шишиктер; борбордук нерв системасынын жабыркашы. Фазалары: терапиясыз прогрессирлөө, терапиянын фонунда прогрессирлөө; ремиссия (өз алдынча, терапиядан кийин, терапиянын фонунда)[56].
  5. Терминалдык стадия[57].

Инфекциялык процесстин этаптары

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Оорулуунун канындагы CD4 лимфоциттеринин саны жана вирустук РНКнын көчүрмөлөрү инфекция учурунан терминалдык стадияга чейин өзгөрөт[58].
  1 мл кан плазмасындагы вирустук РНКнын көчүрмөлөрүнүн саны
  1 мм³ кандагы CD4+ Т лимфоциттердин саны

...

ART (антиретровирусдук терапия) албаган бейтаптарда АИВ инфекциясынын жалпы узактыгы орточо 10 жылды түзөт. Бул убакыттын ичинде бейтаптын канындагы CD4+ Т-лимфоциттердин саны туруктуу түрдө азаят, бул оор иммундук жетишсиздикке алып келет. Акырында бул абал экинчилик (оппортунисттик) оорулардын өрчүшүнө жана өлүмгө алып келет[59].

АРТ (антиретровирусдук терапия) колдонулса да, колдонулбаса да, АИВ инфекциясы адамдын организминдеги бир катар органдарга жана системаларга таасир этет. Бул вирус CD4 рецептору бар клеткаларга кирүү жөндөмдүүлүгүнө ээ болгондуктан, базалдык мембраналарга, остеобласттарга, кан-тамыр системасына (жүрөк-кан тамыр ооруларынын коркунучу жогорулайт), жана нервдердин сырткы каптамасына (эпинервия) терс таасир берет. Натыйжада, неврологиялык оорулар жана когнитивдик функциялардын бузулуусу өнүгүшү мүмкүн[60][61].

Терезе мезгили

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Сероконверсия мезгили — бул АИВ инфекциясы жуккандан кийин, организмде вируска каршы аныкталуучу антителолор пайда болгонго чейинки убакыт. Бул мезгил орто эсеп менен 2 жумадан 12 жумага чейин созулат, ал эми иммундук системасы алсырап калган адамдарда 12 жумадан 6 айга чейин узарышы мүмкүн[62].

Курч фаза

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Курч фазасы инфекция жуккан учурдан тартып болжол менен 1 айга чейин созулат. Бул мезгилде вирустук жүк жогору болушу мүмкүн, бирок вирусемиянын жана инфекциялык процесстин клиникалык белгилери болбошу ыктымал. Бул фазада эң кеңири кездешүүчү симптомдор төмөнкүлөр болушу мүмкүн: субфебрилдик температура, уртикария (бөртпө), стоматит, лимфа бездеринин сезгениши жана чоңоюшу, алар жумшак жана оорутуучу болуп калат (бул симптомдор көп учурда жугуштуу мононуклеоз сыяктуу көрүнөт). АИВдин жана антителолордун эң жогорку концентрациясы продромдук мезгилдин соңунда гана пайда болот.

[63] АИВ-1 инфекциясынан кийин, бир нече күндөн бир нече жумага чейин созулган инкубациялык мезгил өткөн соң, көпчүлүк учурларда курч "сасык тумоого окшош" синдром өнүгөт. Бул курч вирусемиянын көрүнүшү болуп саналат, ал эми айрым бейтаптар бул абалды "өз жашоосундагы эң оор сасык тумоо" деп сүрөттөшөт[64].

Бул синдром алгач ирет мононуклеозго окшош синдром катары сүрөттөлгөн, анын белгилери: ысытма, макулопапулярдык исиркектер (бөртпөлөр), ооз көңдөйүнүн былжыр челиндеги жаралар, лимфаденопатия, муундардын оорусу (артралгия), тамак ооруу (фарингит), алсыздык, арыктоо, асептикалык менингит жана булчуң оору (миалгия)[65].

Изилдөөлөр көрсөткөндөй, курч этабынын белгилери канчалык оор жана узак болсо, СПИД стадиясы ошончолук тез өнүгөт[66].

АИВ-инфекциясынын курч фазасынын эң сезгич клиникалык критерийлери болуп:

  • Ысытма — 80% учурларда,
  • Алсыздык — 68%
  • таанылса,
  • Эң өзгөчө (спецификалык) белгилери катары:
  • Арыктоо — 86%,
  • Ооздун былжыр челиндеги жаралар — 85% учурларда кездешет[67].

Курч фазада АИВ активдүү түрдө репликацияланат, жана вирустук жүктөм 1 микролитрдеги РНКнын 10 миллион нускасына чейин жетиши мүмкүн. Мындай жогорку концентрациядагы вирустук көчүрмөлөрдү стандарттык тесттик системалар менен аныктоо мүмкүн эмес[68].

Бул учурда CD4+ лимфоциттеринин саны кескин төмөндөйт — кээде инфекциянын мындан ары өнүгүшүнө шарт түзө турган деңгээлге чейин[69]. Кийин CD4+ клеткаларынын саны кайра көбөйсө да, баштапкы нормалдуу деңгээлге (1 мклде ~1200 клеткага) жетпей калат. Ошол эле учурда CD8+ лимфоциттеринин саны көбөйөт, жана натыйжада CD4/CD8 катышы 1ден төмөн болушу мүмкүн[70].

Вирустук жүктөм канчалык жогору болсо, бейтаптын жугуштуулугу да ошончолук жогору болот, өзгөчө АИВ инфекциясынын курч фазасында[71][72].

АИВ инфекциясынын курч фазасы адатта 7–10 күнгө созулат, сейрек учурларда 14 күндөн ашат. Бул этаптын диагностикасы симптомдордун спецификалык эмес болушунан улам кыйын, жана АИВге каршы антителолор жок учурда вирустук РНКны аныктоо аркылуу ырасталышы мүмкүн. Бул этапты диагноздоонун мыкты ыкмаларынан бири — плазмада HIV-1 РНКны аныктоо (АИВ РНК >10,000 көчүрмө/мл), анын сезгичтиги жана спецификасы 100% жетет[73][74].

p24 протеинди аныктоонун сезгичтиги 79%, өзгөчөлүгү 99,5–99,96% түзөт[75].

АИВ инфекциясынын курч фазасынын диагнозу бир нече жумадан кийин АИВге каршы антителолорду аныктоо менен дагы ырасталышы зарыл. Кээ бир учурларда, ушул этапта айкалыштырылган терапияны баштоо инфекция жуккан адамдын ден соолугу үчүн пайдалуу болушу мүмкүн[76].

Клиникалык симптомдору курч АИВ инфекциясында:

  • Ысытма — 96%
  • Лимфаденопатия — 74%
  • Фарингит — 70%
  • Исиркектер (сыпь) — 70%
  • Миалгия — 54%
  • Диарея — 32%
  • Баш оору — 32%
  • Жүрөк айлануу жана кусуу — 27%
  • Гепатоспленомегалия (боор менен көкүрөк безинин чоңойушу) — 14%
  • Салмактын жоголушу — 13%
  • Молочница — 12%
  • Неврологиялык симптомдор — 12%, мисалы: асептикалык менингит, менингоэнцефалит, перифериялык нейропатия, бет нервинин шал оорусу, Гийен-Барре синдрому, бракиалдык плексус неврити, когнитивдик бузулуулар же психоз[77][78].

Асимптоматикалык стадия

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Курч фаза аяктагандан кийин, вирустун көбөйүү ылдамдыгы менен иммундук жооптун ортосунда «тең салмактуулук» орнойт. Андан соң көп айлар жана жылдар бою (8-10 жылга чейин) инфекция асимптоматикалык же туруктуу жалпыланган лимфаденопатия түрүндө өтөт (ВОЗ классификациясы боюнча 1-этап). Бул мезгилде вирустун активдүү көбөйүшү жана CD4+ клеткаларынын үзгүлтүксүз бузулушу жүрөт.

Асимптоматикалык стадиянын аягында ар кандай симптомдор жана оорулар пайда болушу мүмкүн, бирок алар СПИДдин критерийи болуп саналбайт (ВОЗ классификациясы боюнча 2-этап). CD4+ лимфоциттеринин саны 1 мклге 200 клеткадан ашса, СПИД стадиясына мүнөздүү оорулар сейрек өнүгөт[79].

Асимптоматикалык стадия 5-10 жылга созулат, бул этапта эң кеңири таралган симптом — лимфаденопатия (чоңойгон лимфа бездери). Антиретровирустук терапия (АРТ) бул стадияны ондогон жылдарга узартууга мүмкүндүк берет[80]. Эффективдүү АРТ алган адамдын өмүрү чексиз узак болуп, биологиялык жашы менен гана чектелет. Мурда АИВ-инфекциянын жашыруун стадиясында АИВ менен ооруган бейтаптар ART колдонгондо да башкаларга жугушу мүмкүн деп жаңылыш ойлошкон, бирок дарылоо инфекциянын жугуу ыктымалдыгын кыйла азайтат[81].

Бирок, 2016-жылы HPTN 052, PARTNER жана PARTNER II глобалдык изилдөөлөрү аяктап, ART алган учурда корголбогон жыныстык катнаш учурунда АИВ инфекциясын жуктуруп алуу мүмкүн эместиги далилденди, эгерде белгилүү бир критерийлер аткарылса. U=U (аныкталбайт = өткөрүлбөйт) же H=H (аныкталбайт = өткөрүлбөйт) деген критерийлер иштелип чыккан. Бул критерийлер төмөнкүлөрдү билдирет: вирустук жүк 1 мклде 200 көчүрмөдөн аз, ал 6 айдан ашык убакытка сакталат, ошондой эле антиретровирустук терапияны туруктуу жана туура кабыл алуу кепилденет. Бул шарттарда АИВ инфекциясы жок жыныстык өнөктөшкө инфекция өтпөйт[82].

СПИД

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

СПИД — АИВ инфекциясынын терминалдык (өлүмгө чейинки) стадиясы. Дарыланбаса, бул стадия үч жылга чейин, орто эсеп менен 1-2 жылга чейин созулат. СПИД стадиясында оппортунисттик инфекциялар жана шишиктер жалпылашат. Коркунучтуу оорулардын өнүгүшү менен ART (анти-ретровирустук терапия) жок учурда жашоо узактыгы 1 жылдан кем эмес.[83]

Бул этап үчүн типтүү ооруларга төмөнкүлөр кирет:

  • кургак учук (туберкулёз)
  • сальмонеллез жана анын жалпыланган түрү
  • энцефалит
  • менингит
  • легионелла пневмофилия инфекциясы
  • грипп
  • герпес
  • криптоспоридиоз
  • токсоплазмоз
  • менингоэнцефалит
  • кандидоз
  • криптококкоз
  • Капоши саркомасы
  • лимфомалар
  • пневмоцисттик пневмония.[84][85]

ВИЧ-инфекциясынын СПИДге өтүшүн төмөндөтүүчү факторлор: жетилген жана карылык, башка вирустук оорулар менен коинфекция, начар тамактануу, стресс, генетикалык өзгөчөлүктөр.[86][87]

СПИДдин өнүгүшүн кечеңдетүүчү факторлор: антиретровирустук терапияны колдонуу, коштолгон ооруларды дарылоо, дарылоочу дарыгердин сунуштарын аткаруу, туура тамактануу, сергек жашоо образы (тамекини таштоо), генетикалык өзгөчөлүктөр.[88][89]

Өнүккөн өлкөлөрдө АИВтин алдын алуу боюнча негизги стратегия

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Өнүккөн өлкөлөрдө колдонулган АИВ-инфекциясынын жайылышына каршы күрөшүүнүн эң эффективдүү стратегиясы — бардык АИВ-позитивдүү адамдарга (же жаңыдан аныкталгандарга) иммундук статусуна жана вирустук жүгүнө карабастан, мүмкүн болушунча тезирээк антиретровирустук терапия (АРТ) баштоо.

АИВке чалдыккан адамдын канындагы вирустук жүктү басаңдатуу (U=U, аныкталбайт = берилбейт принциби боюнча) вирустун жугушун мүмкүн эмес кылат. PARTNER жана PARTNER II изилдөөлөрү көрсөткөндөй, АИВтин корголбогон жыныстык катнаш аркылуу жугуу коркунучу жок: 6 жылдан ашык убакытта 1166 гомосексуалдык жана гетеросексуалдык жубайлардын арасында вирустун жуккан бир да учуру катталбаган, эгерде өнөктөштөрдүн биринин вирустук жүгү аныкталбаган болсо. Жалпысынан сексуалдык жактан корголбогон 58 000дан ашык катнаштардын ичинде мындай жуккан учур байкалган эмес.[90][91][92]

Undetectable=Untransmittable принцибинин критерийлери

  • АИВ-позитивдүү адам төмөнкү шарттарды аткарат: Антиретровирустук терапияны (АРТ) үзгүлтүксүз жана туура кабыл алат (дарылардын бардык дозаларын өз убагында, дозаларды өткөрүп жибербей жана 30 мүнөттөн ашык кечиктирбей кабыл алат);
  • Канында 6 ай же андан узак убакыт 200 көчүрмөсүнөн төмөн вирустук жүк сакталат;
  • Өнөктөштөр инъекция жолу менен психоактивдүү заттарды (ПАВ) колдонушпайт.[93][94][95]

Доконтактная профилактика (ДКП, Pre-exposure prophylaxis — PrEP)

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

  Алдын ала профилактика (PrEP) — ВИЧ-терс өнөктөш тарабынан ВИЧ жугушунун алдын алуу үчүн колдонулуучу профилактикалык ыкма. Бул CDC жана EACS тарабынан бекитилген антиретровирустук терапиянын жарым-жартылай режимин алуудан турат. 2020-жылдын январынан тартып PrEP үчүн Truvada (эмтрицитабин жана тенофовир), ал эми 2022-жылдын февралына карата орусиялык Dokvir аналогу (эмтрицитабин жана тенофовир) колдонулуп келет. UK PrEP көрсөтмөлөрүнө ылайык, эркектер аны керектүү учурда (on-demand) негизинде колдоно алышат[96][97][98].

Ошол эле учурда, аялдар, биологиялык өзгөчөлүктөрүнө байланыштуу, сексуалдык активдүүлүк мезгилинде үзгүлтүксүз доконтакттык профилактиканы (PrEP) кабыл алышы керек. Мисалы, бул коммерциялык секс-кызматкерлерге же ВИЧ-позитивдүү өнөктөшү менен табигый жол менен боюна бүтүүнү пландап жаткандарга тиешелүү, жана U=U принцибине (Өткөрүлбөс = Жугушсуз) акылга сыйбаган шек саноолорду билдирген аялдарга тиешелүү[99][100].

Эгерде дискорданттуу жубайлардын ВИЧ-терс өнөктөшү (өнөктөштөрүнүн бири ВИЧ-позитивдүү болсо) презерватив колдонбосо, анда ал H=H принцибинин критерийлерине жеткенге чейин ВИЧ-позитивдүү өнөктөштөн вирустун жугушун алдын алуу үчүн үзгүлтүксүз PrEP колдонууга кирише алат.

Кеңири кеңеш алуу үчүн сиз аймактык СПИД борборуна кайрылсаңыз болот. Бирок, жарандар үчүн PrEP аймактык СПИД борборлору тарабынан медициналык жардамдын бир бөлүгү катары көрсөтүлбөгөнүн жана PrEPти өз алдынча сатып алуу керектигин эске алуу керек[101][102][103].

Презерватив (эркек жана аял)

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

CDC сунуштарына ылайык, жубайлар жана сексуалдык өнөктөштөр ВИЧ-позитивдүү өнөктөшү бар экенин билиши керек. Адамдын иммундук жетишсиздик вирусу (АИВ) адатта корголбогон (аналдык же кындык) жыныстык катнаш аркылуу, эффективдүү антиретровирустук терапияны (АРТ) албаган ВИЧ-позитивдүү өнөктөштөн жугат. Презерватив жыныстык активдүүлүктүн бардык түрлөрүндө эң мыкты коргоо каражаты болуп саналат. Оральдык секс ВИЧтин жугушунун аз коркунучтуу жолу болуп эсептелет, бирок толук жокко чыгарылбайт[104].

Вирустук жүк (РНКнын саны) канча жогору болсо, ВИЧтин жугуу ыктымалдыгы ошончолук жогору болот, анткени инфекциялык доза бар (ажыратуу үчүн болжол менен 10,000 нуска 1 мкл кан үчүн). Ошондой эле, жыныстык жол менен жугуучу башка инфекциялардын же гепатиттин болушу ВИЧтин жугуу коркунучун бир нече эсе көбөйтөт[105][106]. Эркек же аял презервативи жыныстык катнаштын каалаган формасы үчүн бир жолу колдонулушу керек[107]. Мындан тышкары, эгер жыныстык активдүүлүк формасы өзгөрсө (мисалы, кындык жыныстан аналдык жыныска өтүүдө), презервативди жаңысына алмаштыруу зарыл. Ушул эле эрежелер кирүү үчүн колдонулган секс-оюнчуктарга да тиешелүү — оюнчукту бир өнөктөштөн экинчисине өткөрүүдө дайыма жаңы презерватив колдонулушу керек[108].

Адабият

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  • Bushman F.D., Nabel G.J., Swanstrom R. (Editors). HIV: From biology to prevention and treatment. — Cold Spring Harbor, New York, USA: Cold Spring Harbor Laboratory Press, 2012. — 572 с. — ISBN 978-193611340-8.
  • Levy J.A. HIV and the pathogenesis of AIDS. — Third edition. — ASM Press, 2007. — 644 с. — ISBN 978-1-55581-393-2.
  • Morse S.A., Ballard R.C., Holmes K.K., Moreland A.A. (Editors). Atlas of sexually transmitted diseases and AIDS. — Saunders Elsevier, 2010. — 374 с. — ISBN 978-0-7020-4060-3.
  • Prasad V.R., Kalpana G.V. (Editors). HIV protocols. — Humana Press, 2009. — 457 с. — ISBN 978-1-58829-859-1.
  • Spearman P., Freed E.O. (Editors). HIV interactions with host cell proteins. — Springer, 2009. — 204 с. — ISBN 978-3-642-02174-9.

Шилтемелер

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  1. ↑ Всемирная организация здравоохранения (ВОЗ). ВИЧ/СПИД: факты и статистика. https://www.who.int/hiv
  2. ↑ Центры по контролю и профилактике заболеваний (CDC). HIV Basics. https://www.cdc.gov/hiv/basics/index.html
  3. ↑ Germain, R.N. et al. Immunology. 2012.
  4. ↑ Kaul, M., Garden, G.A., Lipton, S.A. Pathways to neuronal injury and apoptosis in HIV-associated dementia. Nature. 2001.
  5. ↑ UNAIDS. Global AIDS Update 2023. https://www.unaids.org/en/resources/documents/2023/global-aids-update
  6. ↑ Минздрав Кыргызской Республики. ВИЧ-инфекция боюнча маалымат. https://med.kg/hiv
  7. ↑ Всемирная организация здравоохранения (ВОЗ). ВИЧ/СПИД: факты и статистика. https://www.who.int/hiv
  8. ↑ UNAIDS. Global AIDS Update 2023. https://www.unaids.org/en/resources/documents/2023/global-aids-update
  9. ↑ CDC. HIV Treatment as Prevention. https://www.cdc.gov/hiv/risk/art/index.html
  10. ↑ Prevention Access Campaign. U=U: Undetectable = Untransmittable. https://www.preventionaccess.org/
  11. ↑ ЮНЭЙДС. Рекомендации по лечению ВИЧ. 2024.
  12. ↑ ВОЗ. HIV infection and AIDS factsheet. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  13. ↑ CDC. Stages of HIV Infection. https://www.cdc.gov/hiv/basics/whatishiv.html
  14. ↑ UNAIDS. Global AIDS Update 2023. https://www.unaids.org/en/resources/documents/2023/global-aids-update
  15. ↑ Gao, W. et al. Factors influencing HIV progression. Journal of Immunology, 2018.
  16. ↑ Минздрав Кыргызской Республики. ВИЧ боюнча маалымат. https://med.kg/hiv
  17. ↑ World AIDS Day Report 2023. https://www.unaids.org/en/resources/documents/2023/world-aids-day-report
  18. ↑ WHO. Tuberculosis and HIV. https://www.who.int/teams/global-tuberculosis-programme/hiv-tb
  19. ↑ CDC. HIV and Tuberculosis. https://www.cdc.gov/tb/topic/basics/tbhivcoinfection.htm
  20. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7144414/
  21. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK22238/
  22. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7833095/
  23. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK570580/
  24. ↑ https://www.cdc.gov/hiv/basics/whatishiv.html
  25. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1905882/
  26. ↑ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  27. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK636048/
  28. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6562473/
  29. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK636048/#article-29138.s2
  30. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7122210/
  31. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7646696/
  32. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7117914/
  33. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC153859/
  34. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10499802/
  35. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6487690/
  36. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8389473/
  37. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8261273/
  38. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9039918/
  39. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9497335/
  40. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10074180/
  41. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10074180/
  42. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10866109/
  43. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10781089/
  44. ↑ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11698418/
  45. ↑ https://www.who.int/hiv/pub/guidelines/en/
  46. ↑ World Health Organization. (1988). WHO Clinical Staging of HIV/AIDS and HIV/AIDS Case Definitions for Surveillance. Geneva: WHO.
  47. ↑ Покровский В.И. Клиническая классификация ВИЧ-инфекции и СПИДа. ВИЧ/СПИД: диагностика и лечение. 1989.
  48. ↑ Министерство здравоохранения Кыргызской Республики. Официальный сайт. https://med.kg/
  49. ↑ Улуттук СПИДке каршы борбор. https://aids.kg/(жеткиликсиз шилтеме)
  50. ↑ Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлигинин расмий сайтындагы программалар. https://med.kg/
  51. ↑ Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги. Официальный сайт. https://med.kg/
  52. ↑ Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги. Официальный сайт. https://med.kg/
  53. ↑ Улуттук СПИДке каршы борбор. https://aids.kg/(жеткиликсиз шилтеме)
  54. ↑ Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги. Официальный сайт. https://med.kg/
  55. ↑ Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги. Официальный сайт. https://med.kg/
  56. ↑ Улуттук СПИДке каршы борбор. https://aids.kg/(жеткиликсиз шилтеме)
  57. ↑ Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги. Официальный сайт. https://med.kg/
  58. ↑ Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги. Официальный сайт. https://med.kg/
  59. ↑ Улуттук СПИДге каршы күрөш борбору. «ВИЧ/СПИД боюнча маалыматтык материалдар». https://aids.kg(жеткиликсиз шилтеме)
  60. ↑ World Health Organization (WHO). HIV and AIDS. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  61. ↑ UNAIDS. Global HIV & AIDS statistics — Fact sheet. https://www.unaids.org/en/resources/fact-sheet
  62. ↑ World Health Organization (WHO). HIV testing and diagnosis. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  63. ↑ UNAIDS — Acute HIV infection
  64. ↑ CDC: Symptoms of HIV
  65. ↑ PMID: 10462099
  66. ↑ NIH Library
  67. ↑ WHO: HIV/AIDS Facts
  68. ↑ NIH: HIV viral load dynamics during acute infection
  69. ↑ NIH: HIV and the Immune System(жеткиликсиз шилтеме)
  70. ↑ NIH: CD4/CD8 ratio in HIV progression
  71. ↑ CDC: HIV Viral Load and Transmission Risk
  72. ↑ WHO: HIV Transmission Dynamics
  73. ↑ WHO: Diagnostic testing for HIV
  74. ↑ Sensitivity and specificity of HIV RNA tests
  75. ↑ p24 antigen test performance
  76. ↑ Early antiretroviral therapy benefits
  77. ↑ WHO HIV clinical manual
  78. ↑ Clinical features of acute HIV infection
  79. ↑ WHO HIV clinical manual
  80. ↑ CDC HIV Treatment Basics
  81. ↑ CDC, Antiretroviral Therapy and HIV Transmission
  82. ↑ CDC - HIV Treatment as Prevention (TasP)
  83. ↑ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  84. ↑ https://www.unaids.org/en/resources
  85. ↑ https://med.kg/
  86. ↑ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  87. ↑ https://www.unaids.org/en/resources
  88. ↑ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  89. ↑ https://www.unaids.org/en/resources
  90. ↑ UNAIDS. Undetectable = Untransmittable (U=U). https://www.unaids.org/en/resources/presscentre/featurestories/2018/july/undetectable-untransmittable
  91. ↑ WHO. Consolidated guidelines on HIV prevention, diagnosis, treatment and care for key populations. https://www.who.int/publications/i/item/9789241511124
  92. ↑ USAID Кыргызстан. HIV/AIDS Programs. https://www.usaid.gov/kyrgyz-republic/fact-sheets/hivaids(жеткиликсиз шилтеме)
  93. ↑ ВОЗ. Consolidated guidelines on HIV prevention, diagnosis, treatment and care for key populations. https://www.who.int/publications/i/item/9789241511124
  94. ↑ UNAIDS. Undetectable = Untransmittable (U=U). https://www.unaids.org/en/resources/presscentre/featurestories/2018/july/undetectable-untransmittable
  95. ↑ USAID Кыргызстан. HIV/AIDS Programs. https://www.usaid.gov/kyrgyz-republic/fact-sheets/hivaids(жеткиликсиз шилтеме)
  96. ↑ https://www.cdc.gov/hiv/basics/prep.html
  97. ↑ https://www.eacsociety.org/guidelines/eacs-guidelines/
  98. ↑ https://www.bashhguidelines.org/media/1265/prep-2021.pdf(жеткиликсиз шилтеме)
  99. ↑ https://www.cdc.gov/hiv/basics/prep.html
  100. ↑ https://www.eacsociety.org/guidelines/eacs-guidelines/
  101. ↑ https://www.who.int/hiv/topics/prep/en/
  102. ↑ https://www.cdc.gov/hiv/basics/prep.html
  103. ↑ https://www.usaid.gov/kyrgyz-republic/hivaids(жеткиликсиз шилтеме)
  104. ↑ https://www.cdc.gov/hiv/basics/transmission.html
  105. ↑ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids
  106. ↑ https://aids.kg/(жеткиликсиз шилтеме)
  107. ↑ https://www.cdc.gov/condomeffectiveness/brief.html
  108. ↑ https://www.cdc.gov/std/prevention/default.htm
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=АИВ_инфекциясы&oldid=515302" булагынан алынды