Андронов маданияты: нускалардын айырмасы

Википедия дан
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Created page with "'''Андронов маданияты.''' <br>Булмаданияттыналыскытүштүк-батышмененбайланышыболгонубайкалат; мы..."
 
No edit summary
1-сап: 1-сап:
[[Файл:Indo-Iranian origins.png|thumb|250px|]]
'''Андронов маданияты.'''
'''Андронов маданияты.'''Бул маданияттын алыскы түштүк-батыш менен байланышы болгону байкалат; мында кечээ жакында эле кечирээк мезгилге таандык болгон окшош типтеги мадания ттабылганжана ал б.з.ч. доорлордо 1500—1000-жыл бою өнүгүп отурган.
<br>Булмаданияттыналыскытүштүк-батышмененбайланышыболгонубайкалат; мындакечээжакында эле кечирээкмезгилгетаандыкболгонокшоштиптегимаданияттабылганжана ал б.з.ч. доорлордо 1500—1000-жыл бою өнүгүпотурган. Сөзбайыркыминусиндиктердинчарбасынынжанасоциалдыктүзүлүшүнүнөнүгүшүнүнкийинкиэтаптарыжөнүндө, андроновмаданиятыдепаталганмаданиятжөнүндөболупжатат. БулмаданиятушултиптегиэстеликтербиринчижолутабылганМинусинкрайынын Ачинск районундагы Андроновкыштагынынатымененаталган.<br>

<br>Андронов маданиятынынбейиттерисыртынанкарагандамурдагыөткөнмезгилдегибейиттердинтибимененбиркыйлаокшошкелет. Мында да бейиттинайланасытегерете же төртбурчтуктүрүндөташмененкурчалган. Кээдебейиттинүстүндөанчалыкбийикэместопуракүйүлгөн. Көрүстөндөрдүн ар биринде 12 бейит бар. Анчалыктереңэмесказанактыничкибеттерижыгач же таштакталармененбекемделген.<br>
Сөз байыркы минусиндиктер динчарбасынын жана социалдык түзүлүшүнүн өнүгүшүнүн кийинки этаптары жөнүндө, андронов маданияты деп аталган маданият жөнүндө болуп жатат. Бул маданият ушул типтеги эстеликтер биринчи жолут абылган Минусин крайынын Ачинск районундагы Андронов кыштагынын аты менен аталган.
<br>Андронов көрүстөндөрүафанасьевдикинекарагандабиркыйлаөнүккөнмаданиятэкендигижөнүндөкабарлайт. Мындаформалары ар түрдүүболгон, сапатыжакшыкарапакөңүлдү бурат; аларүчбурчтук, ромб, фестон, меандр ж.б. түрүндөгү ар түрдүүоймо-чиймелермененкооздолгонидиштердинформалары да башкача. Эгердеафанасьевидиштерининтүбүшиштигийкелип, оттункүлүнөтереңирээкбатырыпкоюугаылайыкталса, андроновидиштерининтүбүжалпаккелип, турак-жайдынтаманынынтүзэкениненжана ал жайтуруктуужашоогоылайыкталганынанкабар берет.<br>

<br>Адамдарэмижездинордуна колону эритипалуунуүйрөнүшкөн. Колонунсапатынынакырындыкмененжакшырышыкооздукүчүнжасалгалардыжасооменен катар, эмгеккуралдарын да куюпжасапалуугамүмкүндүкберген. Адамдарэмиколодонжоо-жарактарды (миздүүбалталар, бычактар же канжарлар, тешкич, найзалардынучтары) жанаэмгеккуралдарын — шибеге, орокжасашкан. Эритипкуюу металл буюмдардыжасоонуннегизгиыгыболуп калган, ал эмичыңооыгыболсошаймандынмизин, учтарынчыгаруугажанакурчутуугаганапайдаланылган. Химиялыкжолмененколонункурамынталдоо, казылыпалынганташтанжасалганкуюуформаларыжанабуюмдардынтүрлөрүнүнкөптүгү, ошондой эле, жез, коло жана алтын алууүчүнжералдындагыкенказыпалынгантереңжайлар металлургия өндүрүшүнүнөнүккөнүнөнкабар берет.<br>
Андронов маданиятынын бейиттери сыртынан караганда мурдагы өткөн мезгилдеги бейиттердин тиби менен бир кыйла окшош келет. Мында да бейиттин айланасы тегерете же төртбурчтук түрүндө таш менен курчалган. Кээде бейиттин үстүндө анчалык бийик эмес топурак үйүлгөн. Көрүстөндөрдүн ар биринде 12 бейит бар. Анчалык терең эмес казанактын ички беттери жыгач же таштакталар менен бекемделген.
<br>Малчарбачылыгымененкетменколдонулгандыйканчылыктынандан ары өнүгүшүандроновтибиндегимаданияттагыөтөмаанилүүнерсеболупсаналат. Археологдортарабынанказылганбардыкбейиттердежалаңганаүйжаныбарларынын — койдун, өгүздүн, жылкынынсөөктөрүнүнтабылганы мал чарбачылыгынынөнүккөнүнайгинелейт.<br> <br>Ушул мезгилгетаандыкболгонконуштардаүйжаныбарларынынсөөгүжапайыжаныбарлардыкынакарагандаалдаканчакөптүккылат. Жапайыжаныбарлардынтабылгансөөктөрүмурдагымезгилгесалыштыргандаэкинчипландатурганболсо да, мергенчиликтинсакталыпкалганынанкабар берет. Үйжаныбарларыадамдаргаэттамак-аштарынганабербестен, жүн да берген; адамдар ал жүндөнкездеметокууну да үйрөнүшкөн, бугабирбейиттентабылганжүнкездемеденжасалгананчалыкчоңэмес тумак күбөболоалат.<br>

<br>Андронов маданиятыдоорундаадамдынотурукташуусунунөнүккөнүбейиткурулуштарынынмүнөзүмененганаэмес, ошондой эле изилденгенконушжайларынынөзгөчөлүгүменен да далилденипотурат; булболсодыйканчылыктынпайдаболушумененшартталып, мал чарбасынынмуктаждыгынанулам — жем-чөпдаярдоогобайланыштууөсүпчыкканышексиз; бугажерайдоочукуралдаргакараганда сан жагынаналдаканчакөпболгонороктункеңиритараганыдалил. Жерайдоочукуралдарданконуштардынбиринен (Александровка кыштагы) табылгансөөккетмендерганабелгилүү.<br>
Андронов көрүстөндөрү афанасьевдикине караганда биркыйла өнүккөн маданият экендиги жөнүндө кабарлайт. Мындаформалары ар түрдүүболгон, сапатыжакшыкарапакөңүлдү бурат; аларүчбурчтук, ромб, фестон, меандр ж.б. түрүндөгү ар түрдүү оймо-чиймелер менен кооздолгон идиштердин формалары да башкача. Эгерде афанасьев идиштеринин түбү шиштигийкелип, оттун күлүнө тереңирээк батырып коюуга ылайыкталса, андронов идиштеринин түбү жалпак келип, турак-жайдын таманынын түз экенинен жана ал жайтуруктуу жашоого ылайыкталганынан кабар берет.<
<br>Булмезгилдегисоциалдыкмамилелердинөнүгүшүпатриархалдыкмамилелердинанданаркыөнүгүшүжаначыңалышымененкоштолгон. Мындагымүнөздүүнерсе, жалгыздапкөмүлгөнэркектердинбейиттеридээрликжокболуп калган эле. Өзалдынчапатриархалдыкүй-бүлөнүнпайдаболушумүлкжагындагытеңсиздиктинбашталышынанкөрүнүп, айрымбейиттердегибуюм-тайымдардын ар түрдүүлүгүнөн да байкалыптурат. Эми биркыйла бай жанажардыбейиттерпайдаболобаштаган. Согуштар мал чарбачылыгынынөнүгүшүнүнжанабайлыктынкөбөйүшүнүнтүздөн- түзнатыйжасыболгон, ал жоо-жарактынжаңытүрлөрүнталапкылган. Жоо-жарактарэмгеккуралдарынаначыкайырмаланып, аларжакшыжанакылдаттыкмененжасалып, кооздолобаштаган.<br>

<br>Андронов маданиятынынөзгөчөлүгүанынөтөкеңирижайылгандыгында, мындайжайылууалмашуунунөнүгүпжаткандыгынынганаэмес, бүткүлмурдагытарыхыйпроцесстин да натыйжасыдесе болот.<br>
Адамдар эми жездин ордуна колону эритип алууну үйрөнүшкөн. Колонун сапатынын акырындык менен жакшырышы кооздук үчүн жасалгаларды жасоо менен катар, эмгек куралдарын да куюп жасап алууга мүмкүндүк берген. Адамдар эми колодон жоо-жарактарды (миздүүбалталар, бычактар же канжарлар, тешкич, найзалардынучтары) жана эмгек куралдарын — шибеге, орокжасашкан. Эрити пкуюу металл буюмдарды жасоонун негизги ыгы болуп калган, ал эми чыңоо ыгы болсо шаймандын мизин, учтарын чыгарууга жана курчутууга гана пайдаланылган. Химиялык жол менен колонун курамын талдоо, казылып алынган таштан жасалган куюу формалары жана буюмдардын түрлөрүнүн көптүгү, ошондой эле, жез, коло жана алтын алуу үчүн жер алдындагы кен казып алынган терең жайлар металлургия өндүрүшүнүн өнүккөнүнөн кабар берет.
<br>Эмнесиболсо да, бизэмиЕнисейдентартыпбатышка, Хорезмгечейинтараганмаданияттыкөрүпотурабыз. Ошондойболсо да, белгилеп кете турганнерсе, Хорезм маданиятытүштүксибирдикмаданияткажакынырааккелет. Андронов маданиятынынэстеликтериОбдо, Алтайда, борбордукжаначыгышКазахстандажана да, акырында, Арал деңизининбойлорундажолугат. Андронов тибиндегибуюмдарТүндүкТянь-Шандынэтектеринде, Ысык-КөлдөжанаСокулуксуусунуналабындатабылган.<br> <br>Енисейдинандроновмаданиятымынаушулзораймактагыбирдиктүүмаданийкомплекстинэң четки чыгыш варианты болупсаналат.

Енисейдинтүштүгүрөөкжаначыгышыраактарабындабулмаданияттын издери али күнгөчейинтабылганжок. Андронов маданиятытараганбардыкаймактардажергиликтүүайырмачылыктар бар экенибайкалат, алсак, Алтай жанаМинусинкрайынынмаданиятыбири-биринежакын, ал эми коло маданиятынынказакстандык варианты буларданайырмаланыптурат. Хорезмдинтазабагьянмаданиятынын да өзүнчөжергиликтүүбелгилери бар. Коло маданиятынынКыргызстандагыэстелик-терикокустантабылганэстеликтерденжанабиркенчтентурат, ошондойболсо да, түндүк Кыргызстан колосунунөзүнөтаандыкөзгөчөлүктөрү бар экендигинайтууга болот. А түгүлушулайтылганаймактынчектеринде да биркыйлаалыскыжерлерден, атапайтканда, ЧыгышЕвропадажаралганэстеликтердин бар экенинбайкайбыз. Буларгасейминтибиндегидепаталганкелттер (тешкичтер) (Ока); кооздукжасалгалардынайрымтүрлөрүжанад.у.с. таандык.
Мал чарбачылыгы менен кетмен колдонулган дыйканчылыктын андан ары өнүгүшү андронов тибин деги маданияттагы өтө маанилүү нерсе болуп саналат. Археологдор тарабынан казылган бардык бейиттерде жалаң гана үй жаныбарларынын — койдун, өгүздүн, жылкынын сөөктөрүнүн табылганы мал чарбачылыгынын өнүккөнүн айгинелейт.
ЕнисейдентартыпУралгачейинкиаймактаөнүккөнкеңиримаданияттынөзөзгөчөлүгү бар бирбөлүгүнтүзгөнжана ал мал чарбачылыгынынкалыптанышынабайланыштуупайдаболгон; бул мал чарбачылыгыдыйканчылыкжанааңчылыкмененайкалышып, патриархалдыкүй-бүлөнүнжанаэтностукжактанбиртектүүэмесболсо да, эңболбодудегенде мал чарбачылыгымененкесиптенгенжакынуруулардыбириктиргеналгачкыуруулуксоюздардынтүзүлүшүнөнегизболгон.<br>
Ушул мезгилге таандык болгон конуштарда үй жаныбарларынын сөөгү жапайы жаныбарлардыкын акараганда алда канча көптүк кылат. Жапайы жаныбарларды нтабылган сөөктөрү мурдагы мезгилге салыштырганда экинчи пландат урган болсо да, мергенчиликтин сакталып калганынан кабар берет. Үй жаныбарлары адамдарга эт тамак - аштарын гана бербестен, жүн да берген; адамдар ал жүндөн кездеме токууну да үйрөнүшкөн, буга бир бейиттен табылган жүн кездемеден жасалган анчалык чоң эмес тумак күбө боло алат.

Андронов маданияты доорунда адамдын отурукташуусунун өнүккөнү бейит курулуштарынын мүнөзү менен гана эмес, ошондой эле изилденген конуш жайларынын өзгөчөлүгү менен да далилденип отурат; бул болсо дыйканчылыктын пайда болушу менен шартталып, мал чарбасынын муктаждыгынан улам — жем-чөп даярдоого байланыштуу өсүпчыкканы шексиз; буга жера йдоочу куралдарга караганда сан жагынан алдаканча көп болгон ороктун кеңири тараганы далил. Жер айдоочу куралдардан конуштардын биринен (Александровка кыштагы) табылган сөөк кетмендер гана белгилүү.

Бул мезгилдеги социалдык мамилелердин өнүгүшү патриархалдык мамилелердин анда наркы өнүгүшү жана чыңалышы менен коштолгон. Мындагы мүнөздүү нерсе, жалгыздап көмүлгөн эркектердин бейиттери дээрлик жок болуп калган эле. Өз алдынча патриархалдык үй-бүлөнүн пайда болушу мүлк жагындагы теңсиздиктин башталышынан көрүнүп, айрым бейиттердеги буюм-тайындардын ар түрдүүлүгүнөн да байкалыптурат. Эми биркыйла бай жана жарды бейиттер пайда боло баштаган. Согуштар мал чарбачылыгынын өнүгүшүнүн жана байлыктын көбөйүшүнүн түздөн- түз натыйжасы болгон, ал жоо-жарактын жаңы түрлөрүн талап кылган. Жоо-жарактар эмгек куралдарынан ачык айырмаланып, алар жакшы жана кылдаттык менен жасалып, кооздоло баштаган.

Андронов маданиятынын өзгөчөлүгү анын өтө кеңири жайылгандыгында, мындай жайылуу алмашуунун өнүгүп жаткандыгынын гана эмес, бүткүл мурдагы тарыхый процесстин да натыйжасы десе болот.

Эмнеси болсо да, биз эми Енисейден тартып батышка, Хорезмге чейин тараган маданиятты көрүп отурабыз. Ошондой болсо да, белгилеп кете турган нерсе, Хорезм маданияты түштүк сибирдик маданиятка жакыныраак келет. Андронов маданиятынын эстеликтери Обдо, Алтайда, борбордук жана чыгыш Казахстанда жана да, акырында, Арал деңизинин бойлорунда жолугат. Андронов тибиндеги буюмдар Түндүк Тянь-Шандын этектеринде, Ысык-Көлдө жана Сокулук суусунун алабында табылган.

Енисейдин андронов маданияты мына ушул зор аймактагы бирдиктүү маданий комплекстин эң четки чыгыш варианты болупсаналат.
Енисейдин түштүгүрөөк жана чыгышыраак тарабында бул маданияттын издери али күнгө чейин табылганжок. Андронов маданияты тараган бардык аймактарда жергиликтүү айырмачылыктар бар экени байкалат, алсак, Алтай жана Минусин крайынын маданияты бири-бирине жакын, ал эми коло маданиятынын казакстандык варианты булардан айырмаланып турат. Хорезмдин таза багьян маданиятынын да өзүнчө жергиликтүү белгилери бар. Коло маданиятынын Кыргызстандагы эстелик-тери кокустан табылган эстеликтерден жана бир кенчтен турат, ошондой болсо да, түндүк Кыргызстан колосунун өзүнө таандык өзгөчөлүктөрү бар экендигин айтууга болот. А түгүл ушул айтылган аймактын чектеринде да биркыйла алыскы жерлерден, атап айтканда, Чыгыш Европада жаралган эстеликтердин бар экенин байкайбыз. Буларга сеймин тибиндеги деп аталган келттер (тешкичтер) (Ока); кооздук жасалгалардын айрым түрлөрү жана д.у.с. таандык.

Енисейден тартып Уралга чейинки аймакта өнүккөн кеңири маданияттын өзөзгөчөлүгү бар бир бөлүгүн түзгөн жана ал мал чарбачылыгынын калыптанышына байланыштуу пайда болгон; бул мал чарбачылыгыдый канчылык жана аңчылык менен айкалышып, патриархалдык үй-бүлөнүн жана этностук жактан бир тектүү эмес болсо да, эң болбоду дегенде мал чарбачылыгы менен кесиптенген жакын урууларды бириктирген алгачкы уруулук союздардын түзүлүшүнө негиз болгон.

[[Категория:Тарых]]

19 январь 2013, саат 16:41 учурдагы нуска

Андронов маданияты.Бул маданияттын алыскы түштүк-батыш менен байланышы болгону байкалат; мында кечээ жакында эле кечирээк мезгилге таандык болгон окшош типтеги мадания ттабылганжана ал б.з.ч. доорлордо 1500—1000-жыл бою өнүгүп отурган.

Сөз байыркы минусиндиктер динчарбасынын жана социалдык түзүлүшүнүн өнүгүшүнүн кийинки этаптары жөнүндө, андронов маданияты деп аталган маданият жөнүндө болуп жатат. Бул маданият ушул типтеги эстеликтер биринчи жолут абылган Минусин крайынын Ачинск районундагы Андронов кыштагынын аты менен аталган.

Андронов маданиятынын бейиттери сыртынан караганда мурдагы өткөн мезгилдеги бейиттердин тиби менен бир кыйла окшош келет. Мында да бейиттин айланасы тегерете же төртбурчтук түрүндө таш менен курчалган. Кээде бейиттин үстүндө анчалык бийик эмес топурак үйүлгөн. Көрүстөндөрдүн ар биринде 12 бейит бар. Анчалык терең эмес казанактын ички беттери жыгач же таштакталар менен бекемделген.

Андронов көрүстөндөрү афанасьевдикине караганда биркыйла өнүккөн маданият экендиги жөнүндө кабарлайт. Мындаформалары ар түрдүүболгон, сапатыжакшыкарапакөңүлдү бурат; аларүчбурчтук, ромб, фестон, меандр ж.б. түрүндөгү ар түрдүү оймо-чиймелер менен кооздолгон идиштердин формалары да башкача. Эгерде афанасьев идиштеринин түбү шиштигийкелип, оттун күлүнө тереңирээк батырып коюуга ылайыкталса, андронов идиштеринин түбү жалпак келип, турак-жайдын таманынын түз экенинен жана ал жайтуруктуу жашоого ылайыкталганынан кабар берет.<

Адамдар эми жездин ордуна колону эритип алууну үйрөнүшкөн. Колонун сапатынын акырындык менен жакшырышы кооздук үчүн жасалгаларды жасоо менен катар, эмгек куралдарын да куюп жасап алууга мүмкүндүк берген. Адамдар эми колодон жоо-жарактарды (миздүүбалталар, бычактар же канжарлар, тешкич, найзалардынучтары) жана эмгек куралдарын — шибеге, орокжасашкан. Эрити пкуюу металл буюмдарды жасоонун негизги ыгы болуп калган, ал эми чыңоо ыгы болсо шаймандын мизин, учтарын чыгарууга жана курчутууга гана пайдаланылган. Химиялык жол менен колонун курамын талдоо, казылып алынган таштан жасалган куюу формалары жана буюмдардын түрлөрүнүн көптүгү, ошондой эле, жез, коло жана алтын алуу үчүн жер алдындагы кен казып алынган терең жайлар металлургия өндүрүшүнүн өнүккөнүнөн кабар берет.

Мал чарбачылыгы менен кетмен колдонулган дыйканчылыктын андан ары өнүгүшү андронов тибин деги маданияттагы өтө маанилүү нерсе болуп саналат. Археологдор тарабынан казылган бардык бейиттерде жалаң гана үй жаныбарларынын — койдун, өгүздүн, жылкынын сөөктөрүнүн табылганы мал чарбачылыгынын өнүккөнүн айгинелейт. Ушул мезгилге таандык болгон конуштарда үй жаныбарларынын сөөгү жапайы жаныбарлардыкын акараганда алда канча көптүк кылат. Жапайы жаныбарларды нтабылган сөөктөрү мурдагы мезгилге салыштырганда экинчи пландат урган болсо да, мергенчиликтин сакталып калганынан кабар берет. Үй жаныбарлары адамдарга эт тамак - аштарын гана бербестен, жүн да берген; адамдар ал жүндөн кездеме токууну да үйрөнүшкөн, буга бир бейиттен табылган жүн кездемеден жасалган анчалык чоң эмес тумак күбө боло алат.

Андронов маданияты доорунда адамдын отурукташуусунун өнүккөнү бейит курулуштарынын мүнөзү менен гана эмес, ошондой эле изилденген конуш жайларынын өзгөчөлүгү менен да далилденип отурат; бул болсо дыйканчылыктын пайда болушу менен шартталып, мал чарбасынын муктаждыгынан улам — жем-чөп даярдоого байланыштуу өсүпчыкканы шексиз; буга жера йдоочу куралдарга караганда сан жагынан алдаканча көп болгон ороктун кеңири тараганы далил. Жер айдоочу куралдардан конуштардын биринен (Александровка кыштагы) табылган сөөк кетмендер гана белгилүү.

Бул мезгилдеги социалдык мамилелердин өнүгүшү патриархалдык мамилелердин анда наркы өнүгүшү жана чыңалышы менен коштолгон. Мындагы мүнөздүү нерсе, жалгыздап көмүлгөн эркектердин бейиттери дээрлик жок болуп калган эле. Өз алдынча патриархалдык үй-бүлөнүн пайда болушу мүлк жагындагы теңсиздиктин башталышынан көрүнүп, айрым бейиттердеги буюм-тайындардын ар түрдүүлүгүнөн да байкалыптурат. Эми биркыйла бай жана жарды бейиттер пайда боло баштаган. Согуштар мал чарбачылыгынын өнүгүшүнүн жана байлыктын көбөйүшүнүн түздөн- түз натыйжасы болгон, ал жоо-жарактын жаңы түрлөрүн талап кылган. Жоо-жарактар эмгек куралдарынан ачык айырмаланып, алар жакшы жана кылдаттык менен жасалып, кооздоло баштаган.

Андронов маданиятынын өзгөчөлүгү анын өтө кеңири жайылгандыгында, мындай жайылуу алмашуунун өнүгүп жаткандыгынын гана эмес, бүткүл мурдагы тарыхый процесстин да натыйжасы десе болот.

Эмнеси болсо да, биз эми Енисейден тартып батышка, Хорезмге чейин тараган маданиятты көрүп отурабыз. Ошондой болсо да, белгилеп кете турган нерсе, Хорезм маданияты түштүк сибирдик маданиятка жакыныраак келет. Андронов маданиятынын эстеликтери Обдо, Алтайда, борбордук жана чыгыш Казахстанда жана да, акырында, Арал деңизинин бойлорунда жолугат. Андронов тибиндеги буюмдар Түндүк Тянь-Шандын этектеринде, Ысык-Көлдө жана Сокулук суусунун алабында табылган.

Енисейдин андронов маданияты мына ушул зор аймактагы бирдиктүү маданий комплекстин эң четки чыгыш варианты болупсаналат. Енисейдин түштүгүрөөк жана чыгышыраак тарабында бул маданияттын издери али күнгө чейин табылганжок. Андронов маданияты тараган бардык аймактарда жергиликтүү айырмачылыктар бар экени байкалат, алсак, Алтай жана Минусин крайынын маданияты бири-бирине жакын, ал эми коло маданиятынын казакстандык варианты булардан айырмаланып турат. Хорезмдин таза багьян маданиятынын да өзүнчө жергиликтүү белгилери бар. Коло маданиятынын Кыргызстандагы эстелик-тери кокустан табылган эстеликтерден жана бир кенчтен турат, ошондой болсо да, түндүк Кыргызстан колосунун өзүнө таандык өзгөчөлүктөрү бар экендигин айтууга болот. А түгүл ушул айтылган аймактын чектеринде да биркыйла алыскы жерлерден, атап айтканда, Чыгыш Европада жаралган эстеликтердин бар экенин байкайбыз. Буларга сеймин тибиндеги деп аталган келттер (тешкичтер) (Ока); кооздук жасалгалардын айрым түрлөрү жана д.у.с. таандык.

Енисейден тартып Уралга чейинки аймакта өнүккөн кеңири маданияттын өзөзгөчөлүгү бар бир бөлүгүн түзгөн жана ал мал чарбачылыгынын калыптанышына байланыштуу пайда болгон; бул мал чарбачылыгыдый канчылык жана аңчылык менен айкалышып, патриархалдык үй-бүлөнүн жана этностук жактан бир тектүү эмес болсо да, эң болбоду дегенде мал чарбачылыгы менен кесиптенген жакын урууларды бириктирген алгачкы уруулук союздардын түзүлүшүнө негиз болгон.