Абу Райхан ал-Бируни: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун

Бирге

24 ноябрь 2018, саат 21:26 учурдагы нуска

Берину, Бируни Абу Райхан (979, Хорезмден алыс эмес Кят деген жерде туулган–1048) – орто азиялык илимпоз-энциклопедиячы, ойчул. 160тан ашуун илимий эмгектери болгон. Геодезия, Минералогия, Хронология, Индия, Масуд Канону жана башка Хронология деген эмгегинде дүйнөдө биринчилерден болуп, Батыш жана Чыгыш өлкөлөрүндө колдонулган жыл санактар системасы, алардын өзгөчөлүгү, түрдүү элдердин үрп-адаты, салт-санаасы терең изилденген.

Беруни грек, латын, араб, фарсы, түрк, хинди, жана башка тилдерди өздөштүргөн. Байыркы замандын окумуштуулары (Пифагор, Сократ, Платон, Аристотель, Гален, Птоломей) жөнүндө илимий эмгектерди жазган. Анын эмгектери табият таануу жана коомдук илимдердин тармактарын изилдөөгө багытталган.

Берину поляк окумуштуусу Николай Коперниктен дээрлик 500 жыл мурда эле асман телолорун, аалам түзүлүшүн, күн системасын окуп үйрөнүп, жер шар формасында экендигин жана ал өз огунда айлануу менен күндү тегеренип жүрөт деген тыянакты илимий түрдө далилдеген. Д. Менделеевден 1000 жыл мурда көптөгөн металл, минерал жана химиялык заттардын салыштырмалуу салмагын изилдеп, так эсептеп чыккан.

Биринчилерден болуп жер шарынын радиусун эсептеп чыгып, ал 40 миң км түзөт деп жазган жана Жер шарынын глобусун жасаган. Анын пикири боюнча, күн бул жанып турган от. Ал бөлүп чыгарган нурдун ылдамдыгын билүү өтө кыйын, аны үндүн гана ылдамдыгына теңеп билүүгө мүмкүн. Бирок ал андан да чоң ылдамдыкта жүрөт деп эскерткен.

Тарых илими боюнча да бир канча эмгектеринде 7-кылымдагы Муканнанын көтөрүлүшү, карматтар кыймылы жөнүндө маалыматтар камтылган. Кыргыздарды тили боюнча түрк элдерине кошуларын жана өздөрүнүн падышасын кан же хан деп аташарын эскерткен. Анын эмгектери англис, араб, орус, өзбек тилдерине которулган.

Колдонулган адабият

“Кыргыз Тарыхы. Энциклопедия”, Бишкек 2003. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. И.Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик Педагогикалык университети. “Башкы ред. Ү.А.Асанов, жооптуу ред. А.А. Асанков”. “Ред кеңеш: Ө.Ж.Осмонов (төрага) Т.Н Өмүрбеков”.
Урстанбеков Б.У., Чороев Т.К. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. – Фрунзе: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. 1990. – 288 бет. – (История Киргизии: Краткий энциклопедический словарь). – (В со-авторстве с кандидатом исторических наук, доцентом Бейше Урстанбековым). – (ISBN 5-89750-028-2)
Асанов У.А., Жуманазарова А.З., Чоротегин Т.К. Кто есть кто в кыргызской науке: Краткий биобиблиогр. справочник докторов наук Кыргызстана / Под ред. акад. У.А.Асанова. — Бишкек: Гл. ред. Кыргызск. энциклопедии, 1997. — 672 с.

Интернеттик шилтемелер

...

@@ 1-сап: / 1-сап: @@
-{{mergeto|Бируни, Абу Райхан}}
 [[Файл:Al biruni 28-02-2010.jpg|thumb|Берину.]]
-'''Берину, Бируни Абу Райхан''' (979, Хорезмден алыс эмес [[Кят]] деген жерде туулган–1048) – орто азиялык [[илимпоз]]-[[энциклопедия]]чы, ойчул. 160тан ашуун илимий эмгектери болгон. «[[Геодезия»,]] [[«Минерология»]], [[«Хронология»]], [[«Индия»]], [[«Масуд Канону»]] жана башка [[«Хронология»]] деген эмгегинде дүйнөдө биринчилерден болуп, Батыш жана Чыгыш өлкөлөрүндө колдонулган жыл санактар системасы, алардын өзгөчөлүгү, түрдүү элдердин [[үрп-адат]]ы, [[салт-санаа]]сы терең изилденген.
+'''Берину, Бируни Абу Райхан''' (979, Хорезмден алыс эмес [[Кят]] деген жерде туулган–1048) – орто азиялык [[илимпоз]]-[[энциклопедия]]чы, ойчул. 160тан ашуун илимий эмгектери болгон. [[Геодезия]], [[Минералогия]], [[Хронология]], [[Индия]], [[Масуд Канону]] жана башка Хронология деген эмгегинде дүйнөдө биринчилерден болуп, Батыш жана Чыгыш өлкөлөрүндө колдонулган жыл санактар системасы, алардын өзгөчөлүгү, түрдүү элдердин [[үрп-адат]]ы, [[салт-санаа]]сы терең изилденген.
-Беруни [[грек]], [[латын]], [[араб]], [[фарсы]], түрк, хинди, жана башка тилдерди өздөштүргөн. Байыркы замандын окумуштуулары ([[Пифагор]], [[Сократ,]] [[Платон]], [[Аристотель]], [[Гален]], [[Птоломей]]) жөнүндө илимий эмгектерди жазган. Анын эмгектери табият таануу жана коомдук илимдердин тармактарын изилдөөгө багытталган.
+Беруни [[Грек тили|грек]], [[Латын тили|латын]], [[Араб тили|араб]], [[Фарс тили|фарсы]], [[Түрк тили|түрк]], хинди, жана башка тилдерди өздөштүргөн. Байыркы замандын окумуштуулары ([[Пифагор]], [[Сократ]], [[Платон]], [[Аристотель]], [[Гален]], [[Птолемей Клавдий|Птоломей]]) жөнүндө илимий эмгектерди жазган. Анын эмгектери табият таануу жана коомдук илимдердин тармактарын изилдөөгө багытталган.
-Берину поляк окумуштуусу [[Николай Коперник]]тен дээрлик 500 жыл мурда эле [[асман телолору]]н, аалам түзүлүшүн, [[күн системасы]]н окуп үйрөнүп, жер шар формасында экендигин жана ал өз огунда айлануу менен күндү тегеренип жүрөт деген тыянакты илимий түрдө далилдеген. [[Д. Менделеев]]ден 1000 жыл мурда көптөгөн [[металл]], [[минерал]] жана [[химия]]лык заттардын салыштырмалуу салмагын изилдеп, так эсептеп чыккан.
+Берину поляк окумуштуусу [[Николай Коперник]]тен дээрлик 500 жыл мурда эле [[асман телолору]]н, аалам түзүлүшүн, [[күн системасы]]н окуп үйрөнүп, жер шар формасында экендигин жана ал өз огунда айлануу менен күндү тегеренип жүрөт деген тыянакты илимий түрдө далилдеген. [[Дмитрий Менделеев|Д. Менделеевден]] 1000 жыл мурда көптөгөн [[металл]], [[минерал]] жана [[химия]]лык заттардын салыштырмалуу салмагын изилдеп, так эсептеп чыккан.
 Биринчилерден болуп жер шарынын [[радиус]]ун эсептеп чыгып, ал 40 миң км түзөт деп жазган жана Жер шарынын [[глобус]]ун жасаган. Анын пикири боюнча, күн бул жанып турган от. Ал бөлүп чыгарган нурдун ылдамдыгын билүү өтө кыйын, аны үндүн гана ылдамдыгына теңеп билүүгө мүмкүн. Бирок ал андан да чоң ылдамдыкта жүрөт деп эскерткен.
@@ 13-сап: / 12-сап: @@
 ==Колдонулган адабият==
 * “Кыргыз Тарыхы. Энциклопедия”, Бишкек 2003. Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. И.Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик Педагогикалык университети. “Башкы ред. Ү.А.Асанов, жооптуу ред. А.А. Асанков”. “Ред кеңеш: Ө.Ж.Осмонов (төрага) Т.Н Өмүрбеков”.
+* Урстанбеков Б.У., Чороев Т.К. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. – Фрунзе: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. 1990. – 288 бет. – (История Киргизии: Краткий энциклопедический словарь). – (В со-авторстве с кандидатом исторических наук, доцентом Бейше Урстанбековым). – (ISBN 5-89750-028-2)
+* Асанов У.А., Жуманазарова А.З., Чоротегин Т.К.  Кто есть кто в кыргызской науке: Краткий биобиблиогр. справочник докторов наук Кыргызстана / Под ред. акад. У.А.Асанова. — Бишкек: Гл. ред. Кыргызск. энциклопедии, 1997. — 672 с.
 ==Интернеттик шилтемелер==
@@ 23-сап: / 24-сап: @@
 [[Категория:Окумуштуулар‎]]
 [[Категория:Тарыхчылар‎]]
+[[Категория:Борбордук Азия]]
+[[Категория:11-кылым]]