Воейков Александр Иванович
Воейков Александр Иванович [8 (20). 5. 1842, Россия империясы, Москва шаары – 28 (10). 1 (2).1916, Санкт-Петербург шаары] – орус климатологу жана географиялыкафы. Россияда климатология илимине негиз салуучулардын бири. Санкт-Петербург Илимдер Академиясынын корреспондент мүчөсү (1910), философия илимдеринин доктору (1865) жана изилдөө географиялыкафиянын урматтуу доктору (1880), Санкт-Петербург университетинин профессору (1885). 1872-76-жылдары Батыш Европага, Түндүк, Түштүк жана Борбордук Америкага, Индстанга, Кытайга, Цейлонго, Явага, Японияга саякат жасаган. 1912-ж. 70 жаш курагында Орто Азияга жана Казакстанга келип байкоо жүргүзгөн. А. И. Воейков көптөгөн илимий эмгектердин автору, анын ичинде эң негизгиси «Жер шарынын, анын ичинде Россиянын климаты». Метеорологиялык кубулуштарды жана климат процесстерин изилдеген. Бул эмгеги үчүн Орус географиялыкафия коому А. И. Воейковду чоң алтын медалы менен сыйлаган. Закавказьеде чай, цитрус өсүмдүктөрүн, Орто Азияда гозонун баалуу сортторун өстүрүү мүмкүн экенин аныктаган. «Едил менен Каспий деңизинин деңгээлинин өзгөрүшү» (1871), «Кол менен сугаруу жана аны Кавказ менен Орто Азияда колдонуу» (1884) ж. б. эмгектери Орто Азия жана Казакстандын географиялыкафтарына зор таасирин тийгизген. А. И. Воейков климаттык жана географиялык кубулуштарды изилдөө үчүн биринчилерден болуп баланс методун колдонгон. Анын эмгектери палеоклиматология, айыл чарба метеорологиясы, фенология илимдеринин негизин түзгөн. А. И. Воейковдун жетекчилиги менен «Метеорологический вестник» журналы чыгып турган (1891-1935). Чет өлкөлүк (анын ичинде Россиянын) көптөгөн илимий коомдордун мүчөсү болгон. А. И. Воейковдун ысымы Санкт-Петербургдагы Башкы геоизилдөө обсерваторияга, Азия антициклонунун бир тармагына ж. б. берилген. Эмгектери: Избр. соч. М.; Л., 1948-1957. Т. 1-4 (биографический очерк и список работ).
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2007. 808 бет, илл. ISBN 978 9967-14-055 -4