Мазмунга өтүү

Гендердик флюидүүлүк

Шилтемелерди кошуу
Википедия — ачык энциклопедия

Бинардуу эмес гендердик иденттүүлүк (экилик эмес гендер) — экилик эркек жана аял гендерлеринен айырмаланган, трансгендердик идентүүлүктүн чатыры астындагы гендердик идентүүлүктүн спектри[1][2]. Экилик эмес гендердик идентүүлүгү бар адамдар экилик эмес адамдар же гендердик адамдар (англ. genderqueer — гендер жана queer сөздөрүнүн айкалышы) деп аталат.

Экилик эмес адамдардын идентүүлүгү салттуу экилик гендердик системадан чыгып, эркек менен аял гендерлеринин айкалышы (мисалы, бигендер, тригендер), суюктук (англ. fluidity — “мобилдүүлүк, өзгөрмөлүүлүк”) же таптакыр жок болуу (агендер) сыяктуу түрдүү формаларды алат[3].

Терминологиянын тарыхы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Genderqueer Pride Flag

Башында экилик эмес адамдарды «гендерквир» (англ. genderqueer) деген термин менен аташкан. Бул термин биринчи жолу 2001-жылы басма сөздө жана интернетте колдонулган.

«Квир» (англ. queer) термини англис тилинде сленг катары өкүнүчтүү мааниге ээ — «жалган, жасалма; алдамчы». Австралиялык англис тилинде ал ошондой эле «жинди, акыл-эсинин соо эмес» дегенди билдирет. Кол чатыр термини катары колдонулгандан сырткары, «гендерквер» (genderqueer) англис тилинде сын атооч катары колдонулуп, өзүн кандай аныктаганына карабастан, гендердик чек араларды кесип өткөн ар кандай адамдарга тиешелүү. Алар салттуу бинардык «эркек» жана «аял» категорияларына дал келбестен, өзүнүн гендердик идентүүлүгүн нормадан тышкары билдире алышат[4].

1992-жылы Лесли Файнбергдин «Трансгендердик боштондук: мезгили келген кыймыл» аттуу китеби жарык көргөндөн кийин, «трансгендер» термини жалпысынан гендердик ар түрдүүлүктү камтыгандай кеңейтилген[5]. Бул 1994-жылы активист Кейт Борнштейн жазгандай баса белгиленген: «Трансгендерлердин бардык категорияларынын орток өзгөчөлүгү — алардын ар бири бир же бир нече гендердик эрежелерди бузат; биз баарыбыз бирдей гендердик кылмышкерлербиз»[6].

Гендерквир термини 1990-жылдардын ортосунда саясий активисттер арасында колдонула баштаган[7]. Рики Энн Уилчинс бул сөз менен байланыштуу жана аны ойлоп тапканын ырастайт[8]. Уилчинс бул терминди 1995-жылы «In Your Face» журналынын биринчи санында жарыяланган эссесинде бинардык гендердик категорияларга туура келбеген адамдарды сүрөттөө үчүн колдонгон[9][10]. Ал 2002-жылы жарык көргөн «Genderqueer: Voices from Beyond the Sexual Binary» аттуу антологиянын негизги авторлорунун бири болгон[11]. 1997-жылы жарык көргөн автобиографиясында Уилчинс өзүн гендерквир катары аныктаганын билдирген[12].

Интернетте «гендерквир» термини бат эле популярдуулукка жетип, кеңири аудиторияга жеткен. 2008-жылы The New York Times бул сөздү колдонгон[13][14]. 2010-жылдарда бул термин дагы популярдуу болуп, көптөгөн атактуулар өздөрүн гендердик нормаларга туура келбеген адамдар катары ачык айткан[15]. 2012-жылы интерсекс жана бинардык эмес гендердик иденттүүлүктү расмий түрдө таануу жана гендердик тандоолорду көбөйтүү максатында долбоор башталган. 2016-жылы Джейми Шупе АКШда расмий документтерде биринчи жолу экилик эмес гендерди көрсөткөн адам болгон[16].

Кийинчерээк, гендердик бинардык системанын чегинен чыгып кеткен иденттүүлүктөрдү көрсөтүү үчүн «экилик эмес гендер» (англ. non-binary gender) деген нейтралдуу термин пайда болгон.

Концепция

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Экилик эмес гендердик иденттүүлүк түшүнүгү — гендердик иденттүүлүктүн бинардык (экилик) концепциясын четке кагып, инсандын ичинде эркектик жана аялдык сапаттарды айкалыштыруу мүмкүнчүлүгүнө гана токтолбостон, бул түшүнүктүн кеңири жана татаал экенин баса белгилейт[17].

Квир активист Рокко Балдаггер көптөгөн массалык маалымат каражаттарында кездешкен «экилик эмес гендерди эки салттуу гендердин ортосундагы же андан тышкаркы өз алдынча аныктоо» катары түшүндүрүү бул феномендин маанилүү идеологиялык аспектин камтыбайт деген ойду алга сүрөтөт: ал мындай иденттүүлүктүн ээлеринин коомдун репрессивдүү кысымына жана жеке инсанга тийгизген таасирине тынчсыздануусун, ошондой эле ушул кысымга каршы турууну камтыйт[18][19].

Бинардуу эмес адамдар өздөрүн эки же андан көп гендерге ээ деп аныктай алышат (мисалы, бигендер же тригендер)[20]; гендери жок болушу мүмкүн (агендер, гендерсиз, нейтралдуу же гендерден эркин)[21]; суюк гендерге ээ болушу мүмкүн (genderfluid)[22]; ошондой эле үчүнчү же башка гендерге таандык болушу мүмкүн (өздөрүн эч кандай конкреттүү термин менен аныктабагандарды камтыган категория).

Гендердик идентүүлүк сексуалдык же романтикалык ориентациядан өзүнчө болот[23], жана экилик эмес адамдар cisgender адамдардай эле ар кандай сексуалдык ориентацияга ээ болушу мүмкүн[24]. Экилик эмес гендердик идентүүлүк андрогиния сыяктуу белгилүү бир гендердик билдирүү менен байланышпайт. Экилик эмес адамдар топ катары гендердик туюнтмалардын ар түрдүүлүгүнө ээ, кээ бирлери гендердик “идентүүлүктү” таптакыр четке кагышы мүмкүн[25]. Кээ бир экилик эмес адамдар, мисалы, транс эркектер жана аялдар сыяктуу эле, хирургия жана гормон терапиясы менен гендердик дисфориядан дарыланышат[26].

Аныктамалар жана идентификациялар

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Париждеги парадда экилик эмес гендердик иденттүүлүк желеги

«Гендерквир» (англ. genderqueer) термини 1980-жылдары басма сөздө пайда болгон жана «экилик эмес» (non-binary) термининин алгачкы формаларынын бири болуп саналат[27]. Бул термин бир жагынан жалпы чатыр түшүнүк катары колдонулса, экинчи жагынан, өзүн «гендерквир» деп атагандар гендердик иденттүүлүгүнө же «квир-гендерине» карабастан, гендердин экилик аныктамаларын четке каккан адамдарды сүрөттөө үчүн колдонулат.

Мындай адамдар өз гендерин кадимки нормага туура келбеген, экилик «эркек» жана «аял» категорияларына батпаган жол менен билдириши мүмкүн[28]. «Гендерквир» термини көп учурда гендердик бинардык коомдук түзүлүштөргө каршы чыккан адамдар тарабынан өзүн-өзү аныктоо үчүн колдонулат[29].

«Гендерквер» (genderqueer) термини гендердик аныктамалардагы так эместикти сүрөттөгөн адамдар тарабынан да колдонулат[30]. «Андрогин» (androgynous) термини да көбүнчө ушундай адамдарга мүнөздөмө катары колдонулат. Бирок андрогиния термини социалдык жактан аныкталган аялдык жана эркектик сапаттардын аралашмасы менен тыгыз байланышкан түшүнүк болуп эсептелет[31].

Экилик эмес адамдардын бардыгы эле өздөрүн андрогин деп аныкташпайт. Айрымдары өздөрүн аялдык эркек же эркектик аял катары көрүшөт же экилик эмес иденттүүлүктү башка гендердик варианттар менен айкалыштырышат[32].

Бинардуу эмес гендердик иденттүүлүктү интерсекс абал менен чаташтырбоо маанилүү. Интерсекс адамдар, негизинен, өздөрүн эркек же аял катары аныкташат[33].

Көптөгөн булактарда «трансгендер» термини экилик эмес адамдарга карата да колдонулат. Адам Укуктары Фонду (HRC) жана Gender Spectrum уюму «гендердик экспансивдүүлүк» (gender expansiveness) түшүнүгүн колдонушат. Бул термин адатта бинардык гендердик система менен байланышкан түшүнүктөрдөн айырмаланып, гендердик иденттүүлүктүн жана/же гендердик туюнтманын кеңири жана ийкемдүү спектрин билдирет[34].

Бинардуу эмес гендердик иденттүүлүккө ээ адамдарга карата жыныстык тартылуу сколиосексуалдуулук (skoliosexuality) деп аталат[35][36].

  • Трансгендерный флаг, использующийся для репрезентации небинарных идентичностей
    Трансгендер желеги бинардуу эмес инсандыктарды жана трансгендер адамдарды көрсөтүү үчүн колдонулат
  • Флаг агендеров
    Агендер желеги
  • Флаг гендерфлюидов
    Гендерфлюид желеги
  • Флаг гендерквиров
    Гендерквир желеги
  • Флаг небинарных идентичностей
    Бинарлык эмес идентүүлүктөрдүн желеги
  • Символ небинарного гендера
    Бинарлык ээмес гендердик символ

Эскертүүлөр

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Адабият

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  • Joan Nestle, Clare Howell, Riki Anne Wilchins. GenderQueer: Voices from Beyond the Sexual Binary (англ.). — Калып:Нп1, 2002. — ISBN 978-1-55583-730-3.
  • Genderqueer and Non-Binary Genders (англ.). — Palgrave Macmillan, 2017. — ISBN 978-1-137-51052-5.

Шилтемелер

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  1. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Небинарная_гендерная_идентичность
  2. ↑ https://www.glaad.org/reference/nonbinary
  3. ↑ https://www.hrc.org/resources/understanding-non-binary-people(жеткиликсиз шилтеме)
  4. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Genderqueer(жеткиликсиз шилтеме)
  5. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Transgender(жеткиликсиз шилтеме)
  6. ↑ https://www.goodreads.com/quotes/267019-all-transgender-categories-find-common-ground-in-that-each
  7. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Genderqueer
  8. ↑ https://www.rickiewilchins.com/about-ricki(жеткиликсиз шилтеме)
  9. ↑ https://www.rickiewilchins.com/publications(жеткиликсиз шилтеме)
  10. ↑ https://www.glbthistory.org/genderqueer(жеткиликсиз шилтеме)
  11. ↑ https://www.goodreads.com/book/show/1633689.Genderqueer
  12. ↑ https://www.rickiewilchins.com/about-ricki(жеткиликсиз шилтеме)
  13. ↑ https://www.nytimes.com/2008/06/15/fashion/15GENDER.html
  14. ↑ https://www.nytimes.com/2008/06/14/fashion/14gender.html
  15. ↑ https://www.glaad.org/blog/glaad-releases-new-report-on-visibility-and-representation-of-non-binary-people-in-media(жеткиликсиз шилтеме)
  16. ↑ https://www.nbcnews.com/feature/nbc-out/jamie-shupe-first-person-choose-nonbinary-gender-us-officially-n614716
  17. ↑ https://www.hrc.org/resources/understanding-non-binary-people(жеткиликсиз шилтеме)
  18. ↑ https://www.rickwebb.com/nonbinary-interview/(жеткиликсиз шилтеме)
  19. ↑ https://www.genderqueerid.com/ideology-and-activism/(жеткиликсиз шилтеме)
  20. ↑ https://www.glaad.org/reference/nonbinary
  21. ↑ https://www.hrc.org/resources/understanding-non-binary-people(жеткиликсиз шилтеме)
  22. ↑ https://www.genderspectrum.org/articles/what-is-genderfluidity(жеткиликсиз шилтеме)
  23. ↑ https://www.hrc.org/resources/sexual-orientation-and-gender-identity-terminology-and-definitions
  24. ↑ https://transequality.org/issues/resources/understanding-non-binary-people-how-to-be-respectful-and-supportive
  25. ↑ https://www.glaad.org/reference/transgender
  26. ↑ https://www.plannedparenthood.org/learn/gender-identity
  27. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Genderqueer
  28. ↑ https://www.glaad.org/reference/transgender
  29. ↑ https://transequality.org/issues/resources/understanding-non-binary-people-how-to-be-respectful-and-supportive
  30. ↑ https://www.glaad.org/reference/transgender
  31. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Androgyny
  32. ↑ https://www.hrc.org/resources/understanding-non-binary-people(жеткиликсиз шилтеме)
  33. ↑ https://interactadvocates.org/intersex101(жеткиликсиз шилтеме)
  34. ↑ архив көчүрмөсү. Текшерилген күнү 26 -май (бугу) 2025. Түп булактан архивделген күнү 4 -март (жалган куран) 2023.
  35. ↑ https://lgbta.wikia.org/wiki/Skoliosexual
  36. ↑ https://www.verywellmind.com/what-does-skoliosexual-mean-5184572(жеткиликсиз шилтеме)
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Гендердик_флюидүүлүк&oldid=515035" булагынан алынды