Мазмунга өтүү

Закарпатье облусу

Википедия дан
Закарпатье облусу
Өлкө

 Украина

Административдик борбор

Ужгород

Расмий тили

украинче

Калкы

1 243 721

Жыштыгы

98,54 адам/км²

Деңиз
денгээлинен бийиктиги
 • Бийик чекити



 2061 м

Картадагы{{{кыргызча аталышы}}}

Коду ISO 3166-2

UA-21

Телефон коду

+380 81

Интернет-домени

uzhgorod.ua, uz.ua

Расмий сайты

Закарпатье облусу (укр. Закарпатська область) — Украинанын түштүк-батышындагы Украина Карпат жана Закарпат ойдуңунун батыш бөлүгүндө жайгашкан облус. Түндүгүнөн Львов менен, чыгышынан Украинанын Ивано-Франковск облустары менен чектешет. Түштүктө Румыния, түштүк-батышта Мажарстан, батышта Словакия, түндүк-батышта Польша менен. Обулстун борбору — Ужгород шаары.

Закарпатьенин мамлекеттүүлүгүнүн хроникасы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Закарпатьенин бүткүл тарыхый жолу - байыркы мезгилден бүгүнкү күнгө чейин - бир нече мезгилдерге бөлүүгө болот:

Эгемендүү Украинанын бир бөлүгү катары

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

1991-жылдагы Бүткүл украиналык референдумда Закарпатье калкынын 78% облустун негизинде Украинанын курамында өзүн-өзү башкаруучу аймак түзүүгө добуш берген. 1992-жылы Закарпатский аймактык кеңеши русин улутун таануу жөнүндө чечим кабыл алып, Украинанын Жогорку Кеңешинин бул маселени мамлекеттик деңгээлде чечүүнү суранган.[1]

Орусиянын Украинага басып кириши

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

2022-жылдын 3-майында орус-украин согушу башталгандан бери Россия Федерациясынын Куралдуу күчтөрү биринчи жолу Закарпатьеге ракеталык чабуул жасаган. Кийинчерээк белгилүү болгондой, бутага Воловци айылы, тактап айтканда, анын жергиликтүү инфраструктурасы, атап айтканда, газ түтүгү болгон. Закарпатья облустук мамлекеттик администрациясынын башчысы Виктор Мыкытанын айтымында, өрттү 53 өрт өчүрүүчү 3 сааттын ичинде өчүрдү[2][3].

2020-жылдын 1-январына карата облустун калкынын иш жүзүндөгү саны 1 253 791 адамды түзөт, анын ичинен шаар калкы 465 904 адам же 37,2%, айыл калкы 787 887 адам же 62,8%[4].

Украинанын облустарынын ичинен аймагы, калкынын саны боюнча акыркыдан кийинки Закарпатье Херсонду (1 173,7), Ровнону (1 173,1), Тернополду (1 142,0), Кировоградды (1 128,7), Волынды (1 066,6) айланып өтүп, 19-орунда турат. ), Черновцы (922,7 миң адам) облусу. Бул аймак Украинанын жалпы калкынын 2,6% түзөт.

Облустун калкынын 50 жыл ичиндеги өзгөрүү динамикасы бирдей эмес. Анын бир кыйла есушу 1950—1960-жылдарда байкалган, анда калктын табигый есушу орто эсеп менен 13,6 миң адамды тузген. Кийинки жылдарда өсүш уланган, бирок жалпы өсүштүн төмөндөө тенденциясы байкалган. 1995-жылы Закарпатьеде биринчи жолу калктын азайышы катталып, 7 жылдын ичинде (2002-жылга чейин) 30,4 миң адамды түзгөн. Калктын азайышы шаар тургундарынын эсебинен - ​​47,1 миңге болгон, ал эми айыл жеринде калктын саны ушул мезгилде 16,7 миң адамга көбөйгөн. Украинанын Юстиция министрлигинин басма сөз кызматы тараткан маалыматка караганда, 2008-жылы Закарпатьеде төрөттүн көрсөткүчү көп жылдардан бери биринчи жолу өлүм көрсөткүчүнөн ашып кеткен[5]. 2009-жылдын I кварталында төрөлгөндөрдүн өлүмдөн 2%[6], II кварталда 7%, 2010-жылдын жыйынтыгы боюнча 19% ашыкча болгон[7].

Улуттук курамы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Аймактын калкынын улуттук курамы (жергиликтүү калктын басымдуу бөлүгү болгон аймактар ​​көлөкөлүү: көк - украиндер, кызгылт - мажарлар, кызыл - румындар)
2001-жылдагы эл каттоого ылайык жергиликтүү кеңештин аймагындагы эне тилдер

2001-жылдагы эл каттоого ылайык[8][9][10]:

Генетикалык изилдөөлөр

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

2015-жылдагы изилдөөгө ылайык, төмөнкү төрт Y-хромосома гаплогруппалары Закарпатьедеги украиналыктардын арасында 30% дан 14% га чейин жыштыктары менен табылган (жыштыктардын азаюу тартибинде):

  • R1a1a1*(М198),
  • I2a (Р37.2),
  • R1a1a1g (М458),
  • E1b1b1a1 (M78)

I1 (M253) жана R1b1b2 (M269) гаплогруппаларынын жыштыгы ар бири болжол менен 4%ды түздү. Сандалган алты Y-хромосома линиясы изилденген Закарпатия популяциясынын генофондунун 96%ке жакынын түзөт. Украинанын башка популяцияларынан айырмаланып, Закарпатия үлгүсүндө N1c (M178) гаплогруппасынын бир да алып жүрүүчүсү табылган эмес. Ошондой эле, бул гаплогруппа венгрлерде жана румындарда дээрлик жок. Албетте, Карпаттар түштүк-батыш багытта N1c (M178) таралышы үчүн эффективдүү табигый тосмо болгон.

Административдик-аймактык түзүлүшү

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Закарпатье облусунун райондору 2020-жылдын 17-июлунан тартып

Закарпатье облусунун административдик борбору — Ужгород шаары.

2020-жылдын 17-июлунда облустун жаңы 6 районго бөлүнүшү кабыл алынган[11][12]:

Району Калкы

(миң адам)

Аянты[13]

(км²)

Акимий борбору
1 Берегово району 209,2 1 460 Берегово ш.
2 Мукачево району 254,6 2 056 Мукачево ш.
3 Рахов району 82,8 1 843 Рахов ш.
4 Тячев району 185,3 1 873 Тячев ш.
5 Ужгород району 255,8 2 362 Ужгород ш.
6 Хуст району 269,1 3 180 Хуст ш.

Райондор өз кезегинде шаардык, поселкалык жана айылдык бириккен аймактык жамааттарга бөлүнөт (укр. об'єднана територіальна громада).

Колдонулган адабияттар

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  • Кыргыз Совет Энциклопедиясы. Башкы редактор Б. О. Орузбаева. -Бишкек: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын башкы редакциясы, 1979. Том 4. Лактация - Пиррол. -656 б.
  1. Деструктивний потенціал русинського руху на Закарпатті Archived 2013-06-19 at the Wayback Machine — Карпатський Євроміст, № 10 (64), 08.03.2003.
  2. Російські окупанти вперше від початку війни завдали ракетного удару по Закарпаттю (укр.) (3 -май (бугу) 2022). Текшерилген күнү 4 -май (бугу) 2022.
  3. Ситуація на місці влучання ракети на Закарпатті контрольована, попередньо постраждалих немає – голова ОВА @ Закарпаття онлайн. Текшерилген күнү 4 -май (бугу) 2022.
  4. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року Калып:Wayback // Державна служба статистики України. Київ, 2020. Стор. 28-31
  5. Міністерство юстиції України(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Түп булактан архивделген күнү 8 -август (баш оона) 2009.
  6. В 2010 году в Украине показатели смертности снижались // УНИАН
  7. Міністерство юстиції України. Түп булактан архивделген күнү 6 -июль (теке) 2009.
  8. Всеукраїнський перепис населення 2001 | Русская версия | Результаты | Национальный состав населения, гражданство | Распределение населения по национальности и родному языку:(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
  9. Всеукраїнський перепис населення 2021NN | Русская версия | Результаты | Национальный состав населения, гражданство:(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
  10. Национальный состав регионов Украины
  11. Постанова Верховної Ради України «Про утворення та ліквідацію районів»(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
  12. Нові райони: карти + склад(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы).
  13. Закарпатська область - Райони. Текшерилген күнү 27 -январь (үчтүн айы) 2023. Түп булактан архивделген күнү 27 -январь (үчтүн айы) 2023.