Кадимки тaртар тоок

Википедия дан
Crex crex, Beachy Head 1.jpg
Crex crex

Кадимки тaртар тоок (Crex crex), (Linnaeus, 1758):

Жалпы жана өлкөдө таралышы[оңдоо | булагын оңдоо]

Евразияда Пиринейден чыгышты көздөй Вилюйдүн жогорку жана орто бөлүгүндө жана түштүк-чыгыш Байкалдын Ангаранын жогорку агымынын бассейнинде Чонанын өрөөнүнө чейин. Түндүктөн Норвегиянын, Швециянын жана Финляндиянын түштүк бөлүгүнө чейин, Карелияда 62-параллелге, Онега жана Түндүк Двинага, Печоранын өрөөнүндө 63- параллелге, Урал тоо кыркаларында 61-параллелге, Батыш Сибирде жана Енисей өрөөнүндө 62- параллелге, Төмөнкү Тунгусканын бассейнинде 62-параллелге, Чона өрөөнүндө 63-параллелге чейин. Түштүктөн Жер Ортолук деңиздин түндүк жээгине, түндүк Италияга, түндүк Грецияга, Кичи Азияга, түндүк-батыш Иранга, Хорасанга чейин. Каспий деңизинен чыгышты карай түштүктөн Волганын чатына, Уралдын чатына, Мугоджар, чыгыштан 50-параллелге чейин. Иртышты бойлой ареалдын түштүк чек арасы Зайсанга чейин түшөт да, андан Жетисуунун түштүк-батышына чейин, Гиссар тоо кыркаларына чейин созулат. Ареалдын чыгыштагы түштүк чек арасы Чыгыш Тянңшанң, Түштүк Алтай, Ангаранын жогорку агымынын өрөөнү боюнча өтөт. Британ, Оркней, Гебрид аралдары . Кыргыз Республикасында уялоодо жана учуп өтүүдө Чүй өрөөнүндө, Ысыккөл ойдуңунда, Суусамырда, Нарын жана Атбашы дарыяларынын жайылмасында кездешет .

Жашаган аймактары[оңдоо | булагын оңдоо]

Жапыз жана орто тоолордун селитебдүү эмес антропогендүү жана шалбаалуу өзөндөрдү артыксынтат.

Саны[оңдоо | булагын оңдоо]

Ысыккөлдүн жээгинде (1 км2 де 2 канаттуу), талааларда (1 км2 де 3 канаттуу), токой- шалбаа-талаа тилкесиндеги шалбааларда адатта кездешүүчү түр . Учуп өтүү учурунда кадимки тартартооктун саны көбөйөт. Май айында ондогон кадимки тартартооктор Чүй өрөөнүнүн саздарында азыктанышат . Тянңшандын карагай токойлорунда бул түрдүн саны аз, кээбир гана жерлерде адатта кездешет.

Жашоо тиричилиги (жашоо циклдары)[оңдоо | булагын оңдоо]

Уялоочу жана учуп өтүүчү түр. Кадимки таратартоок майдын башында учуп келет да, 15-20 күндөн кийин, көпчүлүк учурда түнкүсүн үйүгүшүүсүн баштайт. Чөптүн арасында чуркап жүрүүнү артыксынтат, кээде учат. Жайдын аягына чейин жүрүшөт. Негизинен курт-кумурскалар менен азыктанышат, бирок айыл-чарба өсүмдүктөрүнүн уруктары менен да азыктанат. Адатта 8-10 жумуртка тууйт. Жөжөлөрү июндун экинчи жарымында чыгышат. Кадимки тартартооктор сентябрдын башында учуп кетишет.

Чектөөчү факторлор[оңдоо | булагын оңдоо]

Тартартоок жана анын балапандары кулаалыга жана башка жырткыч канаттууларга жем болушат. Үй жаныбарлары кадимки тартартооктун талаадагы жана шалбаадагы жумурткалары үчүн коркунуч туудурушу мүмкүн.

Көбөйтүү (колдо багуу)[оңдоо | булагын оңдоо]

Кыргыз Республикасында колдо багылбайт.

Уюштурулган коргоо аракеттери[оңдоо | булагын оңдоо]

Республикада атайын коргоо чаралары жок. Түр IUCNдин Кызыл китебинин VI категориясына Near Threatened киргизилген.

Коргоо үчүн зарыл аракеттер[оңдоо | булагын оңдоо]

Уялоого жарактуу жерлерди коргоо керек.

Статусу[оңдоо | булагын оңдоо]

VI категория. Near Threatened, NT. Кыргыз Республикасынын фаунасында уруунун жалгыз өкүлү. Монотиптүү түр.

Колдонулган адабияттар[оңдоо | булагын оңдоо]