Квир
Квир (англ. queer) — башында «өзгөчө» же «түшүнүксүз» деген мааниде колдонулган сөз. Бул термин 20-кылымдын башында бир жыныстагы адамдарга тартылуу сезимин билдирген адамдарга карата кемсинтүүчү мааниде колдонулуп келген. Бирок 1980-жылдардын аягында квир-активисттер бул сөздү кайра өздөштүрүп, аны атайылап провокациялык жана саясий радикалдык альтернатива катары кабыл алышкан[1].
2000-жылдардан тарта «квир» термини жыныстык жана гендердик идентичтүүлүктүн кеңири спектрин сүрөттөө үчүн колдонулуп келет. Квир-теория жана квир-изилдөөлөр сыяктуу академиялык багыттар гендердик бинаризмге, коомдук нормаларга жана интерсекционалдуулуктун жетишсиздигине каршы чыгышат. Квир-искусство, квир-маданият жана квир-саясий кыймылдар — бул идентичтүүлүктүн заманбап көрүнүштөрүнүн мисалдары[2].
Бул терминди ЛГБТ коомчулугунун кээ бир англис тилдүү мүчөлөрү, ошондой эле бул сөздү мазактоо катары оозеки колдонулушу менен байланыштыргандар же queer радикализмден алыс болгусу келгендер сынга алышкан.
Аттын этимологиясы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Англис тилиндеги queer термини шотланд тилиндеги queer сөзүнөн келип чыккан, ал «кызыктуу, өзгөчө, адаттан тыш, эксцентрик» деген маанини билдирет. Өз кезегинде бул шотланд сөзү төмөнкү немис диалектисиндеги queer деген сөздөн алынган, ал «кыйшык, четте турган» деген мааниге ээ болгон (мисалы, Брауншвейг диалекти)
Инклюзивдүүлүк жана чектөөлөр
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Кеңири мааниде «квир» термини социалдык мааниге ээ болуп, салттуу гендердик идентичтүүлүктү жана сексуалдык идентичтүүлүктүн катуу бөлүнүшүн четке каккан адамдар тарабынан колдонулат. Бул адамдардын катарына гей, лесбияндуулук, бисексуалдар жана гетеронормативдүү маданияттан өздөрүн четтетилген же басмырланган сезгендер кирет.
Бул жагынан алганда, «квир» термини өзүнүн тарыхый маанисин — «нормаларга баш ийбеген коомдон тышкары» деген түшүнүктү — сактап калган. Бүгүнкү күндө ал «жыныс, секс жана гендер боюнча стереотиптерден тышкары» деген мааниде колдонулушу мүмкүн.
Бул терминдин так эмес, ийкемдүү мүнөзү өзүн квир деп атаган адамдарга ар кандай идентичтүүлүктөрдү жана социалдык стереотиптерди чектеген катуу чектерден качууга мүмкүндүк берет.
Кээ бир адамдар тарабынан талаштуу же кабыл алынбаган термин
[түзөтүү | булагын түзөтүү]«Квир» термини талкуу жараткан түшүнүк бойдон калууда. Көптөгөн адамдар жана уюмдар — ЛГБТ коомчулугуна тиешеси барлар да, тиешеси жоктор да — ар кандай себептерден улам бул терминди атайылап колдонбошот.
- Кээ бир ЛГБТ активисттери «квир» терминин жамааттык түшүнүк катары колдонууга каршы чыгышат, анткени алар бул сөздү кемсинтүүчү, шылдыңдоочу же өзүн-өзү басынтуучу деп эсептешет. Алар бул термин англис тилинде жек көрүү тили катары колдонулган учурларды мисал келтиришет.
- Башка активисттер бул сөздү саясий радикализм менен байланыштырып, аны колдонгусу келбейт. Алар «квир» эпитети саясий радикалдар тарабынан ЛГБТ коомчулугун жынысына, жаш курагына жана саясий көз карашына жараша бөлүп-жаруу үчүн колдонулганын белгилешет
- Бул талаш-тартыштар ЛГБТ коомчулугунун ичинде да байкалат — өздөрүн «нормалдуу» деп эсептеген жана коомдун катардагы мүчөсү катары кабыл алынгысы келген адамдар менен өздөрүн коомдон айырмаланган, башкача деп эсептегендердин ортосунда социалдык жана саясий ажырым бар.
- Ошондой эле, кээ бир активисттер бул терминди колдонгусу келбейт, анткени алар аны сленг же академиялык жаргон деп эсептешет.