Кириллицаны латындаштыруу
Мындай да: "Бөдөнөнү сойсо да касапчы сойсун" делинет кыргызда. Кыргыз тилине келгенде чаласабаттар башчылык кылса тантырактар тойлошот, таңгөрү.. Мен негизинен алиги Кыргызпатенттин транслитерациясына макулмун. Бирок бу шумдуктар кыргыздын үч тамгасына келгенде айнып калышыптыр да, туш келди жерге апострофту колдоно беришиптир, капырай. Эми-и, алиги Кыргызпатент шабашынан мен чыгып кеттим эле. Себеби Улан Мелисбек калыс баасын берип, аябай сонун анализдеген Эмиль Асанов мырза аерде НЕГИЗГИ кыргыз болду да..
Бүгүнкү компьютердин күчү умлауттарды ийгиликтүү колдоно берүүгө мүмкүнчүлүк бергенден кийин, эмне үчүн биз аны пайдаланбашыбыз керек экен?!
Nemis menen türk jazalgan tamgalardy biz özübüzdün tamgalarda paidalansak jarashpaiby?!
Биерде мен латын графикасы аркылуу кыргыздын тамгалары сопсонун түшө турганын айтып кетким келди.
Емейль жагынан деле кып_эле_кыргызча жазууга болот. Мисалы, *@gmail.com почтасы эң сонун кызматын аткарып берет.
Мынакей алиги [www.tamga.info/mediafiles/kyrgyztili/jobo.pdf "жобо"]сөрөйдөн алынган транслитерациялоо мисалдары: (кашаанын ичинде менин оңдоолорум)
4. Транслитерациялоо мисалдары
| Кириллица аюу | Негизги латиница ayuu | Менин вариантым: (aiuu) |
Жогоруда көрүнүп тургандай, "Негизги латиницадагы" кыргыз сөздөрүнүн сырткы көрүнүшү биротоло ашмалтайы чыгып жатканына ким күйөт, эй?! Ушунчалык да кыргыз сөзүнүн душманы болууга бу шумдуктарга ким уруксат берди, капырай?!
Түшүндүрмө: Кыргыз тилинде "й" тамгасы өзүнчө фонеманы түзалбайт. Ал сөзсүз түрдө үндүү тыбыш менен жанаша келет. Кирилл кыргыз алфавити орустардын тикелей киришүүсү менен жана орус орфография эрежелерине ылайыкталып жасалган. Бу тууралуу Кыргыз Википедиясында жакында бир макала жарыяладым, барып окуп көрсөңөр болот. Макаланын аты: Кыргыз латын алфавитин кириллицага которуу. Орустарда "и_краткое", "й" тамгасы болгондуктан, кыргыз алфавитине күчтөп киргизилген.
Латынчада мындай өзүнчө турган фонема жок. Андыктан, • "й" тыбышын кыргыздын үндүү тамгаларынын жанына "и" тамгасын коюп эле туюндуруш керек. • Ал эми "и" тамгасынан кийин келчү "й" тыбышын апостроф менен бериш керек. • Кыргыздын түпкү тилинде таптакыр кездешпөөчү үндүү тамгалардан кийин келчү "и" тамгасын бериш үчүн, биринчи үндүү тамгадан кийин апостроф коюлат (бөлүнөт). Мисалы, A`ida (Аида), Ene`ida (Энеида);
Орустун "Цц" тамгалары катышкан сөздөрү кыргыз лексикасына күргүштөп эле кирди. Эми бу тамганы латынча бериш үчүн "ts" коштамгасын пайдаланууга таптакыр мүмкүн эмес, себеби кыргыз тилинде "тс" деген тамгалардын жанаша келиши кадимкидей көрүнүш - уңгусу "т" менен бүтүп, арсар келер чакты түзө турган сөздөрдүн баары "тс" жанаша тамгаларын камтыйт:
"айтса", "кайтса", "атса", "катса", "тутса", "утса".......
Андыктан латын_кыргыз алфавитине "Цц" тамгасын бериш үчүн сөзсүз түрдө атайын тамга киргизиш керек. Бу максатка латындын "Сс" тамгасы абдан ылайык.
Биерде биз түрктөрдүн алфавит курамын ээрчип, "Сс" тамгасын "Жж" деп берип койгондо, орустун "Цц" тамгасын камтыган кыргызчаланган сөздөрдү латын тамгасы менен туюнтуш кыйын болуп калат..
Айтор, кыргыз тилин латындаштырууда тантыроону азайтууга аракеттенгенибиз дурус болот эле.
Жанызак.
Шилтемелер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- Кыргызстан Кириллицаны латындаштыруу Archived 2008-07-17 at the Wayback Machine
- Кыргызча жөнүнсө - Түрк тилинде Archived 2021-07-17 at the Wayback Machine
Башка Түрк мемлекеттериндеги алфавиттер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
| Кыргызстан | Түркия |
Азербайжан | Түркмөнстан | Казакстан | Өзбөкстан | Чыгыш Түркстан | Саха (якутия) | Крым | |
| А | A | A | A | ||||||
| Б | B | ene | ana | ana | ona | ana | an'n | ||
| огул | oğul | oğul | ul, uğıl | ul | o'gil | oghul | uol | yvul | |
| эр(кек) | erkek | erkek | ir | yerkek | erkak | är | er | ar | |
| кыз | kız | gyz | qız | qιz | qiz | qiz | ky:s | χe'r | |
| киши | kişi | kişi | keşe | kisi | kihi | ||||
| келин | gelin | geli:n | kilen | kelin | kelin | kelin | kylyn | kilen |