Колпаковский чекилдеги

Википедия дан

Колпаковский чекилдеги (Iridodictyum kolpakowskianum, Regel), (Rodionenko (Iris kolpakowskiana Regel)) - Эрте жаздагы көп жылдык өсүмдүк. Пияз түбү жумуртка сымал, калыңдыгы 1- 1,5 см, торчодой-булаланган ачык-күрөң кабыкчалуу. Сабагынын бийиктиги 8-20 см, бир гүлдүү, жалбыраксыз. Сабак түбүндөгү жалбырактары үчтөн турат, тегинен жалпы чел кабыктай жалбырак кучагы менен курчалган. Гүлү сыя, узундугу 4-6 см. Гүл коргонунун сырткы жалбыракчалары ачык-сыя, ийрилген, ак темгилдүү, ичкилери болсо тескери ланцеттей. Гүл таажысы сары. Мөмөсү – көп уруктуу, үч уялуу, кырдуу кутуча, үч бөлүктүү болуп ачылат.

Биологиялык өзгөчөлүктөрү[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Март-апрелде гүлдөйт. Май-июнда урук байлайт. Уругунан көбөйөт.

Жалпы жана өлкөдө таралышы[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Түндүк жана Батыш Тянңшанң (Чыгыш Өзбекстан, Түштүк Казакстан, Түндүк Кыргызстан). Кыргызстанда – Талас жана Кыргыз тоо кыркаларынын этеги; Фергана тоо кыркасында кездешери тактоону талап кылат.

Өсүү шарттары[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Тоо этектеринин жана төмөнкү алкактардын лесс шагыл-таштуу беттериндеги майда топурактуу жерлер. Ксеромезоморфтуу эфемероид.

Саны[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Чектелген. Айыл-кыштактарда жана эс алуу жайлардын тегерегиндеги аймактарда өсүү аянттары өтө кыскарган.

Чектөөчү факторлор[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Массалык түрдө калк гүлүн үзүп, пияз түбүн казып алып жоготууда.

Өстүрүү[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Өстүрүүгө өтө ылайыктуу. Бишкекте апрелдин биринчи жарымында гүлдөйт.

Уюштурулган коргоо аракеттери[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Казак ССРинин Кызыл китебине (1981), Кыргыз ССРинин Кызыл китебине (1985) киргизилген.

Коргоо үчүн зарыл аракеттер[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Сан өлчөмүн аныктоо. Жайыттарды туура пайдалануу, түр кеңири тараган жерлерде ботаникалык заказниктерди уюштуруу керек. Гүлүн жыйноого жана сатууга таптакыр тыюу салуу.

Статусу[түзөтүү | булагын түзөтүү]

VU. Ареалы жана саны кыскарып жаткан түр. Эрте гүлдөөчү, гүлзарларда жана дем алуучу бактарда отургузууга ылайыктуу, сугатты талап кылбагандыктан көңүл бурууга татыктуу түр.

Колдонулган адабияттар[түзөтүү | булагын түзөтүү]