Мазмунга өтүү

Маскулиндүүлүк

Википедия — ачык энциклопедия
Грек мифологиясында Геркулес маскулиндүүлүктүн символу катары белгилүү.

Маскулиндүүлүк (лат. masculinus – эркектик) — бул белгилүү бир коомдо же маданиятта "эркектик" деп эсептелген сапаттардын, ролдордун жана жүрүм-турум үлгүлөрүнүн жыйындысы. Салттуу түшүнүктө маскулиндүүлүк физикалык күч, эмоцияны тыйуу, үстөмдүк кылуучу жүрүм-турум жана дене түзүлүштүн белгилери менен байланышкан.[1]

Заманбап илимий изилдөөлөр маскулиндүүлүктү жаратылыштан берилген өзгөчөлүк эмес, социалдык жана маданий конструкт катары кароону сунушташат.[2] Бул деген маскулиндүүлүк коомго, тарыхый мезгилге, этностук, таптык жана гендердик контекстке жараша ар түрдүү формада болушу мүмкүн.

Квир-теориянын жана ЛГБТК+ изилдөөлөрүнүн алкагында маскулиндүүлүк цисгендер эркектерге гана тиешелүү эмес деп каралат. Квир маскулиндүүлүк — бул маскулиндүүлүктүн бир формасы болуп, аны транс-эркектер, нон-бинар адамдар же цис аялдар да көрсөтүшү мүмкүн. Бул гендердин экиге бөлүнүшүнө каршы чыккан жана гендердик нормаларды кайра карап чыгууга түрткү берген көрүнүш.[3]


Орус тилинде маскулинность түшүнүгү эр жүрөктүк деген түшүнүктөн айырмаланат. Мисалы, "эр жүрөктүү аял" деген сөз айкашы аялдын маскулиндүүлүгүн (эркекке окшоштугун) эмес, анын кайраттуулугун же мүнөзүнүн бекемдигин билдирет.

Маскулиндүүлүктүн карама-каршысы катары көбүнчө айымдык сапаттар (фемининдүүлүк) каралат. Аларга назиктик, сезимталдык, боорукерлик жана камкордук сыяктуу сапаттар кирет.[4]

Ошентип, маскулиндүүлүк — бул туруктуу өзгөчөлүк эмес, тескерисинче, гендерди билдирүүнүн ийкемдүү жана социалдык-маданий шарттарга жараша өзгөрүп туруучу түрү.

Маскулиндүүлүктү аныктоодогу көйгөйлөр

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Кайсы сапаттар маскулиндүү деп эсептелерин аныктоо үчүн, коомдо көп учурда бинардык түшүнүккө таянуу зарыл болот: башкача айтканда, бардык сапаттар маскулиндүү же фемининдүү деп бөлүнөт. Бул бөлүнүү, негизинен, социалдык стереотиптерге негизделет жана жыныссыз, нейтралдуу мүнөздөгү жүрүм-турумду эсепке албайт.[5]

Маскулиндүүлүктү түшүндүрүү боюнча ар түрдүү теориялык мамилелер бар. Эссенциалисттик ыкма маскулиндүүлүктү эркек менен аялдын биологиялык айырмачылыктарынын натыйжасы катары карайт. Ал эми социалдык-конструктивисттик ыкма бул сапаттар коомдук күтүүлөр, маданият жана гендердик ролдор аркылуу калыптанат деп түшүндүрөт.[6]

Сексолог Игорь Кон маскулиндүүлүктү тарыхый жана маданий өзгөрүүлөрдүн негизинде социалдык категория катары талдаган.[7] Ошондой эле, маскулиндүүлүктүн жалпы түшүнүгүн "токсикалык маскулиндүүлүк" түшүнүгүнөн ажыратуу керек.

Токсикалык маскулиндүүлүк — бул агрессия, эмоцияны басуу, башкаларга үстөмдүк кылуу сыяктуу зыяндуу жүрүм-турум моделдерин билдирет.[8]

Гендердик изилдөөчү Р. Э. Хоскин илимий адабиятта кош стандарттар бар экенин белгилейт: аял адам маскулин сапаттарды көрсөтсө — бул "аял маскулиндүүлүгү" деп айтылат, ал эми эркек адам феминин сапаттарды көрсөтсө — бул "эркектин фемининдүүлүгү" деп аталбастан, көбүнчө "баш ийген маскулиндүүлүк" деп сүрөттөлөт. Бул көрүнүш эркектин феминин жүрүм-туруму норма эмес деп эсептелээрин көрсөтөт.[9]

Дагы окуңуз

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  • Toxic Masculinity
  • Гегемондук эркектик
  • Кайрат
  • Аялдык
  • Томбой
  • Man
  • Бутч жана Фем

Эскертүүлөр

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  1. ↑ Connell, R. W. (1995). Masculinities. University of California Press.
  2. ↑ Butler, Judith. (1990). Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. Routledge.
  3. ↑ Halberstam, Judith. (1998). Female Masculinity. Duke University Press.
  4. ↑ Bem, Sandra L. (1974). The measurement of psychological androgyny. Journal of Consulting and Clinical Psychology.
  5. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Connell19954
  6. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Kimmel2000
  7. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Kon2003
  8. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Kupers2005
  9. ↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Hoskin2017

Адабият

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  • « Кругосвет » энциклопедиясындагы «Эркек жана аялдык» макаласы .
  • Синельников А. С. Эркектик // Гендердик глоссарий / Ред. Денисова А.А. - М. : «Чыгыш-Батыш: Аялдардын инновациялык долбоорлору» аймактык коомдук уюму: Маалымат XXI кылым, 2002-ж. — 256 менен. — 1000 нуска. — ISBN 5-86391-002-4 .
  • А.К.Эшиев, Г.А.Анарбаева, К.А.Смадияров. Эркектикти өзгөртүүнүн психологиялык факторлору // КарМУ жарчысы. — 2012. — Жок. 2.
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Маскулиндүүлүк&oldid=513192" булагынан алынды