Мазмунга өтүү

Мухаммад Саид Рамазан аль-Бути

Википедия — ачык энциклопедия
Мухаммад Саид Рамазан аль-Бути
محمد سعيد رمضان البوطي
Жеке маалымат
Туулган датасы 1929-жыл
Туулган жери Ботан, Түркия Түркия
Каза болгон датасы 21-март, 2013-жыл (84 жашында)
Каза болгон жери Дамаск, Калып:SYR
Диний ишенимдери
Дини Ислам
Агымы Ахли сүннөт вал жамаат
Акыйдасы Ашарит
Мазхабы Шафий
Ишмердиги
Адистиги Ислам фикхи, Акыйда, Тасаввуф
Кызматы Шам өлкөлөрүнүн аалымдар кеңешинин төрагасы
Кошумча маалымат
Расмий сайты نسيم الشام

Мухаммад Саид Рамазан аль-Бути (хижра боюнча 1347 - 1434-жж. / 1929 - 2013-ж. 21-март) – ислам илимдерине адистешкен сириялык аалым жана ислам дүйнөсүндөгү эң маанилүү диний ишмерлердин бири. Ал ислам дүйнөсүндөгү көптөгөн ири аалымдардын терең урматына татыган[1]. 2004-жылы Дубай эл аралык Куран сыйлыгынын сегизинчи сессиясында ал "Ислам дүйнөсүнүн инсаны" деп табылган. Бул наам ага "аалымдардын изилдөөлөрүн жана атактуулардын даңкын айкалыштырган, энциклопедиялык ой жүгүртүүгө ээ инсан" катары берилген[2]. Иорданиядагы Падышалык Ислам стратегиялык изилдөөлөр борбору 2012-жылы аны дүйнөдөгү эң таасирдүү 500 мусулмандын тизмесинде 27-орунга киргизген[1]. Ал Ахли сүннөттүн төрт мазхабын жана ашарийлердин методологиясына ылайык Ахли сүннөт ишенимин тутунган консервативдүү багыттын өкүлү катары каралат[3].

Аль-Бути шарият илимдери, адабият, тасаввуф, философия, коом таануу жана цивилизация көйгөйлөрү боюнча ислам дүйнөсүнө зор таасирин тийгизген алтымыштан ашуун китеп калтырган[2].

2011-2013-жылдардагы Сириядагы окуялар учурунда аль-Бутинин ислам дүйнөсүндөгү орду талаш-тартыштарды жараткан. Буга анын Сирия революциясына каршы чыгып, президент Башар Асаддын режимин колдогон позициясы себеп болгон. Анын өмүрү 2013-жылдын 21-мартында кол салуу менен аяктаган. Бул кол салууну сириялык оппозиция да, өкмөт да айыптап, дүйнө жүзүндө нааразычылыктын чоң толкунун жараткан[4]. Оппозиция бул кол салууну режим уюштурган деп айыптаган. Анткени, аль-Бутинин позициясын өзгөртүп, Сирия революциясы тарапка өтүү жана режимге каршы чабуул жасоо ниети тууралуу кабарлар тараган эле[5]. Ошол эле учурда, Сирия режими кол салуу үчүн оппозицияны күнөөлөп, аларды «такфирчилик жана караңгы идеологиянын ээлери» деп атаган[6].

Төрөлүшү жана тарбиясы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Аль-Бути күрт уруусунан чыккан[7]. Ал хижранын 1347-жылы (б.з. 1929-жылы) Сирия, Ирак жана Түркиянын чек аралары кошулган жерде, Тигр дарыясынын жээгинде жайгашкан жана «Ботан аралы» деп таанымал болгон Ибн Умар аралындагы «Жилка» айылында туулган. Төрт жашка чыкканда, 1933-жылы, «Ататүрктүн куугунтугунан» жана кемалчыл идеологиянын жайылышынан улам атасы Мулла Рамазан аль-Бути менен бирге Дамаскка көчүп келген[8]. Апасы ал 13 жашында каза болуп, атасы түрк үй-бүлөсүнөн чыккан башка аялга үйлөнгөн. Бул анын күрт жана араб тилдеринен сырткары, түрк тилин да жакшы өздөштүрүүсүнө себеп болгон. Ал он сегиз жашында үйлөнүп, алты уул жана бир кыздуу болгон[9].

Билими

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Аль-Бутиге кичинекей кезинен тарта дин аалымы жана суфий шейхтеринин бири болгон атасы шейх Мулла Рамазан таасир эткен. Атасы анын жападан жалгыз мугалими болгон; алгач ага акыйданын негиздерин, андан кийин Пайгамбар Мухаммаддын өмүр баянынын кыскача мазмунун үйрөткөн. Кийинчерээк нахв (синтаксис) жана сарф (морфология) сыяктуу көмөкчү илимдердин негиздерин окутуп, нахв боюнча Ибн Маликтин "Альфиясын" жаттоого багыттаган. Ал "Альфияны" бир жылга жетпеген убакытта, али балагатка жете элек кезинде толук жаттап бүтүргөн[3]. Алты жашка чыкканда, шейх Мулла Рамазан уулун балдарга Куран окуганды үйрөткөн аялга тапшырган. Ал аялдан Куранды үйрөнүп, алты айдын ичинде толук хатм кылган (окуп бүтүргөн)[3]. Андан кийин Дамасктын эски райондорунун бири болгон Саружадагы башталгыч мектепке кирген. Ал мектепте динди, араб тилинин жана математиканын негиздерин гана окутушчу[3].

Башталгыч билимден кийин ал шейх Хасан Хабанака аль-Майданинин алдында билим алуу үчүн «Менжек» мечитине тапшырган. Ошол мезгилде, 17 жаштан өтө элек кезинде, «Менжек» мечитине жакын жайгашкан «аль-Майдан» мечиттеринин биринде минбарга чыгып, хутба окуй баштаган[9]. 1953-жылы шейх Хасан Хабанаканын алдындагы «Ислам багыты институтунда» окуусун аяктаган. Ошол эле 1953-жылы жогорку билимин аяктоо үчүн Каирдеги Аль-Азхар университетине барган. 1955-жылы Аль-Азхар университетинин Шарият факультетинен шарият боюнча лицензия (бакалавр) алып, Дамаскка кайтып келген. Андан кийин, 1956-жылы Аль-Азхар университетинин Араб тили факультетинен педагогика боюнча диплом алган[9].

Ишмердиги

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Аль-Бути өз өмүрүндө бир нече академиялык кызматтарды аркалаган. Аль-Азхар университетинде билимин аяктагандан кийин, 1960-жылы Дамаск университетинин Шарият факультетине ассистент болуп дайындалган. Андан соң, Ислам шариятынын негиздери (усул аль-фикх) боюнча докторлук даражасын алуу үчүн Аль-Азхар университетинин Шарият факультетине жиберилип, бул даражаны 1965-жылы алган. Ошол эле жылы Дамаск университетинин Шарият факультетине окутуучу болуп дайындалган, кийин доцент, андан соң профессор болгон. 1975-жылы ошол эле факультеттин деканынын орун басары, ал эми 1977-жылы деканы, андан кийин «Акыйда жана диндер» кафедрасынын башчысы болуп дайындалган. Ушул мезгил аралыгында жана 1981-жылга чейин ал коомдук жыйындардан алыс болуп, академиялык чөйрө менен гана чектелип, «Ас-Синжекдар» мечитинде жумасына эки жолу сабак өтүп турган. Кийинчерээк сабактарын «Танкиз» мечитине, андан соң Дамасктагы «Аль-Иман» мечитине көчүргөн. Ошондой эле, атасы шейх Мулла Рамазан аль-Бутинин мечитинде жана Омейяддар мечитинде да башка сабактарды өткөн[9].

Ал көптөгөн эл аралык конференцияларга жана симпозиумдарга катышып, көпчүлүк араб жана батыш өлкөлөрүндө лекцияларды окуган. Алардын эң көрүнүктүүсү – 1991-жылы Страсбургдагы Европа Парламентинин жыйынында «Исламдагы азчылыктардын укуктары» деген темада сүйлөгөн сөзү. Ошондой эле, ал Ислам Фикх Академиясынын кээ бир жыйындарына кеңешчи катары катышкан. Ал Ислам каржы мекемелери үчүн эсеп жана аудит боюнча уюмунун жана Франциядагы «Нур аль-Ислам» бирикмесинин мүчөсү болгон[9]. Мындан тышкары, ал Аммандагы Падышалык «Ахли-Бейт» ислам ой-пикир институтунун, Оксфорд академиясынын Жогорку кеңешинин жана Абу-Дабидеги «Таба» фондунун Жогорку консультативдик кеңешинин мүчөсү болгон. Ал Дамасктагы Омейяддар мечитинин имамдыгын жана андагы илимий ишмердүүлүктү көзөмөлдөөнү өзүнө алган. Ошондой эле, Шам өлкөлөрүнүн аалымдар кеңешинин төрагасы болуп иштеген[4].

Көз караштары жана позициясы

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Файл:Jihad Book.jpg
Анын 1993-жылы чыккан «Исламдагы жихад» китеби өзгөрүүдө зордук-зомбулуктан баш тартканы жана башкаруучуга каршы чыгууга тыюу салганы үчүн көптөгөн талаш-тартыштарды жараткан.
2011-2013-жылдардагы Сириядагы окуялар учурунда Аль-Бути сириялык режимди коргоп, демонстранттарды сынга алган, бул анын катуу сынга кабылышына жана көптөгөн душмандарды күтүшүнө себеп болгон.

Аль-Бути Ахли сүннөттүн төрт мазхабынын жана ашариттердин методологиясына негизделген Ахли сүннөт ишениминин консервативдүү багытын тутунган. Ал бул ишенимди салафий көз караштарынан коргогон эң маанилүү аалымдардын бири катары эсептелет. Бул темада ал «Ас-Салафия мубарек мезгил, бирок исламий мазхаб эмес» жана «Мазхабсыздык – Ислам шариятына коркунуч туудурган эң кооптуу бидаат» сыяктуу китептерди жазган[4]. Ошондой эле, аль-Бути ишеним маселелерине адистешкен жана материалисттик философияларга каршы жооп берген сүннөт аалымдарынын бири. Бул тууралуу ал «Европа: технологиядан руханийликке карай, үзүлгөн көпүрө маселеси» жана «Диалектикалык материализмдин жалган ойлорун жокко чыгаруу» аттуу китептерди жазып, анда коммунисттик жана атеисттик ой-пикирлерге чабуул жасаган[10].

Ошондой эле, аль-Бутинин аялдарды сүннөткө отургузуу маселеси боюнча да өз пикири болгон. 2011-жылдын февраль айында Тарафа Багжати менен Рюдигер Неберг шейх, доктор Мухаммад Саид Рамазан аль-Бутиден аялдарды сүннөткө отургузууга тыюу салган фатва алышкан[11].

Саясий жактан алганда, аль-Бути Сириядагы башкаруучу саясий режим менен президент Хафез Асаддын доорунан бери, өзгөчө 90-жылдардын башынан тартып байланыш түзгөн. Ошол кезде ал Сириянын расмий маалымат каражаттарында көп көрүнө баштаган[4]. Президент Хафез Асад анын кээ бир китептерин окугандан кийин жолугушууну суранганда, алардын ортосунда жеке мамиле түзүлгөн. Кийин ал улам-улам узакка созулган жолугушууларга чакырып турган. Ошол жолугушуулардын эң көрүнүктүү натыйжаларынын бири катары, президент анын өтүнүчүнө жооп кылып, көптөгөн камактагыларды бошоткон. Ошондой эле, «Мусулман агаиндер» жамааты менен болгон кагылышуулардан улам өлкөдөн чыгып кеткендердин кайтып келишине жол ачып, шарият институттары, маалымат каражаттары жана исламий китептерге байланыштуу көптөгөн башка маселелерди чечкен[9][12]. «Мусулман агаиндер» жамаатына каршы сириялык режимди колдогону ошол кезде көптөгөн сын-пикирлерди жараткан. Ал 1982-жылдагы Хама шаарындагы окуялардан бери Асаддын үй-бүлөсүнүн башкаруусунун мыйзамдуулугун жана аларга каршы чыгууга болбой тургандыгын жактап келген. Анын пикири боюнча, башкаруучу «ачык каапырлыкка» (Исламдан чыкканын ачык жарыялоо) бармайынча, ага каршы чыгууга болбойт[13]. 1993-жылы анын «Исламдагы жихад» китебинин жарык көрүшү, өзгөрүү үчүн зордук-зомбулуктан баш тартканы жана башкаруучунун каапырлыгы далилденмейинче ага каршы чыгууга тыюу салганы үчүн, ал менен ислам багытындагы кээ бир саясий агымдардын ортосундагы талаш-тартыштарды кайрадан жанданткан[14].

Президент Башар Асаддын тушунда аль-Бути менен режимдин ортосундагы бекем мамиле сакталып калган. Бул аль-Бутинин айрым турмуштук маселелерге таасирин тийгизген. Мисалы, никаб кийген аялдарды билим берүү тармагында жумушка алууга тыюу салган чечимди жокко чыгаруу жана аэропортко баруучу жолдо ачылган сириялык казинонун жападан жалгыз лицензиясын жокко чыгаруу сыяктуу. Ошондой эле, ал орточо диний көз карашты жайылтуу үчүн спутниктик телеканал түзүүнү жактырган. Ал каналды аль-Бути өзү көзөмөлдөп, «Нур аш-Шам» деп аталган[12]. Айрым байкоочулар аль-Бутинин Сириядагы саясий бийлик менен жакындыгы, Сириянын Палестинадагы каршылык көрсөтүү кыймылдарын колдоо саясатын сактап калуусуна таасир эткен деп эсептешет[3]. Аль-Бути жалпысынан саясаттан алыс болуп, дин аалымдарын ага кийлигишпөөгө чакырган[15]. Ал папанын мусулмандарга карата айткан кемсинткен сөздөрүнөн кийин, Аль-Азхардын Ватикан менен диалогду токтотуу чечимин колдогон билдирүүгө кол койгондордун бири болгон[16].

Сирия кризиси

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

2011-2013-жылдардагы Сириядагы нааразычылык акциялары учурунда аль-Бути элдик кыймылды четке кагып, нааразычылыкка чыккандарды сындап, аларды «мечиттерди Сирияда фитна жана башаламандык чыгаруу үчүн пайдаланууга аракет кылган белгисиз булактардын чакырыктарына ээрчибөөгө» чакырган[17]. Ал демонстрацияларды «эң оор арам иштерге алып барууда» деп сыпаттаган[18]. Ошондой эле, элди демонстрацияга чакырган Кардавини да сындап, ал «бузукулукту оңдобой, тескерисинче, фитнанын эшигин ачкан башаламандык жолун тандады» деген[19]. Аль-Бути бир нече билдирүүлөрүндө сириялык режимди коргоп, анын ою боюнча, режим Израил жетектеген «тышкы кутумга» каршы туруп жатканын айткан жана өкмөттүк армиянын ролун мактаган. Ошол эле учурда, өз фатваларында «мажбурлап болсо да, демонстранттарды өлтүрүүгө тыюу салынарын» баса белгилеген[20].

Революцияга «каршы» деп сыпатталган бул билдирүүлөр аль-Бутинин катуу сынга кабылышына жана көптөгөн душмандарды күтүшүнө себеп болгон. Алтургай айрымдар аны «бийликтин аалымдары» категориясына кошкон[4]. Ушул себептен улам, демонстранттар «Халиддин урпактары жумасында» анын китептерин өрттөшкөн[21]. Ошол эле учурда, башкалары аль-Бутини сириялык режимдин коркутуусу астында калган деп, аны актоого аракет кылышкан[22].

Өлтүрүлүшү

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Аль-Бутинин өлтүрүлгөнгө чейинки «Аль-Иман» мечитиндеги акыркы диний сабагынан сүрөт.
Тафсир боюнча диний сабак берип жатканда өлтүрүлгөн аль-Бутинин колундагы Куран. Анда анын канынын тактары көрүнүп турат.

Шейх аль-Бути 2013-жылдын 21-мартында, бейшемби күнү (хижра боюнча 1434-жылдын 9-жумада аль-ула айы) Дамасктын «аль-Мазраа» районундагы «Аль-Иман» мечитинде диний сабак өтүп жаткан учурда өлтүрүлгөн. Расмий версия боюнча, жанкечтинин жардыруусунан улам аль-Бути жана анын небересин кошкондо 42 адам каза болуп, 84 адам жаракат алган[23]. Ал эми Дамасктагы революциянын жетекчилик кеңеши 2013-жылдын 9-апрелинде интернетке видео тасма жарыялаган. Анда аль-Бутинин өлтүрүлгөн учуру көрсөтүлгөнү айтылат. Видеодо шейх аль-Бути минбарынын жанында болгон кичинекей жарылуудан кийин селдесин оңдоп жатканы, анан бир адам ага шашып келип, сабакты тартып жаткан камераны тосуп калганы, андан соң тез эле кетип калганы, артында шейх аль-Бутинин башынан кан агып жатканы көрсөтүлгөн. Активисттердин пикири боюнча, бул аль-Бути жардыруудан эмес, ок менен өлтүрүлгөн деген версияны ырастайт[24]. Шейх аль-Бутинин уулу, доктор Тауфик Рамазан ошол эле күнү телеберүүгө берген маегинде жардыруудан аман калгандардын айткандарына таянып, мечитте эч кандай ок атылбаганын четке кагып, атасы жанкечти жасаган жардыруудан каза болгонун ырастаган[25].

Эки тарап тең окуяны айыптаганына карабастан, режим менен оппозиция бири-бирин айыпташкан[6]. Режимге каршы болгон шейх Мухаммад Абу аль-Худа аль-Якуби, аль-Бути позициясын өзгөртүп, режимге каршы чабуул жасоону пландап жатканын, ал эми анын үй-бүлөсү Сириядан чыгып кетүү ниети тууралуу кабар тарагандан кийин сириялык режим тарабынан өлтүрүлгөнүн айткан[5]. Кээ бир маалымат сайттары шейх Юсуф Кардавини аль-Бутини өлтүрүүгө үндөгөн деп айыпташкан. Буга Кардавинин жарыяланган видеосу себеп болгон, анда ал «бийлик менен иштегендердин баарын – аскерлерди, жарандык кызматкерлерди жана дин аалымдарын өлтүрүүгө» чакырган[26]. Ал эми Юсуф Кардави «аны фитнага үндөдү деген жалган дооматтарды» четке каккан[27].

Аль-Бутинин сөөгү 2013-жылдын 23-мартында, ишемби күнү Дамасктагы үйүнөн чыгарылып, жаназасы Омейяддар мечитинде окулган. Андан соң, сөөгү Омейяддар мечитинин жанындагы Дамаск чебине жанаша жайгашкан Салах ад-Дин Айюбинин күмбөзүнүн жанына коюлган. Жаназага Иран, Ливан жана Иорданиядан өкүлдөр катышкан[28]. Ошондой эле, 2013-жылдын 23-марты, ишемби күнү, Сирияда шейх аль-Бути жана аны менен кошо каза болгондор үчүн жалпы аза күтүү күнү деп жарыяланган[29].

Реакциялар

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  • БУУнун Коопсуздук Кеңеши: Шейх Мухаммад Саид аль-Бутинин жана дагы 50гө жакын адамдын өмүрүн алган, 80ден ашуун адамды жарадар кылган жардырууну «террордук чабуул» деп атап, айыптады[30].
  • Араб мамлекеттеринин лигасы: Араб лигасынын башкы катчысы Набил ал-Араби жардырууну «эң катуу сөздөр менен» айыптап, «айрыкча Алланын үйлөрүнө (мечиттерге) жана ага келгендерге каршы багытталган бул кылмыштуу жардыруулар эң катуу сөздөр менен айыпталат» деп билдирди жана «сириялык боордош элдин бейкүнөө өкүлдөрүн бутага алган бул ыплас кылмышты жасагандарды тезинен жоопко тартууну» талап кылды[31].
  • Сирия: Сириянын президенти Башар Асад шейх аль-Бутинин каза болгонуна байланыштуу көңүл айтуу телеграммасын жолдоп, аны Сириянын улуу инсандарынын бири деп атады. Анын өлүмүнө «караңгы күчтөрдү» айыптап, 2013-жылдын 23-мартын, ишембини, шейх аль-Бути жана аны менен кошо каза болгондор үчүн аза күтүү күнү деп жарыялады[29].
  • Алжир: Алжир жума күнү жардырууну кескин айыптады. Алжирдин Тышкы иштер министрлигинин өкүлү Аммар Белани: «Бул биз кескин айыптаган ыплас жана жийиркеничтүү кылмыш», - деди[31].
  • Орусия: Орусия шейх аль-Бутинин өлүмүнө алып келген жардырууну «террордук» деп атап, айыптады[32].
  • Иран: Ирандын Тышкы иштер министрлиги аль-Бутинин өлтүрүлүшүн кескин айыптап, аны «ырайымсыз жана сириялык элдин душмандары тарабынан жасалган, адамгерчиликке жатпаган, динге каршы кылмыш» деп атады[33].
  • Хамас кыймылы: Хамас кыймылы жардырууну айыптап, Сириянын аалымдарына жана элине шейх аль-Бутинин каза болгонуна байланыштуу көңүл айтты жана жардырууну «жийиркеничтүү жана кылмыштуу» деп сыпаттады[34].
  • Ислам жихады кыймылы: «Ислам жихады» кыймылы шейх аль-Бутинин өлтүрүлүшүн айыптап, «Алланын үйлөрүн жана мусулман аалымдарын мындай жол менен бутага алуу – ислам дини тутунган адамгерчилик жана ырайымдуулук баалуулуктарына каршы багытталган жийиркеничтүү кылмыш» деп билдирди[34].
  • Сириядагы «Мусулман агаиндер»: Жардырууну «кылмыштуу окуя» деп айыптап, анын артында Сирия режими турганын билдирди[35].
  • Хезболла: Аль-Бутинин өлтүрүлүшүн жана мечиттердеги сыйынуучуларды бутага алууну айыптады[36].
  • Аль-Азхар: Аль-Азхар шейх аль-Бутини эскерип, аны «Шамдын жылдызы» деп атап, аалымдарды өлтүрүүнү жана мечиттердин кол тийбестигин бузууну айыптады[37].
  • Муктада ас-Садр: Шейх аль-Бутинин өлтүрүлүшүн айыптап, аны орточо көз караштагы, биримдикке чакырган улуттук символ деп атап, анын каны Сириядагы тынчтыктын башталышына жана кан төгүүнүн токтошуна себеп болушун тиледи[38].
  • Бүткүл дүйнөлүк мусулман аалымдарынын биримдиги: Шейх Мухаммад Саид Рамазан аль-Бутинин өлтүрүлүшүн айыптап, «биз менен пикири канчалык айырмаланбасын, эч бир аалымды өзүнүн пикири жана ижтихады үчүн өлтүрүүгө каршы экенин, анткени бул нерсе мусулман эмес дин кызматкерлерине карата да арам экенин» баса белгиледи[39].
  • Эркин Сирия армиясы: Жардырууну айыптап, кол салууну «террордук жана кылмыштуу» деп сыпаттады[40].
  • Сириялык аалымдардын лигасы: Аль-Бутинин өлтүрүлүшүн, мечиттерди, аалымдарды жана жай тургундарды бутага алууну айыптап, окуя үчүн Сирия режими жооптуу экенин баса белгиледи[41].
  • Муаз аль-Хатиб (ошол кездеги Сириянын улуттук коалициясынын башчысы): Белгилүү сүннөт аалымы шейх аль-Бутинин өлтүрүлүшүн айыптап, кол салууну «бардык жагынан кылмыш» деп атады[40].

Эмгектери

[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Аль-Бути ар кандай тармактарда 60тан ашык чыгарма калтырган, алардын эң белгилүүлөрү[42]:

  • Өзүн-өзү таануу – Исламга алып баруучу түз жол.
  • Таухиддик (монотеисттик) агымдар жана заманбап философиялар.
  • Ага жалган жакындай албайт – Кээ бирөөлөрдүн Алла Тааланын китебине жабыштырган жалган ой-пикирлерин ачуу.
  • Куранды изилдөө программасы (3 бөлүк).
  • Курандагы адамзат цивилизациясынын методологиясы.
  • Ыйык Курандын кереметтеринен.
  • Ар кандай учурлардагы сөздөр.
  • «Аль-Хикам аль-Атаия»: Түшүндүрмө жана талдоо (4 бөлүк).
  • Бул менин кээ бир президенттердин жана падышалардын алдында айткандарым.
  • Коомдук кеңештер.
  • Алар сени алдашат.
  • Ислам жана доор: чакырыктар жана келечек (жаңы кылым үчүн диалогдор).
  • Европа: технологиядан руханийликке карай – үзүлгөн көпүрө маселеси (араб жана англис тилдеринде).
  • Ааламдагы улуу аныктыктар (Жаратуучунун бар экендиги жана жаратылгандын милдети).
  • Мени ойго салган инсандар.
  • Алла Таалага кулчулуктун алкагындагы адамдын эркиндиги («Бул – Ислам» сериясынан).
  • Аллабы же инсанбы, кимиси адам укуктарын коргоого көбүрөөк кудуреттүү?
  • Мазхабсыздык – Ислам шариятына коркунуч туудурган эң кооптуу бидаат.
  • Ислам тарбиясынын тажрыйбасы изилдөө таразасында.
  • Чокудагы изилдөөлөр сериясы.
  • Ислам шариятындагы «маслаха» (пайда) эрежелери.
  • Заманбап фикх маселелери (эки бөлүк).
  • Салыштырма фикх боюнча лекциялар.
  • Адамдар менен бирге: кеңештер жана фатвалар (эки бөлүк).
  • Исламдагы жихад: аны кантип түшүнөбүз жана кантип жүзөгө ашырабыз?
  • Сияманд – чытырман токойдун уулу.
  • Бул алардын көйгөйлөрү.
  • Бул биздин көйгөйлөрүбүз.
  • Ой жана жүрөктөн.
  • Цивилизациялык көйгөйлөр тууралуу баарлашуу.
  • Исламга кайтуу жолунда: жол картасы жана көйгөйлөрдүн чечилиши.
  • Диалектикалык материализмдин жалган ойлорун жокко чыгаруу.
  • Аял: Батыш системасынын зордугу менен Раббаний мыйзамдардын назиктигинин ортосунда.
  • Инсан: мажбурланганбы же эрктүүбү?
  • Диалог – чогуу жашоонун жолу («Заманбап ой-пикир» семинарлары).
  • Ас-Салафия: мубарек мезгил, бирок исламий мазхаб эмес.
  • Өзгөрүү: анын түшүнүгү жана жолдору («Заманбап ой-пикир» семинарлары).
  • «Мам менен Зин» романы.
  • Бул менин атам.
  • Ислам – бардык адамзат коомдорунун баш калкалоочу жайы.
  • Пайгамбардын өмүр баянынын фикхи жана адилеттүү халифаттын тарыхына кыскача киришүү.
  • Аиша – момундардын энеси.
  • Тамырларды түшүнүүгө киришүү.
  • Тукумду чектөө маселеси: алдын алуу жана дарылоо.
  • Исламды жана тарыхты коргоо.
  • Коммунизм менен Исламдын ортосундагы экономикалык мазхаб.
  • Алла жана акыйкат жолунда.
  • Улутчулдуктун келип чыгышы тууралуу фактылар.
  • Хадис шариф жана пайгамбардын чечендиги жөнүндө.
  • Алланын пенделериндеги сүннөттөрүнөн (мыйзам ченемдүүлүктөрүнөн).
  • Дүйнөлүк тынчтыктагы диндердин ролу.

Радио жана телеберүүлөрү

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Аль-Бути телеберүүлөрүнүн бирин даярдап жаткан учуру.
  • «Ага жалган жакындай албайт» – «Шам» жана «Саниу аль-Карар» (Чечим кабыл алуучулар) каналдарында.
  • «Куранды изилдөө» – Сириянын спутниктик каналында.
  • «Ааламдагы улуу аныктыктар» китебине түшүндүрмө – «Ар-Рисала» каналындагы «Аль-Калям ат-Таййиб» (Жакшы сөз) программасынын алкагында.
  • «Көрүнүштөр жана сабактар» – «Ар-Рисала» каналында.
  • «Фикх ас-Сира» (Пайгамбардын өмүр баянынын фикхи) – «Икра» каналында.
  • «Аль-Хикам аль-Атаияга түшүндүрмө» – «Аль-Ирс ан-Набави» (Пайгамбардын мурасы) каналында.
  • «Ыйык Курандын кереметиндеги жаңылыктар» – «Икра» каналында.
  • «Бул – жихад» – «Азхари» каналында.

Колдонулган адабияттар

[түзөтүү | булагын түзөтүү]
  1. ↑ 1.0 1.1 The 500 Most Influential Muslims - 2012.
  2. ↑ 2.0 2.1 Дубай эл аралык Ыйык Куран сыйлыгы: Д. Мухаммад Саид Рамазан аль-Бути - Сегизинчи сессия. Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 16 Апрель 2014.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 Белгилүү аалым Мухаммад Саид Рамазан аль-Бути ким?. Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 10 -май (бугу) 2013.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Аль-Бути... Дин атактуу кылган, саясат өлтүргөн аалым (26 -март (жалган куран) 2013).
  5. ↑ 5.0 5.1 Оппозиция: Режим шейхти ал позициясын өзгөрткөнү жаткандыктан өлтүрдү (22 -март (жалган куран) 2013).
  6. ↑ 6.0 6.1 Сириядагы оппозиция жана режим аль-Бутинин өлтүрүлүшүн айыптады (22 -март (жалган куран) 2013).
  7. ↑ Sheikh al-Bouti, the Syrian Sunni cleric who stood by Assad (22 -март (жалган куран) 2013).
  8. ↑ Ар бир жаңылык бидаат эмес (16 -июнь (кулжа) 2006). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 16 Апрель 2014.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 Шейх аль-Бутинин өмүр баяны. Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 29 Апрель 2019.
  10. ↑ Атеизм таразада, аль-Бутинин "Диалектикалык материализмди жокко чыгаруу" китеби.
  11. ↑ Доктор Саид Рамазан аль-Бутиден аялдарды сүннөткө отургузууга тыюу салган фатва.
  12. ↑ 12.0 12.1 Аалым аль-Бути... Диний орточолуктун таянычы (22 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 13 -июнь (кулжа) 2015.
  13. ↑ Халид ад-Дахил. Аль-Бутинин өлтүрүлүшү... Шейхтин саясатка аралашуусунун трагедиясы! (27 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 7 -октябрь (тогуздун айы) 2017.
  14. ↑ Асад режими жана оппозиция бири-бирин айыптоодо.. Аль-Бути өлтүрүлөр алдында сапарга чыгууга тыюу салынган (23 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 23 -март (жалган куран) 2013.
  15. ↑ Аль-Бути дин аалымдарын саясаттан оолак болууга чакырып, Алжирдеги "террор трагедиясын" мисал келтирди (10 -май (бугу) 2006).
  16. ↑ 21 аалым Аль-Азхардын Ватикан менен диалогду токтотуу чечимин колдоду (26 -январь (үчтүн айы) 2011).
  17. ↑ Доктор аль-Бути: Силерди караңгы уяларга киргизүүнү каалагандардын артынан ээрчүүдөн сак болгула (26 -март (жалган куран) 2011).
  18. ↑ Аль-Бути фатва берди: Сириядагы демонстрациялар "эң оор арам иштерге" алып барууда жана алардан баш тартуу керек (25 -июнь (кулжа) 2011). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 16 Апрель 2014.
  19. ↑ Жанболат Шакай. Аль-Бути: Сириянын жетекчилиги эркиндиктерди берүүгө жана бир партиялуу бийликти токтотууга макул болду (7 Апрель 2011). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 31 -август (баш оона) 2011.
  20. ↑ Мажбурланган өлтүргүч, мажбур болсо да, шарият боюнча кылмышкер деп эсептелет. Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 17 -июль (теке) 2017.
  21. ↑ Сириялык активисттер шейх аль-Бутинин өлтүрүлүшүнүн чындыгынан күмөн санашууда (22 -март (жалган куран) 2013).
  22. ↑ Калыстар: Аль-Бути анын абийирине шек келтирүү менен коркутулган (22 -март (жалган куран) 2013).
  23. ↑ Аалым аль-Бути Дамасктагы жардыруудан каза болду (21 -март (жалган куран) 2013).
  24. ↑ Видео аль-Бутинин минбарынын жанындагы жардыруудан аман калгандан кийин өлтүрүлгөн учурун көрсөтөт (9 Апрель 2013).
  25. ↑ Аль-Бутинин уулу: Атам жардыруудан кийин өлтүрүлгөн эмес (10 Апрель 2013).
  26. ↑ Видео: Кардави аалым аль-Бутини шейит болгонго чейин өлтүрүүгө үндөгөн (23 -март (жалган куран) 2013).(жеткиликсиз шилтеме)
  27. ↑ Кардави аль-Бутини өлтүрүүгө үндөгөнүн четке кагып, аялдарды фатва берүүгө катышууга чакырды (28 -март (жалган куран) 2013).
  28. ↑ Аль-Бутинин сөөгү Дамаскта жерге берилди (24 -март (жалган куран) 2013).
  29. ↑ 29.0 29.1 Сирия Араб маалымат агенттиги - САНА (22 -март (жалган куран) 2013).
  30. ↑ Коопсуздук Кеңеши жана Аль-Азхар аль-Бутини өлтүрүү кылмышын айыпташты (22 -март (жалган куран) 2013).
  31. ↑ 31.0 31.1 Аль-Бутинин өлтүрүлүшүнө кеңири айыптоолор (22 -март (жалган куран) 2013).
  32. ↑ Орусия аль-Бутинин өлтүрүлүшүн айыптап, аны "террордук" жардыруу деп эсептейт (22 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 5 -июль (теке) 2016.
  33. ↑ Иран: Аль-Бутинин өлтүрүлүшү аймакта фитна чыгаруу боюнча америкалык-израилдик пландарды жокко чыгарат (22 -март (жалган куран) 2013).
  34. ↑ 34.0 34.1 Хамас кыймылы шейх аль-Бутинин өлтүрүлүшүн кылмыштуу деп атады (22 -март (жалган куран) 2013).
  35. ↑ Сириядагы Мусулман Агаиндер жамаатынын доктор аль-Бути жана аны менен кошо каза болгондордун өлтүрүлүшү боюнча билдирүүсү (22 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 23 -март (жалган куран) 2016.
  36. ↑ Хезболла шейит аалым аль-Бутини өлтүрүү кылмышын айыптады (22 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 17 -май (бугу) 2022.
  37. ↑ Аль-Азхар аль-Бутини эскерет (22 -март (жалган куран) 2013).
  38. ↑ Урматтуу Ислам жана Мусулмандардын حجتти Саййид Муктада ас-Садрдын жеке кеңсеси - Урматтуу жетекчи шейит шейх Мухаммад Саид аль-Бутинин шейит болушуна байланыштуу көңүл айтуу билдирүүсүн чыгарды.
  39. ↑ Бүткүл дүйнөлүк мусулман аалымдарынын биримдиги аалым аль-Бутинин өлтүрүлүшүн айыптайт (22 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 5 Апрель 2016.
  40. ↑ 40.0 40.1 «Аль-Хатиб»: «Аль-Бутинин» өлтүрүлүшү «Асаддын» буйругу... «Эркин Армия»: Чабуулдун артында биз эмеспиз (22 -март (жалган куран) 2013).
  41. ↑ Сириялык аалымдар лигасынын шейх Мухаммад Саид Рамазан аль-Бутини бутага алган жардыруу боюнча билдирүүсү (22 -март (жалган куран) 2013). Текшерилген күнү 16 -июнь (кулжа) 2025. Түп булактан архивделген күнү 16 Апрель 2014.
  42. ↑ Д-р Мухаммад Саид Рамазан аль-Бутинин китептери.
"https://ky.wikipedia.org/w/index.php?title=Мухаммад_Саид_Рамазан_аль-Бути&oldid=515310" булагынан алынды