Орусия Федерациясынын субъектилери
Орусия Федерациясынын субъектилери (орус. Субъекты Российской Федерации) — Орусия Федерациясынын Конституциясына ылайык, Орусия Федерациясы федеративдик мамлекет болуп саналат жана 89 тең укуктуу субъекттилерден турат, алардын ичинде 2014-жылы Украинанын басып алынган жана андан аннексияланган Крым жарым аралындагы Крым Республикасы, федералдык маанидеги Севастополь шаары жана 2022-жылы оккупацияланган Донецк (ДЭР), Луганск (ЛЭР), Запорожье жана Херсон облустарынын аймактарында түзүлгөн субъекттилер да бар[1]. Орусия Федерациясынын бардык субъекттилери макамына карабастан, республикалык башкаруу формасына ээ.
Тарыхы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Совет доору
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Федерация субъектисинин жалпылоочу термини биринчи жолу 1990-жылы пайда болгон, ошол мезгилге чейин ОСФСРдин аймактык бирдиктерин түзүүчү комплекстин атайын аталышы болгон эмес:
ОСФСРдин 1937-жылы кабыл алынган конституциясынын 14-беренесинде ОСФСР крайлардан, облустардан, автономиялуу советтик социалистик республикалардан жана автономиялуу облустардан турат деп белгиленген. Бирок алар республиканын субъекттилери болуп саналат деп ырастаган терминдер камтылган эмес. Автономиялуу облустар, республикалык баш ийүүдөгү ОСФСРдин шаарлары сыяктуу эле, 1920-жылдардын аягынан тартып республикалык бийликтин түздөн-түз башкаруусунда болгон жана улуттук административдик бирдиктер деп эсептелген. Ошол эле учурда мындай макамдагы аймактар ири аймактык бирдиктердин — крайлардын жана облустардын бир бөлүгү болуп катары саналып келген[2].
1978-жылдагы ОСФСРдин конституциясына жаңы туюндурма киргизилген: «Орусия Федеративдик Советтик Социалисттик Республикасынын курамында автономиялуу советтик социалисттик республикалар бар» деп, аларды тизмектеп, андан ары: «ОСФСРде крайлар… облустар… республикалык баш ийүүдөгү шаарлар… крайлардын курамындагы автономиялуу облустар… крайлардын жана облустардын курамындагы автономиялуу округдар бар…» (71-берене). Бул туюндурма эске алганда, бир гана АССР федерациянын субъекттилери болуп саналган, ал эми калган административдик бирдиктер түздөн-түз федерациянын курамында болот. Мындан тышкары, ОСФСРдин республикалык баш ийүүдөгү шаарларын ушундай термин менен белгилөө аркылуу, алардын мурда баш ийип келген облустарга баш ийбестигин белгилеген[3].
Орусия Федерациясынын 1993-жылы кабыл алынган конституциясы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]1978-жылы кабыл алынган ОСФСРдин конституциясысынын ордуна 1993-жылы кабыл алынган Орусия Федерациясынын жаңы конституциясынын 65-беренесинле азыркы учкрда колдлонулган субъектилердин түшүнүгү бекиткен (65-берене). Ошондой эле бул конституция мамлекеттин субъекттилеринин алты түрүн аныктайт[4]:
- республикалар,
- крайлар,
- облустар,
- федералдык маанидеги шаарлар,
- автономиялуу округдар,
- автономиялуу облустар.
Украина аймактарынын аннексияланышы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]2014-жылы Орусия Украинага таандык Крымды басып алып, аннексиялаган. Крым Республикасы жана федералдык маанидеги Севастополь шаары Орусия Федерациясынын субъекттилеринин тизмесине киргизилген[5].
Орусия Федерациясынын Конституциясынын 65-беренесине 2022-жылдын 6-октябрында, Донецк Эл Республикасы, Луганск Эл Республикасы, Херсон жана Запорожск облустары жөнүндө маалымат кошулгандан кийин акыркы өзгөртүү киргизилген. Бул аймактарды аннексиялоого КЭДРдин позициясын эс албаганда, бардык мамлекеттер тарабынан колдоого алынган эмес[6][7].
Орусиянын азыркы федералдык түзүлүшү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Орусиянын федералдык түзүлүшүнүн картасы
[түзөтүү | булагын түзөтүү],_disputed_Crimea_and_Donbass.svg) | ||||||||
| 24 республика (3 аннексияланган республиканы кошконда) | 9 край | 48 облус (2 аннексияланган облусту кошкондо) | ||||||
| 3 федералдык маанидеги шаар (1 аннексияланган федералдык маанидеги шаарды кошкондо) | 1 автономиялуу облус | 4 автономиялуу округ | ||||||
Орусия Федерациясынын учурдагы субъекттилеринин тизмеси
[түзөтүү | булагын түзөтүү]| № | Субъект | Желек | Туу | Аянты (км²) | Калкы(01.01.2025) | Адм.борбору | Аймактык түзүлүшү
(ОКАТО) |
Субъект коду | ОКАТО коду | Муниципиалдык түзүлүшү |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Республикалар | ||||||||||
| 1 | Адыгея Республикасы | 7792 | ▲500 731 | Майкоп | 7 район жана 2 шаар | 01 | 79 | 7 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 2 | Алтай Республикасы | 92903 | ▼210 095 | Горно-Алтайск | 10 район жана 1 город | 04 | 84 | 10 муниципалдык район, 1 шаардык округ | ||
| 3 | Башкыртстан Республикасы | 142947 | ▼4 042 377 | Уфа | 54 район жана 21 город | 02 | 80 | 54 муниципальных района, 9 шаардык округ | ||
| 4 | Бурятия Республикасы | 351334 | ▼971 139 | Улан-Удэ | 21 район жана 2 шаар | 03 | 81 | 21 муниципальный район, 2 шаардык округ | ||
| 5 | Дагестан Республикасы | 50270 | ▲3 259 890 | Махачкала | 41 район жана 10 шаар | 05 | 82 | 42 муниципальных района, 10 шаардык округ | ||
| 6 | Донецк Эл Республикасы | 26517 (де-юре) | Донецк | 18 район жана 12 шаар | 80 | 21 | 18 муниципалдык округ, 12 шаардык округ | |||
| 7 | Ингушетия Республикасы | 3123 | ▲534 491 | Магас | 4 район жана 4 шаар | 06 | 26 | 4 муниципальных района, 4 шаардык округ | ||
| 8 | Кабардин-Балкар Республикасы | 12470 | ▲908 214 | Нальчик | 10 район жана 3 шаар | 07 | 83 | 10 муниципалдык район, 3 шаардык округ | ||
| 9 | Калмыкия Республикасы | 74731 | ▲267 588 | Элиста | 13 район жана 1 город | 08 | 85 | 13 муниципалдык район, 1 шаардык округ | ||
| 10 | Карачаево-Черкесия Республикасы | 14277 | ▲468 599 | Черкесск | 10 район жана 2 шаар | 09 | 91 | 10 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 11 | Карелия Республикасы | 180520 | ▼518 950 | Петрозаводск | 16 район жана 13 шаар | 10 | 86 | 16 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 12 | Коми Республикасы | 416774 | ▼714 785 | Сыктывкар | 12 район жана 8 шаар | 11 | 87 | 15 муниципалдык район, 5 шаардык округ | ||
| 13 | Крым Республикасы | 26081 | ▼1 902 249 | Симферополь | 18 район жана 16 шаар | 82 | 35 | 14 муниципалдык район, 11 шаардык округ | ||
| 14 | Луганск Эл Республикасы | 26683 (де-юре) | Луганск | 17 район жана 11 шаар | 81 | 43 | 17 муниципалдык округ, 11 шаардык округ | |||
| 15 | Марий Эл Республикасы | 23375 | ▼666 202 | Йошкар-Ола | 14 район жана 4 шаар | 12 | 88 | 14 муниципалдык район, 3 шаардык округ | ||
| 16 | Мордовия Республикасы | 26128 | ▼758 895 | Саранск | 22 район жана 7 шаар | 13 | 89 | 22 муниципальных района, 1 шаардык округ | ||
| 17 | Саха (Якутия) Республикасы | 3083523 | ▲1 006 561 | Якутск | 33 район жана 5 шаар | 14 | 98 | 34 муниципальных района, 2 шаардык округ | ||
| 18 | Түндүк Осетия — Алания Республикасы | 7987 | ▼678 826 | Владикавказ | 8 район жана 1 город | 15 | 90 | 8 муниципалдык район, 1 шаардык округ | ||
| 19 | Татарстан Республикасы | 67847 | ▲4 019 606 | Казан | 43 район жана 14 шаар | 16 | 92 | 43 муниципальных района, 2 шаардык округ | ||
| 20 | Тыва Республикасы | 168604 | ▲338 483 | Кызыл | 17 район жана 2 шаар | 17 | 93 | 17 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 21 | Удмурт Республикасы | 42061 | ▼1 427 282 | Ижевск | 25 район жана 5 шаар | 18 | 94 | 25 муниципалдык район, 5 шаардык округ | ||
| 22 | Хакасия Республикасы | 61569 | ▼525 557 | Абакан | 8 район жана 5 шаар | 19 | 95 | 8 муниципалдык район, 5 шаардык округ | ||
| 23 | Чечен Республикасы | 16171 | ▲1 576 552 | Грозный | 17 район жана 6 шаар | 20 / 95 | 96 | 17 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 24 | Чуваш Республикасы — Чувашия | 18343 | ▼1 159 768 | Чебоксары | 21 район жана 9 шаар | 21 | 97 | 21 муниципальный район, 5 шаардык округ | ||
| Крайлар | ||||||||||
| 25 | Алтай крайы | 167996 | ▼2 099 186 | Барнаул | 60 район жана 11 шаар | 22 | 1 | 60 муниципалдык район, 11 шаардык округ | ||
| 26 | Забайкал крайы | 431892 | ▼983 838 | Чита | 31 район жана 12 шаар | 75 | 76 | 31 муниципальный район, 4 шаардык округ | ||
| 27 | Камчатка крайы | 464275 | ▼288 200 | Петропавловск-Камчатский | 11 район жана 3 шаар | 41 | 30 | 11 муниципалдык район, 3 шаардык округ | ||
| 28 | Краснодар крайы | 75485 | ▲5 842 238 | Краснодар | 37 район жана 15 шаар | 23 | 3 | 37 муниципалдык район, 8 шаардык округ | ||
| 29 | Красноярск крайы | 2366797 | ▼2 837 988 | Красноярск | 54 район жана 19 шаар | 24 | 4 | 44 муниципальных района, 17 шаардык округ | ||
| 30 | Пермь крайы | 160236 | ▼2 483 633 | Пермь | 33 район жана 14 шаар | 59 | 57 | 42 муниципальных района, 6 шаардык округ | ||
| 31 | Приморский крайы | 164673 | ▼1 799 659 | Владивосток | 22 район жана 12 шаар | 25 | 5 | 22 муниципальных района, 12 шаардык округ | ||
| 32 | Ставрополь крайы | 66160 | ▼2 884 363 | Ставрополь | 26 район жана 10 шаар | 26 | 7 | 26 муниципалдык район, 9 шаардык округ | ||
| 33 | Хабаров крайы | 787633 | ▼1 273 488 | Хабаровск | 17 район жана 6 шаар | 27 | 8 | 17 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| Облустар | ||||||||||
| 34 | Амур облусу | 361908 | ▲753 046 | Благовещенск | 20 район жана 7 шаар | 28 | 10 | 20 муниципалдык район, 8 шаардык округ | ||
| 35 | Архангельск облусу | 589913 | ▼989 434 | Архангельск | 20 район жана 8 шаар (с НАО) | 29 | 11 | 19 муниципалдык район, 7 шаардык округ (НАО кошпогондо) | ||
| 36 | Астрахань облусу | 49024 | ▲946 580 | Астрахань | 11 район жана 3 шаар | 30 | 12 | 11 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 37 | Белгород облусу | 27134 | ▼1 482 025 | Белгород | 21 район жана 6 шаар | 31 | 14 | 19 муниципалдык район, 3 шаардык округ | ||
| 38 | Брянск облусу | 34857 | ▼1 132 795 | Брянск | 27 район жана 5 шаар | 32 | 15 | 27 муниципалдык район, 6 шаардык округ | ||
| 39 | Владимир облусу | 29084 | ▼1 297 936 | Владимир | 16 район жана 10 шаар | 33 | 17 | 16 муниципалдык район, 5 шаардык округ | ||
| 40 | Волгоград облусу | 112877 | ▼2 434 046 | Волгоград | 32 район жана 6 шаар | 34 | 18 | 32 муниципальных района, 6 шаардык округ | ||
| 41 | Вологда облусу | 144527 | ▼1 115 371 | Вологда | 26 район жана 4 шаар | 35 | 19 | 26 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 42 | Воронеж облусу | 52216 | ▼2 260 045 | Воронеж | 32 район жана 15 шаар | 36 | 20 | 31 муниципальный район, 3 шаардык округ | ||
| 43 | Запорожье облусу | 27183 (де-юре) | Мелитополь | 13 район жана 3 шаар | 85 | 23 | 13 муниципалдык округ, 3 шаардык округ | |||
| 44 | Иваново облусу | 21437 | ▼898 490 | Иваново | 21 район жана 6 шаар | 37 | 24 | 21 муниципальный район, 6 шаардык округ | ||
| 45 | Иркутск облусу | 774846 | ▼2 322 292 | Иркутск | 33 район жана 14 шаар | 38 | 25 | 27 муниципалдык район, 9 шаардык округ | ||
| 46 | Калининград облусу | 15125 | ▼1 032 904 | Калининград | 13 район, 8 шаар и 1 пгт | 39 | 27 | 12 муниципалдык округ, 10 шаардык округ | ||
| 47 | Калуга облусу | 29777 | ▼1 066 601 | Калуга | 24 район жана 4 шаар | 40 | 29 | 24 муниципальных района, 2 шаардык округ | ||
| 48 | Кемеровооблусу — Кузбасс | 95725 | ▼2 527 219 | Кемерово | 19 район жана 18 шаар | 42 | 32 | 18 муниципалдык район, 16 шаардык округ | ||
| 49 | Киров облусу | 120374 | ▼1 120 412 | Киров | 39 район жана 5 шаар | 43 | 33 | 39 муниципалдык район, 6 шаардык округ | ||
| 50 | Кострома облусу | 60211 | ▼560 825 | Кострома | 24 район жана 8 шаар | 44 | 34 | 24 муниципальных района, 6 шаардык округ | ||
| 51 | Курган облусу | 71488 | ▼744 465 | Курган | 24 район жана 9 шаар | 45 | 37 | 24 муниципальных района, 2 шаардык округ | ||
| 52 | Курск облусу | 29997 | ▼1 049 783 | Курск | 28 район жана 5 шаар | 46 | 38 | 28 муниципалдык район, 5 шаардык округ | ||
| 53 | Ленинград облусу | 83908 | ▲2 059 479 | Гатчина (де-юре),
Санкт-Петербург (до 2023 года) |
17 район жана 20 шаар | 47 | 41 | 17 муниципалдык район, 1 шаардык округ | ||
| 54 | Липецк облусу | 24047 | ▼1 108 295 | Липецк | 18 район жана 2 шаар | 48 | 42 | 18 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 55 | Магадан облусу | 462464 | ▲134 544 | Магадан | 8 район жана 2 шаар | 49 | 44 | 8 муниципалдык район, 1 шаардык округ | ||
| 56 | Москова облусу | 44329 | ▲8 775 735 | Москва, правительство в Красногорске | 52 шаар, 3 пгт, 5 ЗАТО | 50 | 46 | 60 шаардык округ | ||
| 57 | Мурманск облусу | 144902 | ▼651 363 | Мурманск | 5 район жана 13 шаар | 51 | 47 | 5 муниципалдык район, 14 шаардык округ | ||
| 58 | Нижегородская облусу | 76624 | ▼3 039 421 | Нижний Новгород | 48 район жана 12 шаар | 52 | 22 | 48 муниципалдык район, 4 шаардык округ | ||
| 59 | Новгород облусу | 54501 | ▼566 960 | Великий Новгород | 21 район жана 10 шаар | 53 | 49 | 21 муниципальный район, 1 шаардык округ | ||
| 60 | Новосибирск облусу | 177756 | ▼2 786 540 | Новосибирск | 30 район жана 7 шаар | 54 | 50 | 30 муниципалдык район, 5 шаардык округ | ||
| 61 | Омск облусу | 141140 | ▼1 805 806 | Омск | 32 район жана 6 шаар | 55 | 52 | 32 муниципальных района, 1 шаардык округ | ||
| 62 | Оренбург облусу | 123702 | ▼1 816 898 | Оренбург | 35 район жана 12 шаар | 56 | 53 | 35 муниципалдык район, 9 шаардык округ | ||
| 63 | Орел облусу | 24652 | ▼686 181 | Орёл | 24 район жана 3 шаар | 57 | 54 | 24 муниципальных района, 3 шаардык округ | ||
| 64 | Пенза облусу | 43352 | ▼1 226 878 | Пенза | 28 район жана 5 шаар | 58 | 56 | 27 муниципалдык район, 3 шаардык округ | ||
| 65 | Псков облусу | 55399 | ▼574 480 | Псков | 24 район жана 2 шаар | 60 | 58 | 24 муниципальных района, 2 шаардык округ | ||
| 66 | Ростов облусу | 100967 | ▼4 137 335 | Ростов-на-Дону | 43 район жана 16 шаар | 61 | 60 | 43 муниципальных района, 12 шаардык округ | ||
| 67 | Рязань облусу | 39605 | ▼1 074 402 | Рязань | 25 район жана 4 шаар | 62 | 61 | 25 муниципалдык район, 4 шаардык округ | ||
| 68 | Самара облусу | 53565 | ▼3 112 566 | Самара | 27 район жана 10 шаар | 63 | 36 | 27 муниципалдык район, 10 шаардык округ | ||
| 69 | Саратов облусу | 101240 | ▼2 369 405 | Саратов | 38 район жана 13 шаар | 64 | 63 | 38 муниципалдык район, 4 шаардык округ | ||
| 70 | Сахалин облусу | 87101 | ▲457 597 | Южно-Сахалинск | 17 район жана 9 шаар | 65 | 64 | 1 муниципальный район, 17 шаардык округ | ||
| 71 | Свердлов облусу | 194307 | ▼4 221 452 | Екатеринбург | 30 район жана 34 шаар | 66 | 65 | 5 муниципалдык район, 53 муниципальных округа, 15 шаардык округ | ||
| 72 | Смоленс облусу | 49779 | ▼857 096 | Смоленск | 25 район жана 2 шаар | 67 | 66 | 25 муниципалдык район, 2 шаардык округ | ||
| 73 | Тамбов облусу | 34462 | ▼946 657 | Тамбов | 23 район жана 7 шаар | 68 | 68 | 23 муниципальных района, 7 шаардык округ | ||
| 74 | Тверь облусу | 84201 | ▼1 190 574 | Тверь | 36 район жана 12 шаар | 69 | 28 | 36 муниципалдык район, 7 шаардык округ | ||
| 75 | Томск облусу | 314391 | ▼1 039 728 | Томск | 16 район жана 6 шаар | 70 | 69 | 16 муниципалдык район, 4 шаардык округ | ||
| 76 | Тула облусу | 25679 | ▼1 456 791 | Тула | 23 район жана 9 шаар | 71 | 70 | 23 муниципальных района, 3 шаардык округ | ||
| 77 | Тюмень облусу | 1464173 (с учётом ХМАО и ЯНАО), 160 122 (без их учёта) | ▲3 931 696 | Тюмень | 38 район жана 26 шаар
(ХМАО жана ЯНАО бирге) |
72 | 71 | 21 муниципальный район, 5 шаардык округ
(без ХМАО и ЯНАО) | ||
| 78 | Ульянов облусу | 37181 | ▼1 165 334 | Ульяновск | 21 район жана 6 шаар | 73 | 73 | 21 муниципальный район, 3 шаардык округ | ||
| 79 | Херсон облусу | Херсон (де-юре),
Жеңичке (де-факто) |
18 район жана 2 шаар | 84 | 74 | 18 муниципалдык округ, 2 шаардык округ | ||||
| 80 | Челябинс облусу | 88529 | ▼3 385 124 | Челябинск | 24 район жана 23 шаар | 74 | 75 | 27 муниципалдык район, 16 шаардык округ | ||
| 81 | Ярославль облусу | 36177 | ▼1 180 174 | Ярославль | 17 район жана 11 шаар | 76 | 78 | 17 муниципалдык район, 3 шаардык округ | ||
| Федералдык маанидеги шаарлар | ||||||||||
| 82 | Москва | 2561 | ▲13 274 285 | Москва | 12 административных округов | 77 | 45 | 146 шаардык муниципалдык түзүм (125 муниципалдык округ, 2 шаардык округ, 19 калктуу конуштар) | ||
| 83 | Санкт-Петербург | 1403 | ▲5 652 922 | Санкт-Петербург | 18 район | 78 | 40 | 111 шаардык муниципалдык түзүм (81 муниципалдык округ, 9 шаар и 21 посёлок) | ||
| 84 | Севастополь | 864 | ▼558 302 | Севастополь | 4 района | 92 | 67 | 10 шаардык муниципалдык түзүм (9 муниципалдык округ, 1 шаар) | ||
| Автономиялуу облустар | ||||||||||
| 85 | Еврей АО | 36271 | ▼144 428 | Биробижан | 5 район жана 1 шаар | 79 | 99 | 5 муниципалдык район, 1 шаардык округ | ||
| Автономиялуу округдар | ||||||||||
| 86 | Ненец АО | 176810 | ▼41 906 | Нарьян-Мар | 1 район жана 1 шаар | 83 | 11 | 1 муниципальный район, 1 шаардык округ | ||
| 87 | Ханты-Манси АО — Югра | 534801 | ▲1 781 782 | Ханты-Мансийск | 9 район жана 14 шаар | 86 | 71 | 9 муниципалдык район, 13 шаардык округ | ||
| 88 | Чукотка АО | 721481 | ▼47 778 | Анадырь | 8 район жана 1 шаар | 87 | 77 | 6 муниципалдык район, 1 шаардык округ | ||
| 89 | Ямал-Ненецк АО | 769250 | ▲523 105 | Салехард | 7 район жана 8 шаар | 89 | 71 | 7 муниципалдык район, 6 шаардык округ | ||
| Орус Федерация | 17125191 | ▼146 119 928 | Москва |
Булактар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- ↑ Europa Publications. The Territories of the Russian Federation 2023. — Taylor & Francis, 2023-03-02. — С. v, 50. — 449 с. — ISBN 978-1-000-86591-2.
- ↑ ОСФСР Конституциясы. 1937-жыл
- ↑ ОСФСР Конституциясы. 1978-жыл
- ↑ Орусия Федерациясынын Конституциясы. 1993-жыл
- ↑ Robin Geiss. Russia’s Annexation of Crimea: The Mills of International Law Grind Slowly but They Do Grind
- ↑ Gogov. Кто из стран признал референдум в ДНР, ЛНР, Запорожской и Херсонской областях
- ↑ Meduza. «Мы никогда не признаем эту незаконную аннексию» Путин «присоединил» оккупированные территории Украины. Что говорят об этом в мире и в России
