Триполитания
Триполитания (араб. Тарабулус; б.-грек. Τρίπολις б.-грек. Τρίπολις, Триполис ; лат. Tripolitana, Триполитана ) тарыхый аймак жана Ливиянын мурдагы провинциясы, Түндүк Африка . Ал Мали Сирт булуңунан (азыркы Габес ) Чоң Сирт булуңуна (азыркы Сидра ) чейин 400 кмден ашпаган ички жээкте жайгашкан. Байыркы убакта Триполис үч шаардын Лептис-Магна, Сабрата жана Эйя (Эа) чакан аймагынын аты болгон, 3-кылымда бул ысым алардын провинциясын түзгөн римдиктердин урматында Сиртик аймагына тараган.
Азыр Триполитаниянын жайгашкан жери азыркы Ливия мамлекетинин аймагынын түндүк-батыш тарабына туура келет.
Топоним[оңдоо | булагын оңдоо]
Топонимдин колдонулушу - биздин заманга чейинки 1 миң жыл б.э.ч колдонулат , ал эми тиешелүү азыркы Триполитаниянын аймагында - III кылымдан бүгүнкү күнгө чейин . Бул аймактын мурдагы аты - Сиртика, узак убакыт бою жээк бөлүгүндө калган. Арабдар Тарабулус деп атала баштаган.
Болжолдуу аянты 350 000 км².
Аттын этимологиясы[оңдоо | булагын оңдоо]
Аталышы байыркы грек тилинен келип чыгат - Τρίπολις, байыркы грек тилинен келип чыккан τρί-, татаал сөздөрдө - үч жана πόλις - шаар, үч үстөмдүк кылган шаар болгонуна байланыштуу. бириккен аталышынан. анын жерлери - Триполис жана римдиктер деп атала баштаган бүт аймак Триполитания.
Тарых[оңдоо | булагын оңдоо]
- 3-кылымга чейинки аймактын тарыхы.
- III кылым. - Африканын Рим провинциясынан проконсулдук, Италия префектурасынын африкалык епархиясынын курамында өзүнчө Триполитания провинциясы бөлүнгөн.
- 395 BC - бул аймактын чыгыш чектеринде, Улуу Сирт булуңунан жана андан ары түштүккө карай Чыгыш жана Батыш Рим империясынын ортосунда чек ара болгон. Акыркысына Триполитания да кирген.
- 435 BC - вандалдар менен аландар тарабынан басып алынган, алар батышта өз мамлекетин негиздеген (Карфаген аймагында).
- 533 - 534 - Византия Вандалдардын жана Аландардын падышалыгын басып алды, ал эми Триполитания Африка Эксархатына кирди.
- сер. VII кылым - Карфаген аймагы менен бирге Византиядан убактылуу бөлүнүп чыгууга жетишип , Триполитания арабдардын бийлигине өтүп, исламдын таралышы башталып, араб аймагына - Ифрикияга кирет .
- эрте XVI кылым - Испания басып алган.
- 1551 г. - Осмон империясына өтүп, административдик жактан Триполи провинциясына (вилаят ) айланган.
- 1711 - 1835 - бул жерде Осмон империясынан иш жүзүндө көз карандысыз Караманлы династиясы бийлик жүргүзгөн.
XX кылым[оңдоо | булагын оңдоо]
- 1911- жылдын 3-октябрынан 1912- жылдын 15-декабрына чейин - Италия-Түркия согушунда Түркия жеңилгенден кийин, аймак жарым-жартылай Италияга берилип, Ливия автономиясын берип, бирок бара-бара колонизацияны ишке ашырган. Триполитания башында бир италиялык колониянын бир бөлүгү болгон. Триполитаниянын бүт аймагы 1920-жылдардын аягында оккупацияланган. [1]
- 1912 - 1919 - көз карандысыз автономиянын курамында.
- 1919 - 1923 ( жыл - Триполитан Республикасы жарыяланган.
- 1927- жылдын 26-июнунан 1934- жылдын 3-декабрына чейин Италиянын өзүнчө колониясы болгон .
- 1934 - кайрадан бир италиялык колонияга киргизилген.
- 1939-жыл - бир италиялык генерал-губернатордун башкаруусу астында Киренаика жана Феззан менен бирге алар Ливия деген атка ээ болушкан [1] .
- Экинчи дүйнөлүк согуш учурунда - Ливия союздаш күчтөр тарабынан оккупацияланган.
- 1942- жылдын 5-декабрынан 1951- жылдын 8-мартына чейин Англиянын администрациясынын көзөмөлүндө.
- 1947-жылы Италия Ливияга болгон аймактык дооматтарынан баш тарткан.
- 8-март - 24-декабрь 1951-жыл
- 1951- жылдын 24-декабрынан 1969- жылдын 1-сентябрына чейин - Триполитания Ливия Королдугунун курамында.
- 1969- жылдын 1-сентябрынан 1977- жылдын 2-мартына чейин Ливия Республикасынын курамында.
- 1977- жылдын 2-мартынан бери - Ливиянын Жамахириянын курамында.