Ханс Лютер

Википедия дан
Ханс Лютер
нем. Hans Luther
Ханс Лютер
Желек
Желек
Германиянын рейхспрезидентинин милдетин аткаруучу
желек
желек
28-февраль — 12-март 1925
Андан мурунку: Фридрих Эберт
Андан кийинки: Уолтер Симонс (м.а.)

Пауль фон Гинденбург

Желек
Желек
Германиянын мамлекеттик канцлери
желек
желек
15-январь 1925 — 12-май 1926
Президент: Фридрих Эберт

Ханс Лютер (м.а.) Уолтер Симонс (м.а.) Пауль фон Гинденбург

Желек
Желек
Рейхсбанктын президенти
7-март 1930 — 17-март 1933
Андан мурунку: Ялмар Шахт
Андан кийинки: Ялмар Шахт
 
Туулган жылы: 10-март 1879
Туулган жери: Берлин, Германия империясы
Каза болгон жылы: 11-май 1962 (83 жашта)
Каза болгон жери: Дүсселдорф, ГФР
Мүрзөсүнүн орду: Stoffeler Friedhof
Атасы: Отто Лютер
Апасы: Вильгельмина Лютер
Жубайы: Гертруда Маутц (экинчи жубайы)
Балдары: Биринчи никеден 4 балалуу болушкан
Партиясы: Партиясыз
Кесиби: Юрист, саясатчы, дипломат

Ханс Лютер (нем. Hans Luther; 10-март 1879-жыл, Берлин, Германия империясы11-май 1962-жыл, Дүсселдорф, ГФР) — немис мамлекеттик ишмери, финансист жана дипломаты, Германиянын президентинин милдетин аткаруучу (1925), Германиянын канцлери (1925—1926), Рейхсбанктын президенти (1930—1933).[1]

Жашоо жана иши[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Алгачкы жылдар. Мамлекеттик кызмат карьерасы[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Ханс Лютер Берлинде бакубат жыгач сатуучу Отто Лютердин (1848-1912) жана Вильгельмина Лютердин (кыз аты Хюбнер) үй-бүлөсүндө туулган.

1897-жылы Лейбниц атындагы гимназияны аяктагандан кийин Женева университетинде укук таануу боюнча билим ала баштаган. Берлин жана Киль университеттеринде окуусун уланткан. 1904-жылы мамлекеттик юридикалык экзамендерди артыкчылык менен тапшырган. 1907-жылдын мартында баалоочу наам үчүн экзаменден кийин Магдебург магистратында юридикалык бөлүмдүн башчысы болуп дайындалган.

1907-жылы канцлерликке аз калганда каза болгон биринчи аялына үйлөнгөн. Алардын төрт кызы болгон, алардын экөө ымыркай кезинде чарчап калган.

Лютер 1913-жылдын февраль айына чейин Магдебургда калып, Пруссия шаарлар союзунун коммерциялык директорунун кызматын ээлеген.

1918 — 1922-жылдары — Эссен шаарынын мэри. Бул кызматта 1919-жылы техникалык редактор Генрих Райзнер, банкир Вильгельм фон Вальдтаузен жана химик Франц Фишер менен бирдикте «Рейн-Вестфалия индустриалдык зонасында илим жана жашоо коомун» түзгөн. Кийинчерээк коом Технологиялар Үйүнө (HDT) айландырылган, ал бүгүнкү күндө Германиядагы эң эски көз карандысыз техникалык окуу институту болуп саналат, штаб-квартирасы Эссенде жана Берлинде жана Мюнхенде филиалдары бар.

1922-жылдын ноябрында господин Германиянын тамак-аш жана айыл чарба министри болуп дайындалган, бирок партияда жок, бирок Германиянын Элдик партиясынын (ГЭП) саясий ишмери.

1923-жылдын октябрында ГЭПнын төрагасы Г. Стресемандын өкмөтүндө финансы министри болуп дайындалган. Гиперинфляцияны токтоткон акча реформасын ишке ашырууга жетекчилик кылган. 1923-жылы 15-ноябрда аренда маркасы, 1924-жылы 30-августта рейхсмарк жүгүртүүгө киргизилген.[2]

Канцлер[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Ханс Лютер (болжол менен 1925)

1924-жылы декабрда болгон Рейхстаг шайлоосунан кийин Маркстын азчылык кабинетин колдогон партиялар коалициянын курамына солчулдар (ГСДП) же оңчулдар (ГУЭП) кошулуу үчүн кеңейтилиши керекпи деген маселе боюнча бир пикирге келе алышкан жок, президент Фридрих Эберт 1925-жылдын 9-январында көз карандысыз Лютерден өкмөттү түзүүнү суранган. 16-январда Лютер өзүнүн кабинетин сунуштады, ал партиялык негиздеги өкмөттүн өзгөчөлүктөрүн эксперттерден/технократтардан турган кабинет менен бириктирди. Коалицияга кирген партиялардын (Борбордук партия, БЭП, ГЭП, ГУЭП) ар биринде министрлер кабинетинде бирден өкүл болгон, калган кызмат орундары партиялардын биринин мүчөсү болгон же саясий жактан ага жакын болгон мамлекеттик кызматкерлер менен толтурулган. ДДП коалициянын мүчөсү болбосо да, Лютер Отто Гесслерди Рейхсверминистериумда калтыра алган.[2]

Эберт 28-февралда каза болгондо, Лютер мураскер шайланганга чейин мамлекет башчысынын милдетин аткаруучунун милдетин убактылуу аткарды. Кийинки президенттик шайлоо министрлер кабинетин колдогон коалицияга бир аз оорчулуктарды жаратты. Лютер Рейхсгерихттин президенти Уолтер Симонсту добуш берүүнүн экинчи айлампасына эки талапкерден четтеп кетүүнү жана Симонсту борбордун компромисси катары кабыл алууну суранууга көндүрүүгө аракет кылган. Бирок, Симонс баш тартып, Пауль фон Гинденбург шайланды.[2]

Салыштырмалуу кыска мөөнөттүн ичинде Лютер жана анын кабинети бир нече маанилүү мыйзамдарды жана эл аралык келишимдерди кабыл алууга жетишти. Тышкы соодада союздаш мамлекеттер менен Германиянын ортосундагы сооданы жөнгө салган бир жактуу эң ыңгайлуу шарт 1925-жылдын 10-январында күчүн жоготту, ошентип соода саясатында Германиянын суверенитети калыбына келтирилди. Тариф закону 1925-жылдын 12-августунда кучуне кирди, анда согушка чейинки жылдардагы тарифтик ставкалардын негизинде енер жай жана айыл чарба тарифтери белгиленген. Улуу Британия, КСРБ, Франция, Испания жана Италия менен соода келишимдери түзүлдү. Ички салык саясатында салык реформасы жеңилдикти алып келди, анткени кирешеге, капиталга жана жер которууга салыктар, ошондой эле мөөрү жана сатуу салыгы төмөндөтүлдү. Тышкы саясатта кабинет Улуу Британия, Бельгия, Франция жана Италия менен Локарно келишимин түздү (1925-ж. октябрь), бул Германиянын Улуттар Лигасына мүчө болушуна жол ачкан (1926-ж. сентябрь). ГУЭПнын министрлери кабинеттен чыгып, Локарного каршы нааразылык билдирип, Лютерди 1926-жылдын январында кызматка киришкен жаңы өкмөттү түзүүгө аргасыз кылышкан. Бул өкмөт Кеңештер Бирлиги менен Freundschafts- und Neutralitätsvertrag боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзгөн.[2]

Социалдык саясатта Лютердин канцлер кезинде социалдык камсыздандырууга бир катар реформалар жүргүзүлгөн. Рейх Эмгек Министри тарабынан 1925-жылдын май айында жарыяланган декрети менен кырсыктан камсыздандыруу камтылышын он бир кесиптик ооруну камтыган, 1925-жылдын июлундагы мыйзам жумушчулардын компенсациясын жумуштан келген жана жумуш ордунда болгон бардык кырсыктарга кеңейткен жана кесиптик кам көрүү киргизилген. ошол эле ай. Мындан тышкары, 1925-жылдын май айындагы декрет менен кесиптик оорулар үчүн компенсация белгиленген.[3]

Лютер 1926-жылы 12-майда Гинденбургдан Германиянын элчиликтерине жана консулдуктарына расмий кара-кызыл-алтынды гана эмес, 1926-жылдын 5-майында президенттик Flaggen-Verordnung чыгарууну сурангандан кийин, Рейхстагдын көпчүлүгү аны айыптагандан кийин өз ыктыяры менен кызматтан кетүүнү чечти. Reichsflagge, ошондой эле кара-ак-кызыл Handelsflagge (соода желеги). Анын мураскору Вильгельм Маркс болгон.[2][4]

Композициялар[түзөтүү | булагын түзөтүү]

  • Feste Mark - Solide Wirtschaft, 1924.
  • Von Deutschlands eigener Kraft, 1928.
  • Die Stabilisierung der deutschen Währung, in: 10. Jahrbuch deutscher Geschichte, 1928.
  • Nur scheinbar in eigener Sache, in: Mitteilungen der List Gesellschaft, Fase. 2, Nr. 2, 1959.
  • Das Wahlrecht dem Wähler, 1959.
  • Im Dienste des Städtetages, 1959.
  • Politiker ohne Partei, 1960.
  • Vor dem Abgrund 1930-1933, 1964.

Булактар[түзөтүү | булагын түзөтүү]

  1. https://www.deutsche-biographie.de/sfz55235.html Бавариянын Улуттук китепканасы
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 https://www.dhm.de/lemo/Biografie/hans-luther Германиянын тарых музейи.
  3. Farm labor in Germany, 1810-1945; Фрида Вундерлих тарабынан айыл чарба жана социалдык саясаттын алкагында анын тарыхый өнүгүүсү
  4. Knut Borchardt: Das Attentat auf Luther 1932. In: Karl Dietrich Bracher et al. (editors): Staat und Parteien. Festschrift zum 65. Geburtstag von Rudolf Morsey. Duncker & Humblot, Berlin 1992, S. 689–709