Шенген аймагы

Шенген аймагы

Шенген аймагы     Ачык чек аралары бар мамлекеттер     Аймакка кирүүгө милдеттеништи
Саясат	Европа бирлиги
Түр	Ачык чек ара
Кылынган	26-март 1995
Мүчөлөр	29 мамлекет Австрия Бельгия Болгария Чехия Дания Эстония Финляндия Франция Германия Греция Исландия Италия Латвия Лихтенштейн Литва Люксембург Мажарстан Мальта Нидерланд Норвегия Польша Португалия Румыния Словакия Словения Испания Хорватия Швеция Швейцария
Калк	419,392,429
Аймак	4,312,099
Тыгыздык	97/км2
ИДӨ (номиналдык)	$15 триллион

Шенген аймагы 1985-жылы Шенген (Люксембург) айылында кол коюлган бирдей аталыштагы келишимге кошулган 29 европалык мамлекетти камтыйт. Эл аралык саякаттар боюнча Шенген аймагы сырткы чек арада — аймакка кирүү жана чыгуу учурунда — чек ара контролун жүргүзгөн бир мамлекет сыяктуу иштейт, бирок аймакка кирген өлкөлөрдүн ички чек араларында чек ара контролу жок.

Евробиримдиктин 27 өлкөсүнөн 25 өлкө Шенген аймагына кирет. Шенген аймагына кирбеген эки Евробиримдиктин мүчөсү Кипр юридикалык жактан бул аймакка кошулууга милдеттүү; Ирландия катышпоо укугун сактап, өзүнүн визалык саясатын колдонуп, Бириккен Королдугу менен биргеликте миграциялык бирдикте турат. Европанын эркин соода ассоциациясына (ЕЭСА) мүчө төрт өлкө — Исландия, Лихтенштейн, Норвегия жана Швейцария — Евробиримдикке мүчө эмес, бирок Шенген келишимине кошулууга макулдашып, Шенген аймагынын мүчөсү болуп саналат. Мындан тышкары, үч европалык микродөө мамлекеттер — Монако, Сан-Марино жана Ватикан — коңшулары менен жүргүнчү ташуу үчүн чек аралары ачык бойдон калат, ошондуктан алар Шенген аймагынын мүчөлөрү катары эреже боюнча эсептелет, анткени аларга же алардан саякаттоо транзитсиз мүмкүн эмес, кеминде бир Шенген аймагынын өлкөсү аркылуу.

Шенген аймагынын калкы дээрлик 420 миллион адамды түзөт жана аянты 4 312 099 чарчы километрге (1 664 911 чарчы миля) жетет. Күн сайын 1,7 миллион адам Европа ичиндеги ички чек арадан ишке барышат, айрым аймактарда бул адамдар жумушчу күчүнүн үчүнчү бөлүгүн түзөт. Ар жылы жалпы 1,3 миллиард адам Шенген келишиминин чек араларын кесип өтүшөт. 57 миллион жүк ташуу өтүүсү ар жылы 2,8 триллион еврого бааланган автомобиль транспорту аркылуу жүргүзүлөт. Шенген аркылуу сооданын арзандашы географияга, соода өнөктөштөрүнө жана башка факторлорго жараша 0,42% дан 1,59% га чейин өзгөрөт. Шенген аймагынын өлкөлөрү Шенген аймагына кирбеген өлкөлөр менен чек арадагы контролду күчөтүштү.

Тарых

Шенген келишими 1985-жылдын 14-июнунда Европейдик Биримдиктин 10 мүчө өлкөсүнүн бешөөсү тарабынан Люксембургдун Шенген айылында кол коюлган. Шенген аймагы Европейдик биримдиктерден өз алдынча түзүлгөн, анткени бардык Европейдик Биримдиктин мүчө мамлекеттери ортосунда чек ара көзөмөлүн алып салуу боюнча макулдашуу табылган эмес. Ошондон бери келишимге кол койгон өлкөлөрдүн катарына Италия (1990), Испания жана Португалия (1991), Греция (1992), Австрия (1995), Швеция, Финляндия жана Дания (1996) кошулду; ошондой эле Исландия жана Норвегия да келишимге кол коюшту.

1990-жылы келишим Шенген конвенциясы менен толукталды, ал ички чек ара көзөмөлүн жоюу жана жалпы визалык саясатты сунуштады. Келишимдер жана аларга ылайык кабыл алынган эрежелер Европейдик Биримдиктин структурасынан толугу менен бөлүнүп, Шенген аймагы 1995-жылдын 26-мартында түзүлдү.

Европейдик Биримдиктин мүчө өлкөлөрү Шенген келишимине улам-улам кол коюп, анын Европейдик Биримдиктин процедураларына кошулушу боюнча макулдашууга жетишилди. Келишим жана ага байланыштуу конвенциялар 1997-жылы Амстердам келишими аркылуу Европейдик Биримдиктин негизги мыйзамдарына киргизилип, 1999-жылы күчүнө кирди. Келишим Европейдик мыйзамдын бир бөлүгү болгондуктан, бардык өзгөртүүлөр же эрежелер анын процесстеринин алкагында киргизилет жана Европейдик Биримдиктин мүчө өлкөлөрү ага катышпайт.

1923-жылдан тартып, Бириккен Королдугу, коронанын көзөмөлүндө турган өлкөлөр жана Ирландия бирдиктүү миграциялык мейкиндикти (CTA) түзүшөт (паспорттордун эркин жүгүртүүсү жана эркин жүрүш-турушу менен), бирок Бириккен Королдугу башка өлкөлөр менен чек ара көзөмөлүн жоюп койгон эмес, ошондуктан Шенген келишиминен баш тарткан. Шенген келишимине кол койбосо да, Ирландия аны кабыл алууга дайыма ыктыярлуу караган, бирок өзүнүн ачык чек арасын сактап калуу үчүн, Песевер Ирландия менен CTAны сактап калуу үчүн аны колдобой калган.

Мүчө өлкөлөр

Шенген аймагына 27 Европейдик Биримдиктин мүчө өлкөсүнүн 25и кирет (Ирландия жана Кипрдан башка) жана 4 ЕАВТ өлкөсү (Лихтенштейн, Норвегия, Исландия жана Швейцария).

2007-жылдын 21-декабрында Шенген аймагына 2004-жылы Союзга кошулган 9 жаңы өлкө кирди (Кипрдан башка). 2011-жылга карата келишим 26 өлкөдө күчүндө болчу: Австрия, Бельгия, Дания, Финляндия, Франция, Германия, Исландия, Италия, Греция, Лихтенштейн, Люксембург, Нидерланддар, Норвегия, Португалия, Испания, Швеция, Эстония, Латвия, Литва, Мажарстан, Польша, Словакия, Словения, Чехия, Швейцария.

Эстония, Латвия, Литва, Мажарстан, Польша, Словакия, Словения, Чехия 2007-жылдын 21-декабрында Шенген аймагына кошулду. Польша Шенген маалыматтык системасына (ШМС) кирүүнү эки этапта жүргүздү: 2007-жылдын 1-сентябрынан баштап Польша Шенген аймагында электрондук маалымат алмашууга катышты; экинчи этап — ички чек араларды жоюу — Польшада ички чек ара көзөмөлү 2007-жылдын 21-декабрында жоюлуп, авиарейстерде көзөмөл 2008-жылдын 29-мартында жоюлган.

2005-жылдын 5-июнунда Швейцарияда референдум өткөрүлүп, өлкө Шенген аймагына кирүүгө добуш берди. 2008-жылдын 12-декабрында Швейцария Шенген аймагына кошулду. 2008-жылдын 12-декабрында Швейцария Шенген визасыз аймагына кошулду. Ошол эле учурда паспорттук-визалык көзөмөл 2009-жылдын 29-мартынан баштап, жайкы авиарейстердин журулушу менен жоюлган.

Шенгенге катышуунун негизги себеби — эл аралык кылмыштуулукка каршы күрөшүүдө полиция жана сот кызматташтыгын жакшыртуу, ошондой эле визалык режимди киргизген өлкөлөрдүн жарандарына Шенген визасын алгандан кийин Швейцарияга да кирүүгө мүмкүнчүлүк берүү.

Бардык Шенген өлкөлөрү, Исландия, Лихтенштейн, Норвегия жана Швейцариядан башкасы, Европейдик Биримдиктин мүчөлөрү.

Европа микро мамлекеттеринин абалы

Андорра менен Испаниянын чегарасындагы Ла-Фарга-де-Молас чек ара көзөмөлү жана өткөрмө пункту

Үч европалык микро мамлекеттер — Монако, Сан-Марино жана Ватикан — расмий түрдө Шенген аймагынын бөлүгү эмес, бирок алар де-факто Шенген аймагында деп эсептелет, анткени алардын чек аралары ачык жана аларды айлантып турган Шенген келишимине кирген өлкөлөр менен чек ара контролу жок. Кээ бир улуттук мыйзамдарда «Шенген келишими жана ЕС 562/2006 регламенти боюнча чек ара контролу жүргүзүлбөгөн өлкөлөр» деген текст бар, бул микро мамлекеттерди жана ЕСке кирбеген башка ачык чек аралары бар аймактарды камтыйт. Үч микро мамлекет шенген визаларын бере албайт жана Монакону менен эсепке албаганда, расмий түрдө Шенген аймагына кирбейт.

2015-жылга карата Андорра, Монако жана Сан-Марино ЕС менен ассоциация келишимин түзүү боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатышкан.

Андорра деңизге чыгуу жолунан башка жана аэропорту же деңиз порту жок, бирок бир нече вертолет майданчалары бар. Келгендер Франция же Испания аркылуу гана жол менен же вертолет менен өлкөгө жетишет, бул өлкөлөр Шенген келишимине кирет. Андорра Франция жана Испания менен чек ара контролун жүргүзөт. Ошондой эле башка багытта да чек ара контролу бар, бирок ал көбүнчө бажы контролуна багытталган (Андоррада анын коңшуларына караганда салыктар өтө төмөн, мисалы, стандарттуу ПДВ ставкасы болгону 4,5%). Андоррада визалык талаптар жок. ЕС өлкөлөрүнүн жарандары Андоррага кирүү үчүн улуттук жарандык же паспорт талап кылынат, ал эми башка бардык адамдарга паспорт же эквивалент керек. Шенген визалары кабыл алынат, бирок Шенген аймагына кирүү үчүн виза алгандардын Андоррага кирүү үчүн көп жолу виза алышы керек, анткени Андоррага кирүү Шенген аймагынан чыгууну билдирет жана Франция же Испанияга кайра кирүү Шенген аймагына жаңы кирүү деп эсептелет. Андорранын жарандары Шенген аймагына кирүү жана чыгуудан кийин паспортунда мөөр албайт. Андорранын Испаниядагы элчиси Хауме Гайтан келишимге Шенген келишимине ассоциирленген мүчө мамлекеттер болууга мүмкүнчүлүк берүүчү жоболорду кошууну үмүт кылган.

Лихтенштейнде деңизге чыгуу жолунан жана эл аралык аэропорту жок. Ал 2011-жылдан тартып Шенген аймагына мүчө. Лихтенштейндеги Бальцерс вертолет майданчасында чек ара текшерүүсү жок, анткени Бальцерс эле Шенген аймагына учушу керек. Лихтенштейн визаларды бербейт, ошондуктан келүүчүлөр визаларды башка Шенген өлкөлөрүндө, мисалы, Швейцарияда алууга кеңеш берилет.

Монакодо Франция менен ачык чек ара бар. Шенген мыйзамдары, Франция менен түзүлгөн эки тараптуу келишимдердин негизинде, өлкөнү ЕСтин бир бөлүгү катары карайт жана шенген визалары кабыл алынат. Монако жана Франция бийликтери Монакодогу деңиз портунда жана вертолет майданчасында текшерүү жүргүзүшөт.

Сан-Марино Италия менен ачык чек арага ээ, бирок айрым учурларда Сан-Марино Финансылык полициясы жана чек ара күзөтү текшерүүлөрдү жүргүзөт.

Ватикан Италия менен ачык чек арага ээ. Бирок Италия менен Ватикан ортосунда бажы биримдиги жок, ошондуктан транспорттук каражаттар чек арада текшерилиши мүмкүн. Ватиканда типтүү чек ара текшерүүсүн жүргүзүү мүмкүн эмес, анткени анын кичинекей өлчөмү жана Римдеги анклав катары өзгөчө жайгашуусу бар. 2006-жылы Ватикан Шенген келишимине кошулууга кызыкдар экенин билдирген, бул маалымат алмашуу жана Шенген маалымат системасы аркылуу жүргүзүлгөн иштерге тыгыз кызматташтык үчүн.