Малколм Икс: нускалардын айырмасы

Википедия дан
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
м r2.7.1) (робот кошту: ckb:مالکۆم ئێکس
м r2.7.3) (робот кошту: kk:Малколм Икс
119-сап: 119-сап:
[[jv:Malcolm X]]
[[jv:Malcolm X]]
[[ka:მალკოლმ იქსი]]
[[ka:მალკოლმ იქსი]]
[[kk:Малколм Икс]]
[[ko:맬컴 엑스]]
[[ko:맬컴 엑스]]
[[lt:Malcolm X]]
[[lt:Malcolm X]]

23 ноябрь 2012, саат 18:25 учурдагы нуска

Малколм Икс (1925-1965)

Малколм Х (Малколм Литл; Май 19, 1925 – Феврал 21, 1965) Ел-Хаж Малик Ел-Шахбаз, Америкалык Мусулман Негрлер'дин министри ж-а Нейшн оф Ислам (Nation of Islam)'дын катчысы.

1964-жылы Нейшн оф Ислам м-н жолун айырды. Ошол эле жылы Меккеге барып ажы болуп, сунни мусулмандыгына отту. Ал Муслим Моск, Инк. ж-а Афро-Америка Биримдик Организациясы'нын да куруучусу. Малколм, Улуттук Биримдик Аптасы'нын биринчи кунундо Вашингтон Хайтс'та киши колдуу болуп олду.

Жаш кезинде


Балалык жылдары

Малколм Литл 1925-жылы Омаха,Небраскада туулган. Атасы Орл Литл ачык создуу,официалдуу емес Баптист катчысы ж-а Маркус Гарвинин жактоочусу, Буткул Негрлердин Онугуу Ассосациясынын (UNIA) жергиликтуу лидери болгон. Орлдун 3 бир тууганын ак адамдар олтуруп кетишкен.

Орл Литлдин Луиз Литлден(Малколмдун апасы) мурдагы аялынан 3 баласы бар еле(Елла,Мери,Орл). Екинчи аялынан 7 балалуу болгон. Малколм 4-су еле. Балдарынын аттары жашына карап: Вилфред,Хилда,Филберт,Малколм,Региналд,Вонн,Весли. Орл олгондон бир канча жылдан кийин Луиз башка бироодон Роберт аттуу бала торогон.

Луиз Литл Гренада туулган. Малколм апасынын ак аялдарга окшоорун айтат. Луиздин Шотландиялык атасы ак болуп, Малколм ал адам жонундо еч нерсе билбесин белгилеген. Малколм бир аз ак жуумал тусун енеси ж-а чон таятасынан алган. Мурда бул ак жуумал терисин ак адам болуш учун керек болгон символ катары караса да кийин ал:"ак зордукчунун мендеги ар бир тамчы канын жек кором" деп айткан. Малколм уй булодогу балдардын ичинен ак жуумалы болгон учун атасы аны жакшы короорун сезген бирок ошол еле себептен апасы аны жаман короорун ойлогон. "Ред"(кызыл) Малколмдун никтеринин бироосу. Бул анын чачынын кызгылт болушунан келип чыккан ник. Ал бой жетип оскон сайин чачы да кара туско айлана баштаган.

Ал озунун Автобиографиясында, Ку Клукс Клансмендер апасын(Луиздин боюнда Малколм бар)ыза кылганын жазат. Литлдин уй булосу Милвауки,Висконсн(1926) ж-а Лансинг,Мичиганга кайрадан жайгашат. 1931 де Орл Литл трамвайдын астында калып жан берет. Бийликтегилер бул окуяны кокустук деп чечим чыгарса да Малколм, Орл Каралар Биримдиги(НБ) тобу тарабынан олтурулду деп шектенген. Кеебир негрлер Орлду KБ олтурду дешет. Бирок милиционерлер Орлдун олордон мурда аларга тайып жыгылып трамвайдын астында калганын айтканын айтышат.

Луиз Литл куйоосунун олумундон коп отпой ооруп калып, балдары жетимдер уйуно жонотулгон. Луиз Мичигандагы ооруканада аны Малколм ж-а жакындары келип алганга чейин 26 жыл жаткан.

Малколм кичинекейинде ото жакшы окуучу болгон бирок 8-класста окууну таштаган. Себеби анын мугалими анын негр болгону учун адвокат болалбай турганын айткан. Бир канча жетимдер уйундо кийин ал Бостон,массачусетке тууганы Елла Литл Колинстин жанына 1941-жылы Февралда барган.

Улан кездери

Малколм Бостондо ар кандай иштерде иштейт. Линди Хоп клубунда бут кийим тазалагыч болуп да иштеген. "Малколм Икстин омур баяны"нда ал Дюк Еллингтон ж-а биртоп Афро-Америкалык таанымал музыканттардын бут кийимин тазалаганын айтат. Малколм иштен ишке, шаардан шаарга кочуп жургон. Харлемде жургондо ал томондогудой иштер м-н алек болот: наркотовар,кумар,алдамчылык,уурулук ж-а жалаптарды сатуучулук. Ушундан улам аны тааныгандар "Детроит Кызылы" деп коюшкан.

1943-жылы аскерге чакырылат бирок аскердик психологдор анын нерв жактан аскердикке жарабастыгын айтышат. Ал озу да аскердик кызматын отобоо учун ал жердеги офицерлерге озунун чын еле "оорулуу" екенин далилдеш учу бир канча жалган нерселерди айткан. Ошентип ал аскерге барбай калат.

1945-жылы Малколм Бостонго кайтып келет. 1946,12-Январда алтын саат уурдаганы учун кармалат. Еки кундон кийин курал-жарак которуп журуудон айыпталат. 16-Февралда уурулук ж-а башка бироонун уйуно уруксатсыз кируудон айыпталып, 8 жылдан 10 жылга чейин еркинен ажырайт.

Массачусетс турмосундо динди жек коргону учун аны "Шайтан" дешкен. Ал жерде Малколм, Жон Елтон Бембри деген адам м-н таанышкандан кийин, озун-озу жоопко тартып, коп китеп окуй баштайт.

1948-жылы Малколмдун бир тууганы Филберт Нейшн оф Ислам жонундо катында жазат. Бир тууганы Региналд "Малколм,мындан ары чочконун етин жебе ж-а сигарет чекпе,мен сага ал жерден чыгуунун жолун корсотом" дегенге чейин Малколм Нейшн оф Исламдын мучосу болууга кызыккан емес. Турмодогу кийинки жылдарында ал Кара Мусулмандардын лидери Элайжа Мухаммед м-н кат жазышып турган.

1948,Февралда айрыкча бир тууганынын жардамы м-н Малколм Норфолктогу чон китепканасы бар турмого откорулот. Кийин ал бул турмо жонундо мыднай дейт:"Бир канча ай турмодо екенимди унутуп койдум. Чындыгында ошол убакка чейин мен озумду анчалык еркин сезген емесмин." 1952, 7-Августта Малколм турмодон чыгат(?).


Нейшн оф Ислам

Малколм турмодон чыккандан кийин 1952-жылы Чикагодо Елайжа Мухаммед м-н жолугат. Нейшн оф Исламдын башка мучолорундой еле ал да фамилиясын "Х" деп алмаштырат. Ал фамилиясы жонундо мындай дейт:"Мусулмандардын "Х"и Африкадагы ататектеринин чыныгы атын корсотот. Ал еми менин "Х"им болсо кок коздуу ак шайтандардын менин аталарыма койгон атынын озгорулушун коргозот."

1953,Мартта Малколм озун Коммунист екенин айтышы м-н ФБР(FBI) ага файл ачат.

1953, Июлда Малколм Нейшн оф Исламдын Темпл Намбр Уанынын Детроиттеги жардамчы министри болот. Кийинчереек ал Бостондо Темпл Намбр Илевн, Филаделфияда ж-а Пенсилваняда Темпл Намбр Твелфти курат. Ал Харлемдеги Темпл Намбр Севндин лидери болуп чечилет. Мындан тарта ал тез аранын ичинде таанымал боло баштайт.

1952-жылы Нейшн оф Исламга кошулгандан тартып 1964-жылга чейин Малколм бул агымдын идеяларын жайды. Ал ак адамдарды "шайтан" деп айткан.

Малколм, агымдын Елайжадан кийинки екинчи ен кучтуу адамы болгон. Нейшн оф Исламга 1952 ден 1963 ко чейин 25000 ге жакын мучо кошо алган. Ал Кассиус Клейдин(Мухаммед Али) да бул кыймылга кошулушуна себепкер болот. Бирок Мухаммед Али да Малколм сыяктуу еле Нейшн оф Исламдан чыгып кетет.


Уй-булосу

1958-жылы ал Бетти Х м-н уйлонот. Алты кыздары болот: Аттала(1958),Кубила(1960),Иляса(1962),Гамила Лумумба(1964),егиздер Малак ж-а Малика (1965)

Кастро м-н жолугуусу

1960,Сентябрда Бириккен Улуттар Уюмунун Генералдык Ассемблеясына келген Кубалык лидер Фидел Кастро м-н жолугушат. Ал Африкалык лидерлер м-н да корушот.


Келишпестиктер ж-а Нейшн оф Исламдан чыгышы

Малколм Икс Мартин Лютер Кинг м-н,26-Март,1964

1964,8-Мартта Малколм официалдуу турдо Нейшн оф Исламдан чыкканын билдирет. Торт кундон кийин ал Муслим Моск, Инк ти курат. Ал Нейшн оф Исламдын коз карашына жакын туруу м-н бирге агымдын тушунукторун жанырта баштаган. 26-Мартта,Вашингтондо Мартин Лютер Кинг м-н жолугушат. Бул жолугушуу болгону бир минутага гана созулуп, еки лидердин биринчи ж-а акыркы жолугушуулары болду.

Кеебир чыныгы мусулмандар Малколмду чыныгы Исламды уйронууго ундойт. Кийинчереек ал Меккеге ажы зыяратына барат.

Шилтемелер