Вики

Уи́ки — мазмунун колдонуучулар өздөрү, сайт тарабынан берилген куралдардын жардамы менен, өзгөртө ала турган веб-сайт. Тексттерди оңдоо жана ар түрдүү объектилерди орнотуу үчүн атайын уики-белгилөө колдонулат. Ушул технологиянын негизинде Уикипедия жана башка Уикимедия Фондунун долбоорлору түзүлгөн.

Тарыхы

Сайтты сүрөттөөдө, эң биринчи жолу «уики» термини 1995-жылы, "Портленддик үлгүлөр сактоочусунун" негизи болуп 1995-жылдын 25 мартта түзүлгөн WikiWikiWeb аттуу эң биринчи уики-системинин түзүүчүсү Уорд Каннингем тарабынан колдонулган. Бул сөз гавай тилинен алынган, «тез» дегенди түшүндүрөт. Каннингем биринчи башында "иштеши мүмкүн болгон эң жөнөкөй он-лайн берилимдер базасы" деп сүрөттөгөн. Кийинчерээк, бул сөзгө тийиштүү кийинки англис бэкронимин ойлоп табышкан: What I Know Is….

Уики концепциясынын маңызы

Уорд Каннингем жана анын Бо Леуф аттуу авторлошу, биргелешип жазган The Wiki Way: Quick Collaboration on the Web деген китебинде Уики концепциясын кийинкидей сүрөттөшкөн:

• Уики, Уики-сайтта, кошумча кеңейтимдери жок эле кадимки веб-браузердин жардамы менен каалаган бетти оңдоого же жаратууга бардык колдонуучуларга мүмкүнчүлүк берет.
• Уики ар кандай беттер ортосунда, интуитивдик жол менен эле шилтемелерди колдонуп байланыш түзүүгө мүмкүнчүлүк берет, жана ошол беттер бар же жок экенин көрсөтөт.
• Уики кокусунан кирип калган колдонуучулар үчүн жакшылап түзүлгөн сайт эмес. Уики, тескерисинче кирүүчүлөрдү, сайттын түзүлүш-көрүнүшүн такай кубулжутуп турган үзгүлтүксүз жаратуу процессине катышууга чакырат.

Негизги касиеттери

Уикинин кийинкидей касиеттери бар:

• Текстти бир нече ирет оңдоо мүмкүнчүлүгү. Бул касиет уики-чөйрө (сайт) тарабынан камсыз кылынат, редактор тарабына эч кандай кошумча талаптар койулбайт.
  • Уикинин уики-белгилөө деп аталган өзгөчө белгилөө тили бар. Ал, текст арасында түзүлүштүк элементтерди жана шилтемелерди тез эле белгилегенге, кээ бир элементтерди оңдоого жана тескөөгө жардам берет.
  • Уикинин беттерди нускалоо системасы бар. Ал оңдоолор арасындагы өзгөрүүлөрдү байкоого, жана мурунку нускага кайтууга жардам берет.
• Киргизилген өзгөрүүлөрдүн дароо көрүнүшү.
• Тексттин мазмунун аталыштар энчиленген беттерге бөлүү мүмкүнчүлүгү.
  • Шилтемелөө мүмкүнчүлүгү: сайттын беттери жана уул бөлүмдөрү контексттик шилтемелер аркылуу байланышат.
• Авторлоштук. Кээ бир уики макалаларды сайттын бардык кирүүчүлөрү оңдой алат.

Техникалык негизи

Уики-текстти MediaWikiде оңдоо

Уики-чөйрө түзүү үчүн атайын ПӨ керек болот — уики-кыймылдаткыч. Бул сайтты башкаруу системасынын өзгөчө түрү — түзүлүшү жана фунционалдуулугу жагынан абдан жөнөкөй, анткени аны түзүлүштүрүүнү жана анын мазмунун иштетип чыгууну колдонуучу "кол түрүндө" аткарат. Уикипедия жана Уикимедиа Фондунун башка долбоорлору MediaWiki кыймылдаткычында куралган.

Өзгөчөлүктөрү

Уики тилиндеги уики-беттерди байланыштыруучу шилтемелери HTMLдегиге караганда көрсөтмөлүүрөөк жана коопсуздуураак, анткени JavaScript жана Катарланган Стилдер Жадыбалы чектелген түрдө колдонулат.

Вандализм

Кээ бир уикилерди ар бир каалоочу, катталбаган колдонуучу болсо деле, өзгөртө алат. Бейбаштар ар кандай үйлөрдүн дубалдарын, дарбазаларын граффитилеп кеткен сыяктуу, уики-макалаларын да атайылап бузуп, орунсуз маалымат жазган учурлар да болот. Бирок, бактыга жараша, үйлөрдүн дубалдарынан, дарбазаларынан айрымаланып, Уикипедияда макаланын мурунку нускасын кайтарып алса болот: бузгандан оңдогон оңой. Болбой эле баратса, бир нече жолу бейбаштык кылган колдонуучуга макалаларды өзгөртүүгө тыйуу салып койсо болот: IP-дарегин же колдонуучу атын кара тизмеге киргизип койсо болот.

Окшош барактар

• Кыргыз тилиндеги уики-сайттар
• Семантикалык уики
• Уики-хостинг
• Уики-кыймылдаткыч