Азербайжан тили: нускалардын айырмасы

Википедия дан
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
No edit summary
1-сап: 1-сап:
'''Азербайжан тили''' (азери) - [[Азербайжан |Азербайжан Республикасынын]] мамлекеттик тили; жергиликтүү калктын жана Иран, [[Ирак]], [[Афганистан]], [[Грузия]], [[Армения]], [[Дагстан|Дагстан]] жана Орто Азия республикаларында жашаган азербайжандардын тили. Түрк тилдеринин түштүк батыш же огуз тобуна кирет. 7-11-кылымда түрк тилдүү уруулардын (огуз, селжук) Азербайжан жерине келиши менен жергиликтүү элдердин мурда колдонгон тилдери сүрүлүп, 11-13-кылымда жергиликтүү элдердин оозеки тили түрк тили болуп, ал азербайжан адабий тили катары калыптана баштаган. Азербайжан тилинде 4 диалектилик топ белгиленет: чыгыш тобу, түштүк тобу, батыш тобу, түндүк тобу. Азербайжан адабий тили шемахи жана бакы диалектилеринин негизинде 19-кылымда калыптанган. Азербайжан тили өзүнүн грамматикалык, лексикалык белгилери боюнча азыркы түрк, түркмөн, гагауз, башкача айтканда, огуз тобундагы тилдерге жакын. Кээ бир фонетикалык өзгөчөлүктөрү боюнча ногой, кумык, өзбек тилдери менен да жакындашат. Азербайжан тилинде 9 үндүү, 23 үнсүз тыбыш бар. 1929-ж. чейин араб графикасын колдонгон, ошол жылдан латын, э, ө, ү тамгаларын кошумчалап, 1940-ж. орус графикасына өткөн. Азыр кайрадан латын графикасын колдонот.
{{Тил картасы
==Колдонулган адабияттар==
|түсү = алтайские
* “Кыргызстан”. Улуттук энциклопедия: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967—14— 046—1
|ысымы = Азербайджанский язык
|расмий аталышы = {{unicode|Azərbaycan dili, آذربايجان ديلی <br />Azərbaycan-türkcəsi, Azəri dili, Türki, Türki azəri ''(Иранда)'', Азәрбајҹан дили}}
|айтылышы=
|өлкөлөр = [[Азербайжан]], [[Иран]], [[Грузия]], [[Орусия]], [[Украина]], [[Германия]], [[АКШ]], [[Ирак]], [[Түркия]], [[Сирия]], [[Казакстан]], , [[Улуу Британия]], [[Армения]] (1988 жылга чейин)<ref>Н. Г. Волкова (Наталья Георгиевна Волкова — одна из ведущих советских этнографов-кавказоведов, признанный ученый в области этнической истории народов Кавказа, автор нескольких монографических исследований по этническому составу населения Северного Кавказа, по кавказской этнонимике) Кавказский Этнографический Сборник, Статья: Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. — IV. — СССР, Институт Этнографии им. М. Маклая, АН СССР, Москва: Наука, 1969. — С. 10. — 199 с. — 1700 экз. <!-- — ISBN 2131 Т11272 это тип заказа и номер тиража --></ref><ref>http://monderusse.revues.org/docannexe4079.html стр.188, Арсений Саппаров, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk — According to this plan some 100,000 people had to be «voluntarily» resettled. The emigration occurred in three stages: 10,000 people were resettled in 1948, another 40,000 in 1949, and 50 000 in 1950.29</ref><ref name="books.google.com">{{китеп
|автору = Hafeez Malik.
|нукура_аталышы = Central Asia. The problem of Nagorno-Karabakh
|ссылка = http://books.google.com/books?id=qkKOpAYG7zMC&pg=PA149&dq#v=onepage&q=&f=false
|место = USA
|издательство = Palgrave McMillan
|чыккан_жылы = 1996
|беттери = 149-150
|страниц = 337
|isbn = 0-312-16452-1, ISBN 978-0-312-16452-2
}}</ref>
|аймактар = ''Иранда'': [[Батыш Азербайжан]], [[Чыгыш Азербайжан]], [[Ардебиль (остан)|Ардебиль]], [[Зенджан (остан)|Зенджан]], [[Казвин (остан)|Казвин]], [[Хамадан (остан)|Хамадан]], [[Кум (остан)|Кум]]; бир аз гана [[Борбордук остан|Меркези]], [[Гилян]], [[Курдистан (остан)|Курдистан]]; анклавдар [[Мазендеран]]да жана [[Хорасан-Резави|Хорасане-Резави]]; шаарларда [[Тегеран]], [[Кередж]], [[Мешхед]].<br />''Грузияда'': [[Марнеули]], [[Болниси]], [[Дманиси]], [[Гардабани]]; [[Сагареджо]], [[Каспи]], [[Мцхета]], [[Цалка]], [[Лагодехи]], [[Карели]], [[Тетри-Цкаро]], [[Гори]], [[Телави]]; шаарларда [[Тбилиси]], [[Рустави]], [[Дедоплис-Цкаро]].<br />''Орусияда'': [[Дагестан]] ([[Дагестан Дербент аймагы|Дербенттик]], [[ Дагестан Табасаран аймагы|Табасаран]], [[ Дагестана рутуль аймагы |Рутуль]], [[Дагестан Кизляр аймагы|Кизляр]] аймактары); ж.д Орусиянын бир топ шаарларында.<br />''Турцияда'': [[Карс (ил)|Карс]], [[Ыгдыр (ил)|Игдыр]], [[Эрзурум (ил)|Эрзуруме]]; ж.д Турцияынын бир топ шаарларында.<br />''Иракта'': диалекттер [[түркмөөндөр|ирак түркмөндөрүндө]]
|расмий тил болуп = {{Өлкө желеги|Азербайжан}}<br />
'''{{Өлкө желеги|Орусия}}:'''
* {{Өлкө желеги|Дагестан}}<ref>Согласно конституции, государственными языками республики являются русский и все языки народов Дагестана. Однако только 14 языков: [[русский язык|русский]], [[аварский язык|аварский]], [[агульский язык|агульский]], азербайджанский, [[даргинский язык|даргинский]], [[кумыкский язык|кумыкский]], [[лакский язык|лакский]], [[лезгинский язык|лезгинский]], [[ногайский язык|ногайский]], [[рутульский язык|рутульский]], [[табасаранский язык|табасаранский]], [[татский язык|татский]], [[цахурский язык|цахурский]], [[чеченский язык|чеченский]], имеют свою письменность и функционируют как государственные.</ref>
|көзөмөлдөөчү уюм = —
|колдонгондордун саны = 25—30 млн<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azb Ethnologue total for South Azerbaijani] plus [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=azj Ethnologue total for North Azerbaijani]</ref><ref name="Encyclopedia of Orient">[http://looklex.com/e.o/iran.peoples.htm "Peoples of Iran"] in ''Looklex Encyclopedia of the Orient''. Retrieved on 22 January 2009.</ref><ref>http://www.terrorfreetomorrow.org/upimagestft/TFT%20Iran%20Survey%20Report%200609.pdf</ref><ref name="CIA Iran">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People "Iran: People"], ''CIA: The World Factbook'': 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009.</ref><ref>[http://www.ingentaconnect.com/content/routledg/ccas/2008/00000027/00000001/art00004 G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijan Nationalism in Post-Revolutionary Iran"], ''Central Asian Survey'', 27(1): 45-58, March 2008: 12-20%of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.</ref><ref name="Amnesty International">[http://www.amnestyusa.org/news/document.do?id=ENGMDE130742006 "Iran"], ''Amnesty International report on Iran and Azerbaijan people'' . Retrieved 30 July 2006.</ref>.


|рейтинги = 30
|статусу =
|жоголгон =
|түрмөгү = [[Евразия тилдери]]
|классификациясы =
[[Алтай тилдери|Алтай бүлөсү]]
: [[Түрк тилдери|Түрк бутагы]]
:: [[Огуз тилдери|Огуз группасы]]
|жазуу = [[латиница]] (Азербайжанда) <br /> [[кириллик]] (Дагестанда) <br /> [[араб жазуусу]] (Иранда)
|ГОСТ 7.75-97 = азе 025
|ISO1 = az
|ISO2 = aze
|ISO3 = aze, azj, azb, qxq, slq
}}
[[Файл:Idioma azerí.png|thumbnail]]
== Шилтемелер ==
<references/>


[[Категория:Тилдер]]
[[Категория:Тилдер]]

4 июнь 2015, саат 10:20 учурдагы нуска

Азербайжан тили (азери) - Азербайжан Республикасынын мамлекеттик тили; жергиликтүү калктын жана Иран, Ирак, Афганистан, Грузия, Армения, Дагстан жана Орто Азия республикаларында жашаган азербайжандардын тили. Түрк тилдеринин түштүк батыш же огуз тобуна кирет. 7-11-кылымда түрк тилдүү уруулардын (огуз, селжук) Азербайжан жерине келиши менен жергиликтүү элдердин мурда колдонгон тилдери сүрүлүп, 11-13-кылымда жергиликтүү элдердин оозеки тили түрк тили болуп, ал азербайжан адабий тили катары калыптана баштаган. Азербайжан тилинде 4 диалектилик топ белгиленет: чыгыш тобу, түштүк тобу, батыш тобу, түндүк тобу. Азербайжан адабий тили шемахи жана бакы диалектилеринин негизинде 19-кылымда калыптанган. Азербайжан тили өзүнүн грамматикалык, лексикалык белгилери боюнча азыркы түрк, түркмөн, гагауз, башкача айтканда, огуз тобундагы тилдерге жакын. Кээ бир фонетикалык өзгөчөлүктөрү боюнча ногой, кумык, өзбек тилдери менен да жакындашат. Азербайжан тилинде 9 үндүү, 23 үнсүз тыбыш бар. 1929-ж. чейин араб графикасын колдонгон, ошол жылдан латын, э, ө, ү тамгаларын кошумчалап, 1940-ж. орус графикасына өткөн. Азыр кайрадан латын графикасын колдонот.

Колдонулган адабияттар

  • “Кыргызстан”. Улуттук энциклопедия: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967—14— 046—1