Бор: нускалардын айырмасы

Википедия дан
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Бот: автоматизированный импорт статей *** существующий текст перезаписан ***
1-сап: 1-сап:
'''Бор''' (лат. Borum), B элементтердин мезгилдик системасынын III тобундагы химиялык элемент. Атомдук номери 5, атомдук массасы 10,811. Туруктуу 2 изотобу <sup>10</sup>В жана <sup>11</sup>В бар. 1808-ж. фр. химиктер Л. Ж. Тенар, Л. Ж. Гей-Люссак таза түрүндө бөлүп алышкан. Жер кыртышындагы массасы 3 Q.0<sup>-3</sup> % . Табиятта бирикмелер түрүндө гана кездешет. Металл эмес, кара түстөгү кристалл, эрүү t 2075°С. Катуулугу боюнча алмаздан кийинки 2-орунда турган диамагниттүү зат. Температура жогорулаган сайын электр өткөргүчтүгү артат. Бирикмелеринде үч валенттүү. Абада 700°С ге чейин ысытканда В<sub>2</sub>О<sub>3</sub>кө айланат, суутек (Н<sub>2</sub>) менен реакцияга кирбейт. Жогорку температурада галогендер менен кошулуп, галогениддерди BJ<sub>3</sub>, азот менен нитридди, көмүртек менен карбидди, металлдар менен бориддерди пайда кылат. Күкүрт жана туз кислоталарында эрибейт; азот кислотасы менен «падыша арагында» бор кислатасына чейин кычкылданат. Жегичтер менен кошуп ысытканда бораттар алынат. Ал В<sub>2</sub>0<sub>3</sub> жана ВС1<sub>3</sub>тү калыбына келтирүүдөн, NaBF<sub>4</sub>тү электролиздөөдөн алынат. Ядролук техникада цемент, айнек өндүрүшүндө жана химия өнөржайында боёк, кагаз, резина жана башка өндүрүүдө колдонулат. Түстүү куймаларды, болотту алууда, алардын сапатын жакшыртуу максатында аз санда бор кошулат. Температура 600°С ге чейин көтөрүлгөндө, анын ток өткөрүү жөндөмдүүлүгү 100 эсе жогорулайт, ошондуктан жарым өткөргүч катары пайдаланылат.
'''Бор''' — замбиректин бир түрү. [[''Манас'' эпосу]]нда чагылдырылган согуштук курал-жарактардын ичинен Б. арналышына карата атылма куралдардын тобуна кирет. Ал согуш куралдарынын атылма түрүнөн айырмаланып, замбирек сыяктуу найы узун артиллериялык курал катарында алыскы аралыкка атат. Эпосто: Кез-кез жерде Бор атып» деп согушуп жаткан эки тарап тең бири-биринин күчүн жок кылууга арналган бул куралды колдонгондугу айтылат ([[Саякбай Каралаев]], 1. 14).
[[Категория:Химия]]
==Колдонулган адабияттар==
==Колдонулган адабияттар==
* [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы»]]: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2007. 808 бет, илл. ISBN 978 9967-14-055 -4
''Манас'' энциклопедиясы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.Бишкек: Кыргыз энциклопедиясынын Башкы редакциясы, - 1995. 1-т. - 440. ISBN -5-89750-013-4
{{no iwiki}}
[[Категория:"Манас" эпосу]]

3 июль 2015, саат 05:41 учурдагы нуска

Бор (лат. Borum), B элементтердин мезгилдик системасынын III тобундагы химиялык элемент. Атомдук номери 5, атомдук массасы 10,811. Туруктуу 2 изотобу 10В жана 11В бар. 1808-ж. фр. химиктер Л. Ж. Тенар, Л. Ж. Гей-Люссак таза түрүндө бөлүп алышкан. Жер кыртышындагы массасы 3 Q.0-3 % . Табиятта бирикмелер түрүндө гана кездешет. Металл эмес, кара түстөгү кристалл, эрүү t 2075°С. Катуулугу боюнча алмаздан кийинки 2-орунда турган диамагниттүү зат. Температура жогорулаган сайын электр өткөргүчтүгү артат. Бирикмелеринде үч валенттүү. Абада 700°С ге чейин ысытканда В2О3кө айланат, суутек (Н2) менен реакцияга кирбейт. Жогорку температурада галогендер менен кошулуп, галогениддерди BJ3, азот менен нитридди, көмүртек менен карбидди, металлдар менен бориддерди пайда кылат. Күкүрт жана туз кислоталарында эрибейт; азот кислотасы менен «падыша арагында» бор кислатасына чейин кычкылданат. Жегичтер менен кошуп ысытканда бораттар алынат. Ал В203 жана ВС13тү калыбына келтирүүдөн, NaBF4тү электролиздөөдөн алынат. Ядролук техникада цемент, айнек өндүрүшүндө жана химия өнөржайында боёк, кагаз, резина жана башка өндүрүүдө колдонулат. Түстүү куймаларды, болотту алууда, алардын сапатын жакшыртуу максатында аз санда бор кошулат. Температура 600°С ге чейин көтөрүлгөндө, анын ток өткөрүү жөндөмдүүлүгү 100 эсе жогорулайт, ошондуктан жарым өткөргүч катары пайдаланылат.

Колдонулган адабияттар