Андронов маданияты

Андронов маданияты.
Булмаданияттыналыскытүштүк-батышмененбайланышыболгонубайкалат; мындакечээжакында эле кечирээкмезгилгетаандыкболгонокшоштиптегимаданияттабылганжана ал б.з.ч. доорлордо 1500—1000-жыл бою өнүгүпотурган. Сөзбайыркыминусиндиктердинчарбасынынжанасоциалдыктүзүлүшүнүнөнүгүшүнүнкийинкиэтаптарыжөнүндө, андроновмаданиятыдепаталганмаданиятжөнүндөболупжатат. БулмаданиятушултиптегиэстеликтербиринчижолутабылганМинусинкрайынын Ачинск районундагы Андроновкыштагынынатымененаталган.

Андронов маданиятынынбейиттерисыртынанкарагандамурдагыөткөнмезгилдегибейиттердинтибимененбиркыйлаокшошкелет. Мында да бейиттинайланасытегерете же төртбурчтуктүрүндөташмененкурчалган. Кээдебейиттинүстүндөанчалыкбийикэместопуракүйүлгөн. Көрүстөндөрдүн ар биринде 12 бейит бар. Анчалыктереңэмесказанактыничкибеттерижыгач же таштакталармененбекемделген.

Андронов көрүстөндөрүафанасьевдикинекарагандабиркыйлаөнүккөнмаданиятэкендигижөнүндөкабарлайт. Мындаформалары ар түрдүүболгон, сапатыжакшыкарапакөңүлдү бурат; аларүчбурчтук, ромб, фестон, меандр ж.б. түрүндөгү ар түрдүүоймо-чиймелермененкооздолгонидиштердинформалары да башкача. Эгердеафанасьевидиштерининтүбүшиштигийкелип, оттункүлүнөтереңирээкбатырыпкоюугаылайыкталса, андроновидиштерининтүбүжалпаккелип, турак-жайдынтаманынынтүзэкениненжана ал жайтуруктуужашоогоылайыкталганынанкабар берет.

Адамдарэмижездинордуна колону эритипалуунуүйрөнүшкөн. Колонунсапатынынакырындыкмененжакшырышыкооздукүчүнжасалгалардыжасооменен катар, эмгеккуралдарын да куюпжасапалуугамүмкүндүкберген. Адамдарэмиколодонжоо-жарактарды (миздүүбалталар, бычактар же канжарлар, тешкич, найзалардынучтары) жанаэмгеккуралдарын — шибеге, орокжасашкан. Эритипкуюу металл буюмдардыжасоонуннегизгиыгыболуп калган, ал эмичыңооыгыболсошаймандынмизин, учтарынчыгаруугажанакурчутуугаганапайдаланылган. Химиялыкжолмененколонункурамынталдоо, казылыпалынганташтанжасалганкуюуформаларыжанабуюмдардынтүрлөрүнүнкөптүгү, ошондой эле, жез, коло жана алтын алууүчүнжералдындагыкенказыпалынгантереңжайлар металлургия өндүрүшүнүнөнүккөнүнөнкабар берет.

Малчарбачылыгымененкетменколдонулгандыйканчылыктынандан ары өнүгүшүандроновтибиндегимаданияттагыөтөмаанилүүнерсеболупсаналат. Археологдортарабынанказылганбардыкбейиттердежалаңганаүйжаныбарларынын — койдун, өгүздүн, жылкынынсөөктөрүнүнтабылганы мал чарбачылыгынынөнүккөнүнайгинелейт.

Ушул мезгилгетаандыкболгонконуштардаүйжаныбарларынынсөөгүжапайыжаныбарлардыкынакарагандаалдаканчакөптүккылат. Жапайыжаныбарлардынтабылгансөөктөрүмурдагымезгилгесалыштыргандаэкинчипландатурганболсо да, мергенчиликтинсакталыпкалганынанкабар берет. Үйжаныбарларыадамдаргаэттамак-аштарынганабербестен, жүн да берген; адамдар ал жүндөнкездеметокууну да үйрөнүшкөн, бугабирбейиттентабылганжүнкездемеденжасалгананчалыкчоңэмес тумак күбөболоалат.

Андронов маданиятыдоорундаадамдынотурукташуусунунөнүккөнүбейиткурулуштарынынмүнөзүмененганаэмес, ошондой эле изилденгенконушжайларынынөзгөчөлүгүменен да далилденипотурат; булболсодыйканчылыктынпайдаболушумененшартталып, мал чарбасынынмуктаждыгынанулам — жем-чөпдаярдоогобайланыштууөсүпчыкканышексиз; бугажерайдоочукуралдаргакараганда сан жагынаналдаканчакөпболгонороктункеңиритараганыдалил. Жерайдоочукуралдарданконуштардынбиринен (Александровка кыштагы) табылгансөөккетмендерганабелгилүү.

Булмезгилдегисоциалдыкмамилелердинөнүгүшүпатриархалдыкмамилелердинанданаркыөнүгүшүжаначыңалышымененкоштолгон. Мындагымүнөздүүнерсе, жалгыздапкөмүлгөнэркектердинбейиттеридээрликжокболуп калган эле. Өзалдынчапатриархалдыкүй-бүлөнүнпайдаболушумүлкжагындагытеңсиздиктинбашталышынанкөрүнүп, айрымбейиттердегибуюм-тайымдардын ар түрдүүлүгүнөн да байкалыптурат. Эми биркыйла бай жанажардыбейиттерпайдаболобаштаган. Согуштар мал чарбачылыгынынөнүгүшүнүнжанабайлыктынкөбөйүшүнүнтүздөн- түзнатыйжасыболгон, ал жоо-жарактынжаңытүрлөрүнталапкылган. Жоо-жарактарэмгеккуралдарынаначыкайырмаланып, аларжакшыжанакылдаттыкмененжасалып, кооздолобаштаган.

Андронов маданиятынынөзгөчөлүгүанынөтөкеңирижайылгандыгында, мындайжайылууалмашуунунөнүгүпжаткандыгынынганаэмес, бүткүлмурдагытарыхыйпроцесстин да натыйжасыдесе болот.

Эмнесиболсо да, бизэмиЕнисейдентартыпбатышка, Хорезмгечейинтараганмаданияттыкөрүпотурабыз. Ошондойболсо да, белгилеп кете турганнерсе, Хорезм маданиятытүштүксибирдикмаданияткажакынырааккелет. Андронов маданиятынынэстеликтериОбдо, Алтайда, борбордукжаначыгышКазахстандажана да, акырында, Арал деңизининбойлорундажолугат. Андронов тибиндегибуюмдарТүндүкТянь-Шандынэтектеринде, Ысык-КөлдөжанаСокулуксуусунуналабындатабылган.

Енисейдинандроновмаданиятымынаушулзораймактагыбирдиктүүмаданийкомплекстинэң четки чыгыш варианты болупсаналат. Енисейдинтүштүгүрөөкжаначыгышыраактарабындабулмаданияттын издери али күнгөчейинтабылганжок. Андронов маданиятытараганбардыкаймактардажергиликтүүайырмачылыктар бар экенибайкалат, алсак, Алтай жанаМинусинкрайынынмаданиятыбири-биринежакын, ал эми коло маданиятынынказакстандык варианты буларданайырмаланыптурат. Хорезмдинтазабагьянмаданиятынын да өзүнчөжергиликтүүбелгилери бар. Коло маданиятынынКыргызстандагыэстелик-терикокустантабылганэстеликтерденжанабиркенчтентурат, ошондойболсо да, түндүк Кыргызстан колосунунөзүнөтаандыкөзгөчөлүктөрү бар экендигинайтууга болот. А түгүлушулайтылганаймактынчектеринде да биркыйлаалыскыжерлерден, атапайтканда, ЧыгышЕвропадажаралганэстеликтердин бар экенинбайкайбыз. Буларгасейминтибиндегидепаталганкелттер (тешкичтер) (Ока); кооздукжасалгалардынайрымтүрлөрүжанад.у.с. таандык. ЕнисейдентартыпУралгачейинкиаймактаөнүккөнкеңиримаданияттынөзөзгөчөлүгү бар бирбөлүгүнтүзгөнжана ал мал чарбачылыгынынкалыптанышынабайланыштуупайдаболгон; бул мал чарбачылыгыдыйканчылыкжанааңчылыкмененайкалышып, патриархалдыкүй-бүлөнүнжанаэтностукжактанбиртектүүэмесболсо да, эңболбодудегенде мал чарбачылыгымененкесиптенгенжакынуруулардыбириктиргеналгачкыуруулуксоюздардынтүзүлүшүнөнегизболгон.