Барсбек каган

Барсбек – кыргыздардын каганы.

Кыскача өмүр таржымакалы

VII к. аягында – VIII к. башталышында кыргыздардын Энесайдагы мамлекети коңшуларын олуттуу эсептешүүгө мажбурлаган. Анын башында Барсбек каган турган.

Барсбек кагандын тушундагы гүлдөп өнүккөн мезгил кыргыз тарыхынын өзгөчө бир ажайып барагы.

Сөз кыргыздардын байыркы тарыхындагы эң чоң "ак тактардын" бири тарыхты жаратышкан инсандар жөнүндө, алиге чейин белгисиз калып жаткан кыргыз элинин баатырлары жөнүндө маалыматтардын дээрлик толук жок экендигинде. Башка тилдеги бир дагы байыркы же орто кылымдардагы тарыхый булакта кандайдыр бир кыргыздын жеке ысмы так эскергилген эмес.

Түрк элдери (алардын ичинде кыргыздардын өзүлөрү да) жазууну үйрөнүшкөнгө чейин ушундай болгон. XIX к. экинчи жарымында орус илимпоздору Энесайдан табылган руна сымал жазууну окушкан. Бул жазуу VIII к. башында кыргыздар жана аларга туугандаш, бирок кас түрктөр тарабынан жазылып, анда кыргыздардын каганы Барсбек жөнүндө айтылган. Бул жазуу булагында кездешкен биринчи кыргыз ысымы эле.
Барсбек Ынанчу Алп Билге каган VIII кылымдын башында Энеcайдагы кыргыз каганатынын башкаруучусу.

Экинчи Чыгыш Түрк кагандыгынын баскынчыл саясатына каршы күрөшүү үчүн өзүнүн Эрен Улуг деген элчиси баш болгон өкүлдөрүн Тибетке жиберген.

Барсбек 711-ж. түргөштөрдүн башчысы Сакал каган менен бирдикте Экинчи Чыгыш түрк каганатына каршы урушка даярданган, бирок Экинчи Чыгыш Түрк кагандыгынын каганы Капаган тезинен Көгмөн тоосун ашып, Барсбектин ордосуна кол салган.

Барсбек 711-ж. Суңга чер-токоюнда болгон согушта курман болгон.

Кийин бул ысым терең изилденмек тургай, кайдыгерлик менен жөнү жок эстен чыгарылып ташталган эле.

Биз ал тууралуу маалыматты совет доорундагы "Кыргыз ССР тарыхынан" алгачкы үч басылышынан таппайбыз. Барсбек тууралуу "Кыргыз ССР тарыхынын" төртүнчү басылышында гана кыскача эскертилген.

Анын урматына арналып жазылган эпитафияга ылайык Ажо Барсбек байыркы кыргыздардын башкаруучу династиясынан чыккан, атасынан эрте жетим калган, төрт бир тууганы болгон, тайган менен аң уулоону аябай жакшы көрүүчү.

Барсбектин уруусун Умай-эненин өзгөчө колдоосунда деп эсептешчү. Анын туугандары сейрек кездешүүчү Умай-бег деген наамды алып жүрүшчү. Барсбектин агалары да инилери да болгон.

Татаал тышкы саясий кырдаалдын шарттарында кыргыздардын мамлекетиндеги биринчи орунга ал өзүнүн асыл сапаттарынын аркасында көтөрүлгөн жана Борбордук Азиядагы эң татаал саясий кырдаалда кыргыздарга башчылык кылган.

Адабият тизмеси

• Бейше Урстанбеков, Тынчтыкбек Чороев. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. Фрунзе, Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. 1990. ISBN 5-89750-028-2. Жалпы көлөмү – 288 бет.
  

• Асанканов А.А., Осмонов Ө.Ж., Кыргызстан тарыхы. - Б., 2010.