Словакия
|
Словак Республикасы | |||||
| |||||
| Гимн: «Nad Tatrou sa blýska / Татранын үстүндө чагылган» | |||||
| |||||
| Негизделген |  Биринчи Чехословак Республикасы 1918-жыл
| ||||
| Эгемендүүлүк күнү | 1-январь 1993-жыл | ||||
| Расмий тили | словакча | ||||
| Борбор шаары |  Братислава
| ||||
| Ири шаарлар | Татра, Нитра | ||||
| Башкаруу формасы | Унитардык парламенттик республика | ||||
| Президент Премьер-министр |
Зузана Чапутова Роберт Фицо | ||||
| Мам. дини | Динден тышкары | ||||
| Аянты • Жалпы • Суу бетинин %. |
127 чи - дүйнөдө 49 035 км² 0,72 | ||||
| Калкы • Бааланган (2022) • Жыштыгы |
▲5 460 185[1] адам (117-чи) 111 ад./км² | ||||
| АДӨИ ( 2022) | ▲0,855[2] (жогорку) (45-чи) | ||||
| Этнохороним | словакиялык, словакиялыктар | ||||
| Акча бирдиги | Евро (€) (EUR) | ||||
| Домени | .sk, .eu | ||||
| ISO коду | SK | ||||
| ЭОК коду | SVK | ||||
| Телефон коду | +421 | ||||
| Убакыт аралыгы | UTC +1 | ||||
Словакия, расмий түрдө Словакия Республикасы (словак. Slovensko) — Борбордук Европадагы деңизге чыга албаган өлкө. Түндүгүнөн Польша, чыгышынан Украина, түштүгүнөн Венгрия, батышынан Австрия, түндүк-батышынан Чехия менен чектешет. Словакиянын негизинен тоолуу аймагы болжол менен 49.000 км2 ээлейт., калкы 5,4 миллиондон ашат. Борбору жана эң чоң шаары - Братислава, экинчиси - Кошице.
Этимологиясы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Словакия жөнүндө биринчи жазуу жүзүндөгү-эскерүү 1586-жылга туура келет.[3] Аты чех. Slováky дегенден келип чыккан; ысымдын мурунку формалары нем. Windischen landen жана нем. Windenland (XV кылым) болгон. Өз аты Slovensko (1791) эски этноним жана словактардан келип чыккан - Sloven, ал жалпысынан Славяндар атына туура келет жана анын маанисин көрсөтүшү мүмкүн. 15-кылымга чейинки келип чыгышы. Баштапкы мааниси географиялык (саясий эмес) болгон, анткени Словакия көп улуттуу Венгрия Королдугу бир бөлүгү болгон[4] жана бул мезгилде өзүнчө административдик бирдик түзүшкөн эмес.
Тарыхы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
1918 жылы Словакия Чехия жана Субкарпат Русиясы менен биригип, Чехословакия мамлекети түзүлгөн.
1919-жылы Венгер Кызыл Армиясы түндүгүнө болгон жортуулда Словакиянын аймагынын бир бөлүгүндө бир канча убакытка чейин Словак Советтик Республикасы түзүлгөн.
1938-жылдагы Мюнхен келишими кийин Чехословакиянын кулашына байланыштуу Словакия Фашисттик Германия тарабынан көзөмөлдөнгөн өзүнчө республика болуп калды. 1944-жылы 29-августта Словакиянын улуттук көтөрүлүшү башталып, эки айдан кийин басылган.
Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин Чехословакия калыбына келтирилип, Варшава келишими уюмуна (ВКУ) кошулуп, 1945-жылдан Чыгыш блогуна кирген.
Ошол эле учурда Словакияда словактардын согуш учурунда пайда болгон улуттук өзүн-өзү башкаруу органдары – Словакиянын Улуттук кеңеши жана жергиликтүү улуттук комитеттери сакталып калган, ал эми чехтерде андай органдар (ассиметриялуу улуттук деп аталган) болгон эмес. - мамлекеттик түзүлүш).
Андан кийин 1968-жылдын октябрында Федерация жөнүндө конституциялык мыйзам кабыл алынып, ал 1969-жылдын 1-январында күчүнө кирген, ага ылайык Чехословакия Социалисттик Республикасы (Чехословак Социалисттик Республикасы - 1960-жылдан тарта Чехословакия расмий түрдө ушундай аталып калган.) СССР жана СФРЮ (Югославия Социалисттик Федеративдик Республикасы сыяктуу эле, федерациянын курамындагы эки республикага - Чехия жана Словак Социалисттик Республикасы болуп бөлүнгөн.
социалисттик Чехословакиянын 1989-жылы тынчтык баркыт революциясы учурунда бүтүшү да бүтүндөй бир мамлекет катары Чехословакиянын жок болушун билдирген жана 1990-жылдын мартында Чех жана Словакия Федеративдик Республикасы, андан кийин 1993-жылдын 1-январынан тартып Словакиянын конституциясынын бардык жоболору күчүнө киргенден кийин жана эки өзүнчө мамлекет - Словакия жана Чех Республикасы (“баркыт ажырашуу"). Словакия 2004-жылы 29-мартта НАТОго мүчө болгон, Европа Биримдиги 2004-жылдын 1-майында, 2007-жылдын 21-декабрында Шенген аймагына кирген. , ал эми 2009-жылдын 1-январында Еврозонага кирген.
Географиясы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Словакияны түндүк жана түндүк-чыгыштан Батыш Карпат тоо кыркалары курчап турат. Алар өлкөнүн эң бийик жери – Герлачовский-Штит чокусу (2655 м), бийиктиги 1850 мден ашкан Криван, Дымбиер чокулары жайгашкан Бийик Татраларда эң чоң бийиктикке жетет. Карпаттын түштүгүндө Бул аймакта бийик тоолуу аймактар басымдуулук кылат, алар аркылуу Дунайга көптөгөн дарыялар куят. Алардын эң ирилери Ваг, Нитра жана Грон. Словакиянын дээрлик 80% аймагы деңиз деңгээлинен 750 м бийиктикте жайгашканына карабастан, өлкөнүн Братислава жана Комарно чөлкөмүндө Дунайга жакын жайгашкан түшүмдүү Борбордук Дунай түздүгү бар, бул өлкөнүн нан себети.
Акимий бөлүнүшү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Словакия 8 аймакка бөлүнгөн (NUTS-3 бирдиктери). 2002-жылы ар бир облус кандайдыр бир автономияга ээ болгон.
- Братислава аймагы,
- Трнава аймагы,
- Тренсин аймагы,
- Нитран аймагы,
- Жилина областы,
- Банско Бистрица аймагы,
- Пресов аймагы,
- Кошице аймагы.
Облус бир нече райондорго бөлүнөт. Словакияда жалпысынан 79 район бар (2022-жылдын январына карата).
Калкы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Словакиянын элдери[түзөтүү | булагын түзөтүү]
2021-жылдагы эл каттоого ылайык Словакиядагы муниципалитеттердин жана шаарлардын этникалык курамы
Словакиянын тургундарынын көпчүлүгү этникалык словактар (2001-жылдагы эл каттоого ылайык 85,8%)[5]. Венгрлер эң чоң улуттук азчылык (9,7%)[5], негизинен өлкөнүн түштүк жана чыгыш аймактарында жашашат. Башка этникалык топторго цыгандар, чехтер, русиндер, украиндар, немистер, моравдар, Поляктар жана Италиялыктар.
Шилтемелер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- ↑ https://www.gostudy.cz/blog/sovety-eksperta/naselenie-slovakii-chislennost-kultura-znamenitye-lyudi
- ↑ https://nonews.co/directory/lists/countries/index-human
- ↑ issn=0018-2575 |language=und |author=Uličný, Ferdinand |year=2014}}
- ↑ Словактар Uhorsko (тарыхый мамлекет) жана Maďarsko ( азыркы мамлекет) , ал эми бул эки топоним тең Венгрияга таандык
- ↑ 5.0 5.1 архив көчүрмөсү (англисче). Текшерилген күнү 30 -март (жалган куран) 2024. Түп булактан архивделген күнү 7 Апрель 2020.