Кэм-Кэмжигүт
Кэм-Кэмжигүттөр (монг. Хемчигүд, Кем-Кемчакууд ) — 13-кылымдын башында Чыңгыз хандын империясынын курамына кирген орто кылымдагы уруу. Моңгол империясынын түндүгүндө жашаган токой урууларынын (хойн-ирген) курамында айтылган. Алар татар уруусу Камаши жана байыркы кыргыздар менен бирдей.
Аталышы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Кэмжигүт - Монг. п. ч. "кемжиден", мында -ут монгол тилиндеги көптүк мүчөсү. А. А. Семёнов Жылнаамалар жыйнагынын котормосу боюнча жазган комментарийинде бул ысымды Енисейдин жогорку агымында жашаган камачи татарлары.
«Кэм-Кэмжигүт» уруусунун аталышы дарыянын жогорку агымын белгилеген кимдин атын (кем, кам) камтыйт деп болжолдонууда. кошулмасынан Енисей пайда болгон б.б. Улу-Кем (Чоң Суу) жана Кемчик (Камчик) (Төмөн Суу). рдын аты менен. Кем 17-кылымда. Енисейдин сол жээгин бойлой, ага Кем дарыясы куят, Сибирь губернаторлугунда өзгөчө Кемская волосту болгон [1] .
Этнонимдин башка формалары: Кам-Камжыут, Кам-Камчиут, Кем-Кемжиут, Кем-Кемжиут, Кем-Кемжиут, Кемджиут, Хи-Камжыут, Кемкемчут. Монгол тилиндеги котормосунда Ц. Сүренхорлоо этноними кимдир бирөө-кемчакуулар формасында чагылдырылган.
Тарыхы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Кам-Кемжиут - байыркы кыргыздардын жери менен байланышта болгон аймак. Кем-кемжиут менен кыргыздардын Монгол империясынын тушундагы жерлери бир ээлик (мамлакат) болгон. Чындыгында, Кем-Кемжиуттар « Жылнаамалар жыйнагынын » котормосу боюнча комментарийде татарлар -Камаши (Камачи) менен окшоштурулган [1] .
Кем-Кемжиуттардын жерлери монголдордун жерлери, тайжиут уруулары жашаган Селенга дарыясы менен, ошондой эле Ангара ойдуңу менен Ибир-Сибирь чөлкөмүнүн чек араларына чейин байланышта болгон [2] . Чыгышта жана кытайлар арасында Ибир-Сибирь термини азыркы Сибирге туура келген түндүк-чыгыш Азиянын алыскы аймагын билдирген [3] .
Кем-Кемжиут аянтынын бир тарабы менен байланышта болгон Найман өлкөлөрдө. Кэм-Кэмжигүт кошуналары Баргужин-Токум уруулар: Хори, баргуттар, туматтар жана баяуттар [2] .
«Жылнаамалар жыйнагынын » маалыматына караганда, Кем-Кемжигүт жана Кыргыз аймактарында көптөгөн шаарлар жана айылдар болгон, көчмөндөр көп болгон. Алардын эгедерлери инал титулу болгон, урмат-сый менен атак-даңкка ээ болгондордун жалпы аты го.
«Моңголдордун жашыруун легендасында » токой уруулары 1207-жылы ( коён жылы) Жочиге баш ийгендигин билдиришкен. Жочунун сиңирген эмгегин жогору баалап, Чыңгыз хан ага кайрылып: «Сен менин уулдарымдын улуусусуң. Токой элдерин элинен, жылкысынан ажырабай басып, ден соолукта аман-эсен кайтып келгенде үйдөн чыкканга үлгүрбөй калдым. Аларды сага жарандык кылып берем».
Заманбаптуулук[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Чахарлардын ичинен Хэмчигуд уруусу белгилүү . Монголияда Хамчиг деген жалпы ат ташуучулар белгилүү [4] . Шира-югурлардын курамындагы Комджук (Комджук) уругу Кем-Кемжиут уруусу менен бирдейлештирилет .
- ↑ 1.0 1.1 Рашид ад-Дин. Сборник летописей. Том I. Книга 1. Раздел 2 / Л. А. Хетагуров, А. А. Семёнов. www.vostlit.info. Текшерилген күнү 7 -март (жалган куран) 2020.
- ↑ 2.0 2.1 Рашид ад-Дин. Сборник летописей. Том I. Книга 1. Раздел 3 / Л. А. Хетагуров, А. А. Семёнов. www.vostlit.info. Текшерилген күнү 7 -март (жалган куран) 2020.
- ↑ Рашид ад-Дин. Сборник летописей. Том I. Книга 1. Предисловие / Л. А. Хетагуров, А. А. Семёнов. www.vostlit.info. Текшерилген күнү 7 -март (жалган куран) 2020.
- ↑ Үндэсний Статистикийн Хороо. Хэмчиг. Текшерилген күнү 17 Апрель 2021.