Мандара

	Мандара
	; Мандара эркеги ;
Мамлекеттер жана аймактар
	Бардыгы: 1 млн; Камерун – 660 миң; Нигерия – 320 миң; Чад – 10 миң
Тили	Вандала
Дини	Ислам (сүннөттөр),; жергиликтүү салттуу ишенимдер
Тууган элдер	матака, даба, гидар, гамергу, падуко.

Мандара (өз аты vandala/вандала) — африкалык эл.

Камерундун түндүгүндө жана Нигериянын түндүк-чыгышында, Мандара тоолорунда жана Мора менен Маруа шаарларынын ортосундагы жерлерде жашайт^[1]. Тыгыз байланышкан этникалык топтор: матака, даба, гидар, гамергу, падуко.
Жалпы саны 1 млн адам. Анын ичинде 660 миң Камерунда, 320 миң Нигерияда, 10 миң Чадда.

Тил[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Эне тили — вандала. Вандала тили Афроазия макробүлөнүн чад уясына кирет.
Мындан тышкары, Камерунда мандара арасында француз жана фулбе тилдери кеңири таралган, Нигерияда - хауса жана англис^[2].

Тарых[түзөтүү | булагын түзөтүү]

16-кылымда азыркы Камерундун түндүгүндө Мандара деген алгачкы феодалдык мамлекет түзүлгөн. 17-кылымда Борну мамлекетинин таасири астында калган. Коом үч ээликке (аристократия, галлипах кызматкерлери жана талагахтын карапайым калкы) жана эки кастага (касапчылар жана темир усталар) бөлүнгөн; кулдар да болгон. Саясий түзүлүшү Борну системасына жакын болгон.
1715-жылы Мандаранын башкаруучусу мусулман насаатчыларына өз өлкөсүнө кирүүгө уруксат берген жана Мандара султандыкка айланган. Ислам дини 18-19-кылымдарда тараган.
Мандара султандыгы Борну жана фулбе менен согушуп, 19-кылымдын аягында судандык махди Мухаммад Ахмедден жеңилип калышты.
1902-жылы султандыктын жерлери Германиянын колониясына айланган, 1922-жылы Улуттар Лигасынын мандаттуу аймагы катары Францияга өткөрүлүп берилген.

Коом[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Социум[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Социалдык топтун негизин аксакал башында турган чоң үй-бүлө жамааты түзөт. Туугандык эсеп аталык, нике патрилокалдык; көп аялдуулук өнүккөн.

Дин[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Көпчүлүк мусулмандар (сүннөттөр). Кээ бирлери жергиликтүү салттуу ишенимдерди карманышат.

Чарбалык иштер[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Салттуу кесиби — кол менен иштетилген айыл чарбасы, тоо боорлорунда — террасалык (таруу, сорго, буурчак, жер жаңгак, күрүч, ямс), мал чарбасы (ири жана майда мүйүздүү мал).

Кол өнөрчүлүк[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Кол өнөрчүлүктөрдөн көркөм металл буюмдарын жасоо (темир, коло, күмүш), карапачылык жана токуучулук өнүккөн.

Турак жай[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Турак жай – таштан же ылай кирпичтен тургузулган, бийик конус түрүндөгү саман чатыры ярустарга салынган тегерек кепе.

Кийим[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Салттуу кийимдер: жумуш кийими – эркектердин жамбашына таңуу, аялдар үчүн – денеге оролгон кездеме; майрамдык – эркектер үчүн туника түрүндөгү көйнөк жана аялдар үчүн кенен, түстүү көйнөк.

Тамак-аш[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Тамак-ашы негизинен өсүмдүктөрдөн (токочтор, ботколор, жармалар, нан сорпо, күрүч, калемпир, сарымсак, пияз кошулган ачуу татымалдар).

Генетика[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Мандара элинде Ү-хромосомалык R1b гаплогруппасынын жыштыгы 65% чейин жетет. R1b гаплогруппанын аномалдуу жогорку концентрациясы Евразия калкынын Африкага кайтып келген байыркы миграциянын натыйжасында пайда болгон деп эсептелет.