М.В.Фрунзенин Мемориалдык Үй-музейи

| аталышы             =  М.В.Фрунзенин Мемориалдык Үй-музейи
| негизделген              =  9-декабрь 1925-жыл
| ачылган жылы = 5-март 1927-жыл
| директору               =  Алмакучуков Кенешбек Мукашевич
| жайгашкан жери         =   Бишкек,  Кыргызстан
| дареги               = Фрунзе к., 364, 720040, Бишкек, Кыргызстан  
| сайты                 =  www.domfrunze.kg Archived 2023-03-28 at the Wayback Machine 
| сыйлыктары              = "Элдердин достугу" ордени (1975-ж.)

М.В.Фрунзенин Мемориалдык Үй-музейи – Михаил Васильевич Фрунзенин өмүрүнө, ишмердүүлүгүнө жана элесине арналган Бишкектеги музей.

Музей коллекциясынын негизги фондунда 13 миңге жакын көрсөтмөлөр сакталуу. Буларга аскер башчысынын туугандары жана жакын достору тарабынан берилген документтер, жеке буюмдар жана курал-жарактар, ошондой эле ага арналган эмеректер жана идиш-аяктар, жеке китепкана, сүрөт жана скульптура иштери кирет.

Музейдин биринчи кабатында 19-кылымдын аягы — 20-кылымдын башында Пишпектин алгачкы тургундарынын турмуш тиричилигин камтыган Фрунзенин үй-флигели жайгашкан.

Экинчи кабаттагы залда ар кандай иш-чараларга арналган убактылуу тематикалык көргөзмөлөр өтүп турат.

Үчүнчү кабатта кинозал жана 570 чарчы метр аянтты эллеген экспозиция залы жайгашкан.

1967-жылы М.В.Фрунзе музейинин жаңы имаратынын курулушу бүткөн. Курулуштун ичинде орун алган, камыш чатырлуу саман үй негизги экспонат болуп саналат. Музей үйүнүн экспозициялык аянты 240 чарчы метрден 2000 чарчы метрге чейин өскөн.

Музейдин тарыхы[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Музей 9-декабрь 1925-жылы Абдыкадыр Орозбековдун төрагалыгы астында Кыргыз ССРинин Кыргыз Автономиялуу облусунун кеңештеринин Аткаруу Комитетинин Президиумунун токтому боюнча негизделген. Пишпектеги Музей 21-январда (2-февраль) 1885-жылы туулган жана бала кезин революционер, РСФСРдин жана СССРдин аскер жана саясий ишмери өткөргөн үйдө ачуу чечими кабыл алынган. Ал биринчи конокторун 5-март 1927-жылы кабыл алган. Экспозиция Кыргыз АССР Советтеринин биринчи уюштуруу съездинин башталышына даярдалган жана М. в. ата-энелер үйүндө жайгашкан. Фрунзе, экспозициянын бир бөлүгү Михаил Васильевичтин элесине арналган. "Борбордук музей" деп аталган музейдин түзүлүшү Кыргызстандын этнографиясын, тарыхын жана жаратылышын системалуу изилдөөнүн башталышы болгон. Музейдин биринчи директору этнограф окумуштуу С.М.Абрамзон болгон.

Пишпектеги биринчи музейдин имаратын 1879-жылы келечектеги командирдин атасы-фельдшер Василий Михайлович Фрунзе курган. Ал Токмок шаарында дарыгердин жардамчысы болуп иштеген. 7-июнь 1879-жылы шаардык комитет өтүнүчтү канааттандырып, Василий Михайловичке Пишпектеги курулуш үчүн участок бөлүп берген, анда фельдшер камыш чатыры менен саман кыштан курулган үйүн тургузган. Ал Васильевская жана Судейская (азыркы — Раззаков жана Михаил Фрунзе көч.) көчөлөрүнүн бурчунда жайгашкан. Васильевскаяны караган жыгач эки жапкычтары бар платбалар менен кооздолгон үйдүн төрт терезеси, судьянын тарабында эки терезе жана алдыңкы кире бериш короо верандасына ачылган. Василий Михайлович участкалык фельдшер болгон үч бөлмөлүү, узун Ашкана, жайкы ашкана жана амбулатория менен чектешкен. 1895-жылы в.м. Фрунзе Пишпекте кызматын таштап, коңшу Сыр-Дарьин облусуна фельдшер болуп кетүүгө аргасыз болгон жана ал жерде 2 жылдан кийин каза болгон. Фрунзенин үй-бүлөсү Верный шаарына (Заманбап-Алматы) көчүп келишкен. Өлөр алдында Василий Михайлович Пишпек үйүн аскер дарыгери Федор Владимирович Поярковго саткан, анын үй-бүлөсү 1900-жылы Верный шаарына көчүп келгенге чейин жашаган. Кийинчерээк фельдшердин үйүндө тигүүчү Хвиленсон, андан кийин нотариус В.А.Ромадиндин үй-бүлөсү улутташтырууга чейин жашаган.

1930-жылы Борбордук музейдин имаратына коргонуу Үйү Кошулган. 1933-жылы музей "Мамлекеттик край таануу музейи" деп өзгөртүлгөн.

1937-жылы Үй-музейдин биринчи масштабдуу "реставрациясы" жүргүзүлгөн: үй узартылып, камыш чатыры калайга алмаштырылып, эки жапкычтар алынып салынган. Көргөзмө Михаил Фрунзенин ата-энесинин үйүндө, ал эми флигелде мемориалдык музей орнотулган. Имараттарды "реставрациялоо" аяктагандан кийин музей "М.В.Фрунзе атындагы революция музейи" деп аталып, коргоо Үйү Н.К.Крупская атындагы Орус драма театрына өткөрүлүп берилген. 1943-жылы Улуттук маданият музейи (1954-жылдан Тарых музейи) жана Жаратылыш музейи (1946-жылдан-Улуттук илимдер академиясынын Биология институтунун профессор Сапаш Касиев атындагы зоологиялык музейи) өзүнчө музейлерге бөлүнгөн.

1950-жылдары архитекторлор Юрий Петрович карих жана Геннадий Платонович Кутателадзенин долбоору боюнча музей үчүн жаңы имарат куруу чечими кабыл алынган. Курулуш үчүн зарыл болгон мейкиндикти бошотуу үчүн Н. к.Крупская атындагы орус драма театрынын имаратын жана М. в. Фрунзенин ата-энелеринин үйүн бузууга туура келди. Бирок мурда сырткы ашканасы жана диспансери жайгашкан сырткы имарат музейдин негизги экспонаты болгон мемориалдык үй катары сакталып калган. Флигелге "2-февраль 1885-жылы Михаил Васильевич Фрунзе-Коммунисттик партиянын жана Совет мамлекетинин көрүнүктүү ишмери, В.И.Лениндин ишенимдүү шакирти, Советтик армиянын Генералы" деген жазуу коюлган.

Музейдин имараты советтик модернизм стилиндеги акылдуу монументализмдин үлгүсү. Имараттын кире бериши оң жагында жайгашкан. Айнектин биринчи кабаты имараттын ичинде сакталган үйдүн көрүнүшүн сунуштайт. Эки сокур үстүнкү кабат ачык боз түстөгү бетон менен капталган. Имараттын фасадында Октябрь революциясы жана жарандык согуш темасындагы сюжеттери бар рельефтер жайгашкан. Музейдин башкы фасады Михаил Фрунзенин жезден жасалган профилин кооздоп турат. Барельефтердин жана монеталардын авторлору-муралист-сүрөтчүлөр Александр Федорович Воронин (1935-ж.т.), Алексей Николаевич Каменский (1938-ж. т.), Сабитжан Бакашевич Бакашев (1941-1988), Заур Александрович Хабибулин (1937-1988). Музейдин алдына тянь-Шань карагайлары отургузулган. Үч кабаттуу имарат тургузулгандан кийин үй-музейдин экспозициялык аянты 240 чарчы метрден 2 миңге чейин көбөйдү. Долбоорлоо болжол менен 10 жылга, ал эми курулуш 3 жылга созулган. Жаңыланган музей 1967-жылы октябрь революциясынын 50 жылдыгына карата ачылган.

СССР Жогорку Советинин Президиумунун жарлыгы менен 30-декабрь 1975-жылы 50 жылдыгына байланыштуу жана эмгекчилерди советтик патриоттуулук жана социалисттик Интернационализм духунда тарбиялоого кошкон зор салымы үчүн м.в. Фрунзенин мемориалдык үй-музейи Элдердин Достугу ордени менен сыйланган.

Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 568-жылдын 20-августундагы 2002-жылдагы токтому менен Кыргыз Республикасынын тарыхый-маданий мурас объекттерин эсепке алуу, коргоо, реставрациялоо жана пайдалануу жөнүндө жобону бекитүү тууралуу М.В.Фрунзенин Мемориалдык Үй-музейи Кыргыз Республикасынын республикалык маанидеги тарыхый жана маданий эстеликтеринин мамлекеттик тизмесине киргизилген.

Музейдин коллекциясы[түзөтүү | булагын түзөтүү]

Камыштын чатырынын астындагы саман хата музейдин башкы экспонаты. Бул мурда амбулатория жайгашкан Фрунзе үй-бүлөсүнүн үйүнүн сакталган канаты. Анда 19-кылымдын аягы жана 20-кылымдын башында Пишпектин пионерлери кайрадан жаралган. Кире бериш эшик кол жуугуч жана пальто текчеси жайгашкан кичинекей коридорго алып барат. Медициналык халат жана фельдшердик баштык илгичке илинип турат. Ашкана. Ашкананын кире беришинин оң жагында меш, сол жагында бурчта — стол, анда — самовар, шам, керосин лампа. Идиш-аяк менен дубалга илинген текче. Терезенин жанында айланма дөңгөлөк, терезелердин үстүндө казандар турат. Кийинки бөлмө-жашоо бөлмө. Борборунда ак дасторкон менен жабылган стол, бурчтарында шкаф, буюмдар үчүн этажерка жана шкаф, дубалдарында Сүрөт, саат, күзгү, гитара турат. Үйдүн аягында уктоочу бөлмө бар, анда чоңдордун 2 керебети, балдар керебети-манеж, бешик жана шкаф бар. Шкафтын жанындагы полдо Термелген бала ат турат. Бөлмөнүн дубалдары килем менен кооздолгон, ал эми терезенин жанында фельдшердин жумушчу столу бар. Андан шамды, сыя идишин, аптекалык колбаларды жана ступаны көрүүгө болот. Көпчүлүк буюмдар Фрунзе үй-бүлөсүнө таандык болгон.
Метрикалык китеп-Михаил Фрунзенин туулгандыгы тууралуу жазуусу бар уникалдуу тарыхый документ "1885-жылы төрөлгөндөрдү, үйлөнгөндөрдү жана өлгөндөрдү жазуу үчүн Беловодск Михайловка чиркөөсүнүн түркстандык руханий консистенциясынан берилген Метрикалык китеп" деп аталат.
Өздүк кийим - Бекеша, папаха, буденовка, галифе-шым, М.В.Фрунзеге таандык мээлей.
Өздүк курал - Наган системасынын кабыгы бар Револьвер, ал М.В.Фрунзеге таандык.
Сыйлык куралы - М.В.Фрунзеге берилген кооздолгон кылыч жана кабыгы жана портупеясы бар канжар. Кылычтын бычагында: "5-сентябрь 1920-жылы Бухара революциясына активдүү катышкандыгы үчүн Бухара революциячыл элинин атынан Түркстан фронтунун командири М.В.Фрунзеге ыраазычылык иретинде берилген" деген жазуу жазылган. Буга чейин бул курал топтому Бухара эмири Сейид Алим ханга таандык болгон.