Тянь-Шань сибирчиси
Тянь-Шань сибирчиси (лат. Sibiraea tianschanica, Pojark.) - Жапыз өскөн, бийиктиги 0,5 м ге жеткен, кара-күрөң, жоон бутактуу бадал. Жалбырактары ичке ланцеттей, жалбырак сапсыз, узундугу – 2-6 см, туурасы 4-8 см келип, учу учтугуй, теги жылаңач, кээде кирпик сымал кырдуу. Гүлдөрүнүн диаметри 5 мм, узундугу 2,5 см келген чачы топ гүлгө чогулуп, ичке өзөктө тыгыз жайгашкан, ал эми чачы топ гүлдөрү, шыпыргыдай топ гүлгө топтолгон, төмөнкү топ гүлдөрүнүн гүл сабынын узундугу 0,5-3 мм. Гүл топторунун гүл саптары жана гипантии жыш, узун түктүү. Желекчелери жылаңач, 4 мм узундукта, туурасы 2 мм.
Биологиялык өзгөчөлүктөрү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Июнң айында гүлдөп, августта мөмөлөйт. Вегетативдик жана уругу аркылуу көбөйөт.
Жалпы жана өлкөдө таралышы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Түндүк Тянңшанң (Кетмен, Заилийск, Күнгөй жана Тескей Алатоо кыркалары). Кыргызстанда – Көкжар дарыясынын башатында (Тескей Ала-Тоо) жана Сүттүү-Булак суусунун башатында (Күңгөй Ала-Тоо) өсөт.
Өсүү шарттары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Бийик тоо алкактарында: бадалдуу жана жапалак арчалуу, сейрек өскөн карагайлуу токойлор, криофиттик (субалңпы) шалбаалар жана жапыз чөптүү (алңпы) шалбаасы. Жалгыздан же көп эмес топто учурайт.
Саны[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Маалымат жок.
Чектөөчү факторлор[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Жайыттарга мал жаюунун кесепетинен жабыркайт. Жаш өсүндүлөрү, көчөттөрү жокко эсе.
Өстүрүү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
КР УИАнын Ботаникалык багынын дендрарий-коругунда бир нече жолу эгилген. Уругун күзүндө сепкенде көчөттөрү апрелде чыгат. Температуранын жогорулашынын жана абанын кургактыгынын кесепетинен кийинчерээк солуп калат.
Уюштурулган коргоо аракеттери[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Казак ССРинин (1981) жана Кыргыз ССРинин (1985) Кызыл китептерине киргизилген.
Коргоо үчүн зарыл аракеттер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Көкжар дарыясынын башатында ботаникалык заказник уюштуруу. Калган жерлерде түрдүн популяцияларына туруктуу көзөмөл салуу керек.
Статусу[түзөтүү | булагын түзөтүү]
CR. Түндүк Тянь-Шандын декоративдүү, сейрек кездешкен эндем өсүмдүгү.
Колдонулган адабияттар[түзөтүү | булагын түзөтүү]
- Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2