«Түркмөнстан» барагынын кодун көрүү

{{Мамлекет|Желек=Flag of Turkmenistan.svg|Кыргызча аталышы=Түркмөнстан|Расмий аталышы={{lang-tk|Türkmenistan}}|Герб=Coat of Arms of Turkmenistan.svg|Гимн аталышы=Эгемендүүлүк, бейтарап Түркмөнстандын мамлекеттик гимни|Аудио=National anthem of Turkmenistan, performed by the United States Navy Band.ogg|Картада=Turkmenistan on the globe (Eurasia centered).svg|карта сүрөттөлүшү=Түркмөнстан дүйнөлүк картасында|Эгемендүүлүк күнү=27-октябрь 1991-ж.|Эгемендүүлүгүн алды=[[Кеңештер Бирлиги]]нен|Тили=[[Түркмөн тили|түркмөнчө]]|Борбор шаары=[[Ашхабад]]|Ири шаарлар=Ашхабад, [[Түркмөнабад]], [[Дашогуз]], [[Мары]], [[Балканабад]], [[Байрамали]]|Башкаруу формасы=[[президенттик республика]]|Башчыларынын милдеттери=[[Түркмөнстандын президенти|Президент]]|Башчылары=[[Сердар Бердымухамедов]]|Мамлекеттик дини=[[динден тышкары мамлекет]]|Аянты=488 100|Аянты боюнча орду=53|Суу пайызы=4,9|Калкы=6,031 млн|Калкты каттоо жылы=2020|Калкы боюнча орду=113|Калктын жыштыгы=12.8}}


'''Түркмөнстан''' ({{lang-tk|Türkmenistan}}) — [[Орто Азия|Орто Азияда]] жайгашкан [[түрк]] мамлекеттердин бири. 1991 жылга чейин [[СССР|Советтер Союзунун]] мүчөсү болгон жана Түркмөн Советтик Социалистик Республикасы деп аталып жүргөн. Ал түштүк-чыгыш тарабында [[Ооганстан]] менен чектешет, түштүк жана түштүк-батыш тарабында [[Иран]] менен, [[Өзбекстан]] менен чыгышта жана түндүк-чыгышта, [[Казакстан]] менен түндүктө жана түндүк-батышта жана батышта [[Каспий деңизи|Каспий деңиз]] менен. Деңизде ал [[Азербайжан]], [[Армения]], [[Грузия]] жана [[Орусия]] менен чектешет.

Совет доорунан кийин көп убакыттан бери – 15 жыл – мамлекетте бир партиялык система болду<ref name=":0">[http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=22&year=2009&country=7723/Түркмөнстанда бир партиялык система (Англисче)]{{Жеткиликсиз шилтеме|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> жана анын өзгөрбөгөн башчысы [[Сапармурат Ниязов]] болду. Ал өзүн өмүргө калган [[президент]] кылып, Сапармурат Түркмөнбашы ([[түркмөн|түркмөндөрдүн]] атасы) деп атап койгон. Сапармурат Ниязов 21 декабрьдын 2006 жылында кызыктай бир себептерден каза болгон. Расмий түрдө ал жүрөктүн жетишсиздигинен өлдү деген маалымат таратылган. 

Ал өлгөндөн кийин, президенттин милдетин аткаруучусу вице-премьер-министр, Сапармурат Ниязовдун тиш доктуру [[Гурбангулы Бердымухамедов]] болду.

2007 жылдын 11 февралында эгемендик Түркмөнстан тарыхында экинчи гана президенттик шайлоо болду. Анда президенттин милдетин аткаруучу Гурбангулы Бердимухамедов болду.

== Саясий түзүлүшү ==
Түркмөнстан — динден тышкары мамлекет. Башкаруу формасы — президенттик республика. Өлкө башчысы — президент.

Совет доорунан кийин көп убакыттан бери – 15 жыл – мамлекетте бир партиялык система болду<ref name=":0" /> жана анын өзгөрбөгөн башчысы [[Сапармурат Ниязов]] болду. Ал өзүн өмүргө калган [[президент]] кылып, Сапармурат Түркмөнбашы ([[түркмөн|түркмөндөрдүн]] атасы) деп атап койгон. Сапармурат Ниязов 21-декабрьдын 2006-жылында кызыктай бир себептерден каза болгон. Расмий түрдө ал жүрөктүн жетишсиздигинен өлдү деген маалымат таратылган.

Ал өлгөндөн кийин, президенттин милдетин аткаруучусу вице-премьер-министр, Сапармурат Ниязовдун тиш доктуру [[Гурбангулы Бердымухамедов]] болду.

2007-жылдын 11-февралында эгемендик Түркмөнстан тарыхында экинчи гана президенттик шайлоо болду. Анда президенттин милдетин аткаруучу Гурбангулы Бердимухамедов президент болуп шайланды.

Закон чыгара турган орган — ''Межлис'' (125 мүчө). Депутаттар бир мандаттык аймактардан беш жылга шайланат. Межлистин иш-билгилиги — закондорду кабыл алуу, Конституцияны кабыл алуу жана өзгөртүү. 2013-жылга чейин  өлкөдөгү бир эле легалдуу саясий партия Межлисте көрсөтүлгөн — Түркмөнстан демократиялык партиясы.

== Тарыхы ==
* III жана II миң жылдыктарда б з. ч. Түркмөнстандын азыркы аймагында Маргиан цивилизациясы жайгашкан.
* VI—IV кылымдарда б. з. ч. [[Ахемениддер]] династиясынын падышаларынын, кийин [[Александр Македонский|Искендер 3улкарнайндын]]  бийлигинде болгон.
* III кылымда [[Парфян падышалыгы|Парфян падышалыгынын]] курамында (борбор шаары — Ниса), кийин [[Сасанийлер мамлекети|Сасанийлер мамлкетинин]] курамында болгон.
* V—VIII кылымдарда аймакты [[Эфталиттер|ак гунндар]], [[арабдар]] басып алган. 776—783-жылдары Муканна жетектеген араб бийлигине каршы чыккан көтөрүлүшкө жергиликтүү эл катышкан.
* IX—X кылымдарда Тахирлер, Саманийлер мамлекеттеринде.
* XI кылымда Түркмөнстандын аймагын [[огуздар]] басып алып, жергиликтүү перстер менен аралашып [[Түркмөндөр|түркмөн этносу]] жаралат. XI—XIII кылымдарда алгачкы [[Селжуктар]] түркмөн мамлекети түптөлөт, борбору — [[Мерв]] шаары болгон.
* XIII кылымдын башында Түркмөнстан Хорезмшахтар Мамлекетинин курамына кирет.
* Ошол эле кылымда [[моңголдор]] басып алат, кийин Ильхандар мамлекетинин курамына, андан соң [[Тимурийлер мамлекети|Тимурийлер мамлекетинин]] курамына кирет.
* XVI—XVII кылымдарда Хива жана Бухара хандыктарынын курамында.
* 1869—1885 жж. Түркмөнсандын азыркы аймагы [[Орусия империясы|Орусияга]] кошулат (Закаспий облусу).
* 1917-жылдын ноябрь—декабрь айларында Совет бийлиги орнотулган. 1921-жылдын 7-августунда Түркмөнстандын аймагынын негизги бөлүгү [[Түркстан автономия советтик социалисттик республикасы|Түркстан АССРнин]] курамына Түркмөн облусу катары кирген. 1924-жылдын 27-октябрында [[Түркмөн Советтик Социалисттик Республикасы|Түркмөн ССР]] болуп негизделген.
* 1948-жылдын 6-октябрында Ашхабадда жер титирөө болуп, 60 миңден 100 миңге чейин адам каза тапкан.
* 1990-жылдын октябрь айында Түркмөн ССРнин Жогорку Кеңеши республиканын президентинин кызмат ордун негиздеген.
* 1991-жылдын 26-октябрында Түркмөнстандын эгемендүүлүгү жөнүндө референдум өткөрүлгөн. Референдумду Түркмөн ССРнин 93% жараны колдогон. Кийинки күнү республиканын Жогорку Кеңеши эгемендүүлүк жөнүндө Декларациясын кабыл алып, Түркмөнстан деп өлкөнүн жаңы атын бекиткен.

== Башқа шилтемелер ==
* [http://www.turkmenistan.gov.tm/Түркмөнстандын расмий маалымат агенттиги: Түркмөнстан. Алтын қылым]{{Жеткиликсиз шилтеме|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
<references/>
{{Түркий мамлекеттер}}
{{Азия өлкөлөрү}}
{{Постсоветтик аймактын мамлекеттери}}

[[Категория:Постсоветтик аймактын мамлекеттери]]
[[Категория:Түркмөнстан| ]]
[[Категория:Каспий деңизинин боюндагы мамлекеттер]]