АКШ Демократиялык партиясы
| АКШ Демократиялык партиясы | |
| Democratic Party | |
[[Файл: |220px]] | |
| Төрөгасы | |
|---|---|
| Негиздеген | |
| Негизделген датасы | |
| Мүчөлөрүдүн саны |
15 000 (1830) |
| Төмөнкү палатадагы орундары |
212 |
|
857 | |
| Сайты | |
| Democratic Party (United States) | |
Америка Кошмо Штаттарынын Демократиялык жана Республикалык партиялары саясий аренада негизги оюнчулар. 1853-жылдан берки Американын бардык президенттери тигил же бул блокко таандык болушкан. Демократиялык партия дүйнөдөгү эң эски партиялардын бири жана АКШдагы эң эски активдүү партия[1].
Демократиялык партиянын кыскача тарыхы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Америка Кошмо Штаттарында эки партиялуу системанын түптөлүшү 1792-жылы, алгачкы америкалык саясий партия, Federalist түзүлгөндө башталган. Америка Кошмо Штаттары үчүн дээрлик эң маанилүү датадан - 1787-жылдын 16-сентябрында, Филадельфиядагы Конституциялык Конвенцияда жаш Америка мамлекетинин Конституциясы кабыл алынган күндөн баштоо керек.
Документтин текстинде ошол учурда өлкөдө жок болгон саясий союздар жөнүндө бир дагы сөз болгон эмес. Анын үстүнө, мамлекеттин негиздөөчү аталары партияларга бөлүнүү идеясына каршы болушкан. Джеймс Мэдисон менен Александр Гамильтон ички саясий партиялардын коркунучу жөнүндө жазышты.Джордж Вашингтон шайланганда да, президент болуп турганда дагы бир дагы партияга таандык болгон эмес. Чыр-чатактуу кырдаалдан жана токтоп калуудан коркуп, ал өкмөттөрдө саясий блокторду түзүүгө түрткү бербеш керек деп эсептейт.
Ошого карабастан, шайлоочулардын колдоосуна ээ болуу зарылдыгы көп өтпөй алгачкы саясий партиялардын түзүлүшүнө алып келди. Көрүнүктүү болгон америкалык эки партиялуу системанын башталышы дал ушул ыкманы сындагандар тарабынан түптөлгөн. Конституция, айтмакчы, ушул күнгө чейин саясий партиялардын бар экендигин атайын белгилеген эмес.
Америка Кошмо Штаттарынын Демократиялык партиясынын түзүлүшү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
АКШдагы демократтар өзүнчө тарыхты 1791-жылы Томас Джефферсон, Аарон Барр, Джордж Клинтон жана Джеймс Мэдисон негиздеген Демократиялык Республикалык партиядан башташкан. Демократиялык жана Улуттук республикалык партиялардын түзүлүшүнө алып келген бөлүнүү (экинчиси көп өтпөй вигилер деп аталып калган), 1828-жылы болгон. АКШнын Демократиялык партиясынын негизделген расмий күнү - 1828-жылдын 8-январы (Республикалык партия 1854-жылы 20-мартта уюштурулган).
Саясий үстөмдүк жана кулаш[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Блок түзүлгөн жылдар ичинде АКШнын Демократиялык партиясынын тарыхында өйдө-ылдый учурлар болду. Биринчи маанилүү доор 1828-1860-жылдары болгон. Негизделгенден бери 24 жылдын ичинде Демократиялык партия бийликте. Анын катарына президенттер Эндрю Джексон жана Марин Ван Бурен (1829-1841), Джеймс Полк (1845-1849), Франклин Пирс жана Джеймс Бьюкенен (1853-1861) кирген. Түндүк менен Түштүктүн, анын ичинде кулчулук маселесине байланыштуу олуттуу жаңжалдын ортосунда, демократтар бөлүнүп-жарылды.
Бул республикачылардын саясий аренада позициясы бекемделип, 1860-жылдагы шайлоонун натыйжасында Авраам Линкольн президенттик тактыга отурду. Жарандык согуштун башталышы менен республикачылардын активдүү оппозициясы башталды, анын лидери А.Линкольн демократтардын жана Америкада гана эмес, дүйнөдө кулчулукка каршы күрөштүн символу болуп калды.
АКШнын Демократиялык Саясий партиясынын кийинки өзгөчө ийгиликтүү мезгили 1912-жылы башталган. Буга У.Уилсон жана Ф.Рузвельт сыяктуу белгилүү саясатчылар себеп болгон. Биринчиси, өлкөнү дүйнөлүк согушка тартуудан коркпосо, экинчиси Улуу Депрессиянын кесепеттерин жоюуга жана адамзаттын тарыхындагы эң ири куралдуу кагылышта союздаштардын жеңишине чоң салым кошкон.
Демократиялык партиянын алгачкы ийгиликтүү жылдары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
1828-1860-жылдары АКШнын саясий аренасында үстөмдүк кылган мезгилде партия экспортко бажы тарифтерин төмөндөтүүнү жактап, анда иммигранттар өзүлөрүнүн мүлкүн жаш мамлекеттин аймагына, ошондой эле капиталга импорттоого кызыкдар болушкан. АКШнын Демократиялык партиясынын идеологиясы түштүк штаттарынын кызыкчылыгын чагылдырган кулчулукту сактап калууну караган. Саясий блоктун жактоочуларынын чөйрөсүнө Түштүктүн тургундары, кул ээлери, плантациялар, католиктер, иммигранттар кирген.
1818-жылы Эндрю Джексон президент болгон. Ал ак түстөгү эркек жарандарга жалпы шайлоо укугун киргизген, ал ошол жылдары абдан тайманбас чечим болгон жана шайлоо тутумун реформалаган. Джексон жергиликтүү америкалыктарды - индиялыктарды кууп чыгуунун жактоочусу болгон, бошотулган жерди талап кылган Түштүктүн тургундарынын колдоосуна ээ болгон.
Джексондун ордуна 1836-жылы шайланган Мартин Ван Бюрен келген. Биринчи кезекте, ал мурунку президенттин тушунда өлкөдө пайда болгон каржылык кыйынчылыктарды токтотууну чечти. Ал мамлекеттин каржы булактарын банктардан бөлүү, Вашингтондо мамлекеттик казынаны жана анын провинцияларындагы департаменттерин уюштуруу боюнча сунушун айтты. Долбоор четке кагылып, президенттин популярдуулугу төмөндөгөн.
Демократиялык партиядан АКШнын кийинки президенти - Джеймс Полк (1045-1849). Анын президенттик мөөнөтү Американы Тынч океанынын ири державасына айланткан аймактык жетишкендиктер менен коштолду.Көптөгөн заманбап окумуштуулар жана тарыхчылар Полкту АКШнын эң көрүнүктүү президенттеринин катарына кошушат.
1896-1932-жылдары Демократиялык партиянын кулашы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Түндүк менен Түштүктүн тирешүүсүнүн фонунда партиянын ичинде жаңжал чыкты. Түштүктүн демократтары түндүк штаттарына кулчулукту жайылтууга аракет кылып, жаңы мамлекеттердин өз аймагындагы кулчулук маселесин өзүнчө чечишин жакташты. Түндүктө өнөр жайчылардын кызыкчылыгын коргоп, борбордук бийликтин зарылдыгына көзү жеткендер дагы болгон. Аларды ак сөөктөрдүн чөйрөлөрү колдоп турушкан.
Америкада жарандык согуш аяктагандан кийин, демократтар Түштүктө өз позициясын сактап келишкен, бирок республикачылар бийликте тургандыктан, Демократиялык партия оппозицияга өттү. Бул блоктун өкүлдөрү жер ээлерин жетекчиликке алып, протекционисттик тарифтерди жана алтын стандартын киргизүүгө каршы чыгышкан.
Бөлүнүү жана кийинки төмөндөө учурунда, оор мезгилде президенттик кызматты аркалаган АКШнын Демократиялык партиясынын жалгыз башчысы, Гровер Кливленд болууга жетишти. Ал 1893-1897-жылдары президент болуп иштеген. Демократ мамлекеттик кызматты реформалоону, эркин соода жүргүзүүнү жактап, Кариб деңизиндеги экспансионизмди сынга алды. Бул программа менен демократтар блоктон чыгып, президентти колдогон айрым республикачыларды өз катарына тарта алышты.
Уилсон, Ф.Рузвельттин тушунда жандануу[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Узак убакыт бою сенатта демократтар аз санда болушкан, бирок 1912-жылы АКШнын демократиялык партиясынын лидери Вудроу Уилсон мамлекет башчысы болуп калган. Федералдык соода комиссиясын түзүп, монополияларга каршы күрөштү баштаган, резервдик тутум мыйзамын кабыл алган, балдардын эмгегин колдонууга тыюу салган, салыктарды төмөндөтүп, темир жол кызматкерлеринин жумуш күнүн кыскарткан, аны сегиз саатка орноткон. Америка Кошмо Штаттарынын 28-президенти Улуттар Лигасынын негиздөөчүлөрүнүн бири болуп, согуштан кийин отурукташуу боюнча Он төрт пункт программасын демилгелеген.
XIX кылымдын жыйырманчы жылдарында партия этномаданий көйгөйлөр, Ку Клус Кландын таанылышы жана иммиграциялык чектөөлөр менен байланышкан карама-каршылыктар менен бөлүнүп-жарылган. Улуу депрессия учурунда партия кайрадан жанданган: Ф.Рузвельт бүгүнкү күнгө чейин төрт мөөнөткө шайланган жалгыз президент бойдон калууда. Анын саясий программасынын максаттары кыйраган жана жумушсуздардын абалын жеңилдетүү, айыл чарбасын жана бизнести калыбына келтирүү, жумуш орундарынын санын көбөйтүү, социалдык жөлөкпулдарды көбөйтүү ж.б.
Андан кийин АКШнын Демократиялык партиясынын дагы бир өкүлү, Гарри Труман президент болуп дайындалды. Ал согуштан кийинки дүйнөлүк тартипке жана тышкы саясатка өзгөчө көңүл бурган. Анын тушунда Советтер Союзу менен мамилелерде тирешүү болуп, ошол эле учурда НАТОнун Түндүк Атлантика альянсын аскерий чөйрөдө кызматташуу үчүн түзүү чечими кабыл алынган.
1960-жылы шайлоодо Демократиялык партиядан президенттикке талапкер Джон Кеннеди жеңип чыккан. Ал салыктарды кыскартууга жана жарандык укуктар жөнүндөгү мыйзамдарга өзгөртүү киргизүүгө демилгечи болгон. Бирок тышкы саясат чөйрөсүндө аны бир нече ийгиликсиздер күтүп турган. Линдон Джонсондун (1963-1969) тушунда африкалык америкалыктарды жана аялдарды басмырлоого жана расалык сегрегацияга тыюу салынган.
Уотергейт чатагынан кийин, америкалык жарандар Джимми Картерди (1977-1981) президенттикке шайлашкан, анын башкаруусу Конгресс менен татаал мамилеси менен мүнөздөлгөн. Андан кийин, республикачы Роналд Рейган шайланышы менен, АКШнын Демократиялык партиясы Сенатты көзөмөлдөө мүмкүнчүлүгүнөн айрылып, кайрадан экиге бөлүнүп кетти. 1992-жылы президенттик кызматты Билл Клинтон (1993-2001) ээлеп, ички саясаттагы ийгиликтери үчүн экинчи мөөнөткө шайланган.
2008-жылдагы президенттик шайлоодо Барак Обама шайланып, демократтар Сенатта дагы, Өкүлдөр палатасында дагы көпчүлүктү жеңип алышкан.2016-жылдын июнь айында Хиллари Клинтон Демократиялык партиянын талапкери болуп, биринчи айымга барууга жетишип, Барак Обама менен активдүү кызматташып, Мамлекеттик катчы болуп төрт жыл иштеген. Ал жеңе алган жок.
Америка Демократиялык партиясынын символдору[түзөтүү | булагын түзөтүү]
АКШнын Демократиялык партиясынын расмий эмес символу - эшек. Бардыгы 1828-жылы Эндрю Джексонго каршы чыккандар аны мультфильмдерде эшек, акылсыз жана өжөр образда чагылдыргандыктан келип чыккан. Бирок партия бул салыштырууну өз пайдасына бурду. АКШнын Демократиялык партиясынын символу болгон айбан туруктуулугу, эмгекчилдиги жана жөнөкөйлүгү менен айырмаланат. Анан алар эшектерди анын оң сапаттарына басым жасап, материалдарына жайгаштыра башташты.
1870-жылы белгилүү карикатурист Томас Наст пилдин образын колдонуп, республикачылардын образын чагылдырган. Убакыттын өтүшү менен Америка Кошмо Штаттарынын Демократиялык жана Республикалык партиялары бул жаныбарлар менен байланышта боло башташты. Демократтар - эшектер (алар айтмакчы, буга эч кандай кордук көрбөйт), ал эми республикачылар - пилдер экени массалык аң-сезимге сиңип калган.
Демократиялык партиянын символу кыйынчылыктарды жеңүүдө өжөрлүктүн белгиси катары кабыл алынды. Мультфильм Harper's Weekly гезитине жарыялангандан кийин, эшек расмий эмес символго айланган. Анда пилдин агрессивдүү эшектердин кол салганы чагылдырылган. АКШнын Демократиялык партиясынын символу - эшек жана ал саясий блоктун расмий эмес түсү - көк менен катар колдонулат.
Саясий партиянын уюштуруу түзүмү[түзөтүү | булагын түзөтүү]
АКШнын Демократиялык партиясынын туруктуу программасы, партиянын мүчөлүк билети же мүчөлүгү жок. 1974-жылы демократтар устав кабыл алышкан. Формалдуу түрдө, өткөн шайлоодо анын талапкерлерине добуш берген бардык шайлоочулар партиянын мүчөлүгүнө киришти. Демократиялык партиянын ишинин туруктуулугун туруктуу иштеген партиялык аппарат камсыз кылат.
Төмөнкү партиялык бөлүм - жогору турган орган дайындаган участкалык комитет. Андан тышкары, структурага мегаполистин райондорунун комитеттери, округдар, шаарлар, штаттар кирет. Жогорку органдар төрт жылда бир жолу өткөрүлүүчү улуттук жыйындар. Съезддерде калган мезгилде иштеген комитеттер шайланат.
АКШнын тарыхындагы демократиялык президенттер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Түндүк менен Түштүктүн тирешүүсү башталгандан тартып 1912-жылга чейин АКШнын Республикалык партиясы башкаруучу партия бойдон кала берди, ошол мезгилде президенттик тактыга отурууга жетишкен жалгыз демократиялык саясатчы Гровер Кливленд болгон. ХХ кылымда партия кайрадан жанданып, Америкага көрүнүктүү президенттер: Вудроу Вилсон, Франклин Рузвельт, Джон Кеннеди берилди. Ошондой эле демократтар Линдон Джонсон, Джимми Картер, Билл Клинтон, Барак Обама болушкан.
Партиялык идеология жана негизги принциптер[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Америка Кошмо Штаттарынын Демократиялык партиясы негизделгенде агрардык жана Джексон демократиясынын принциптерин карманган. Агрардык айылдык коомду шаардык коомду өткөрүп бере турган коом деп эсептейт. Джексон демократиясы болсо, шайлоо укугун кеңейтүүгө, ак түстөгү америкалыктар Америка Батышынын тагдырын жөнгө салат деген ишенимге, федералдык өкмөттүн ыйгарым укуктарын чектөөгө жана экономикага кийлигишпөөгө негизделген.
1890-жылдардан баштап партиянын идеологиясындагы либералдык жана прогрессивдүү тенденциялар күч ала баштаган. Демократтар тарыхта эмгекчилердин, дыйкандардын, этникалык жана диний азчылыктардын жана кесиптик бирликтердин өкүлү болушкан. Тышкы саясатта интернационализм үстөмдүк кылган принцип болгон.
Социологдор жана изилдөөчүлөр ХХ кылымдын 40-50-жылдарында идеологиядагы Демократиялык партия сол тараптан борборго өтүп, андан кийин 70-80-жылдарда оң жактагы борборго өткөн деп ырасташат. Ал эми республикачылар биринчи оңдон борборго, андан кийин кайрадан оңго жылышкан.
АКШдагы демократтар менен республикачылардын айырмачылыгы[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Башында Демократиялык партия Түштүктү колдоп, кулчулукту жана мамлекеттик мыйзамдын мамлекеттик мыйзамдан артыкчылыгын жактаган.Республикачылар Түндүктүн өнөр жайчыларынын кызыкчылыктарын чагылдырып, кулчулукка тыюу салууну жана бекер жерди бекер бөлүштүрүүнү жакташкан. Бүгүнкү күндө демократтар коомдук турмуштун бардык чөйрөлөрүнө мамлекеттин кийлигишүүсүн жакташат, ал эми республикачылар 2000-жылдардын башында экономикада "боорукер консерватизм" программасына таянышкан.
Азыр атаандаш саясий блок эркин экономикага шилтеме жасап, Республикалык партиянын өкүлдөрү энергетикалык көзкарандысыздыкты жана АКШнын улуттук коргонуусун чыңдоону жакташат. Социалдык чөйрөдө республикачылар үй-бүлөлүк баалуулуктардын коргоочуларын жана бойдон алдыруунун каршылаштарын колдошот. Азыр демократтар АКШнын түндүк-чыгышында, Тынч океанынын жээгинде жана Улуу Көлдөрдө жана көпчүлүк ири шаарларда элдик колдоого ээ.
Демократиялык партиянын кайра жаралуусу жана популярдуулуктун өсүшү "жаңы курс" саясатын жүргүзгөн Франклин Рузвельттин ысымы менен байланыштуу. Улуу Депрессиядан кийинки кризистен чыгууга мүмкүнчүлүк берген анын негизги куралы экономикалык секторду мамлекеттик деңгээлде жөнгө салуу жана коомдо топтолгон социалдык чөйрөдөгү курч маселелерди чечүү болгон. Республикачылар калкты социалдык коргоону түзүү принциптерин карманып, мамлекеттин экономикага кеңири катышуусуна каршы болушкан, бирок 1950-жылдардын ортосунан баштап жаңы идеология социалдык-экономикалык чөйрөдө мамлекеттик аппарат үчүн активдүү роль ойной баштаган.
Эки партиянын тең лидерлери - президент, эгерде саясий бирикме бийликти колго алган болсо же ушул кызматка акыркы курултайда көрсөтүлгөн талапкер. Мезгил-мезгили менен республикачылар дагы, демократтар дагы орто мөөнөттүү жыйындарды уюштуруп турушат жана Улуттук комитет эки учурда тең учурдагы иш-аракеттерди көзөмөлдөп турат. Учурда жана. жөнүндө. Донна Бразил - демократтардын, Рейнс Прибастын - республикачылар партиясынын төрагасы. АКШдагы акыркы президенттик шайлоодо Демократиялык партия Хиллари Клинтонду бул кызматка, ал эми Тимоти Кейн вице-президент кызматына талапкер катары тастыктады. Республикачылар акыры жеңип чыккан Дональд Трамптын талапкерлигин көрсөттү. Майк Пенс вице-президент болду.
Эки тарап тең жеке адамдардын ыктыярдуу төгүмдөрүнүн эсебинен каржыланат. Бир жылдын ичинде бир адамдын бир партияга кошкон салымы 25 миң АКШ долларынан ашпашы керек. Каржылоого корпорацияларга жана улуттук банктарга катышууга тыюу салынат.