Азот кислотасы

Азот кислотасы HNO₃ – бир негиздүү күчтүү кислота. Түссүз суюктук, тыгызд. 1,5 г/см³, кайноо t 86 °C, суу менен жакшы аралашат азеотроптук аралашманы пайда кылат. Суусуз таза А. к. абада түтөйт. Практикада 98-100 % А. к-на караганда 63-65 %, тыгызд. 1,44 г/см³ болгон А. к. көбүрөөк колдонулат. А. к-нын туздары жалпысынан нитраттар деп аталат. Күчтүү окистендиргич болгондуктан, туз к-тасы менен күкүрт кислотасынан айрымаланып, металлдар менен болгон реакциясында суутек бөлүнүп чыкпайт. Конц. А. кислотада алтын, платина өңдүү металлдан башка металдар баары окистенет. Бир көлөм (63 %) конц. А. к. менен үч көлөм туз кислотасынын аралашмасы “падыша арагы” деп аталат да, мында алтын жана платина металлдары ээрийт.

Аu+HNO₃+4HCI → H(AuCI₄)+NO↑+2H₂O;

3Pt+4HNO₃+18HCI→3H₂(PtCI₆)+4NO↑+8H₂O

Өнөр жайларда А. к. аммиакты катализатор катышуусунда окистендирүү менен алынат:

4NH₃+5O₂ → 4NO+6H₂O;

2NO₂+O₂+2H₂O → 4HNO₃

Лабораториялык шартта конц. күкүрт кислотасын нитраттарга таасир этүү менен алынат.

NaNO₃+H₂SO₄ → NaHSO₄+HNO₃

Өнөр жайларда А. к. боекторду, жарылуучу заттар, азот жер семирткичтерин жана А. к. туздарын алууда, металлдарды (жез, коргошун, күмүш) эритүүдө, алтын менен күмүштү кенден ажыратууда колдонулат. А. к-нын буусу адамды ууландырып, эритмеси терини күйгүзөт. Өнөр жай имаратындагы өлчөмү 50 мг/м³дан ашпоого тийиш.

Колдонулган адабияттар

• Химия: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2004. - 422 б. ISBN 9967-14-021-6