Аму-Дарыя мунай-газ бассейни

Аму-Дарыя мунай-газ бассейни ― мунай жана күйүүчү газ кендери жаткан ири аймак. Түркмөнстандын борбордук жана чыгыш, Өзбекстандын батыш, Ооганстан менен Ирандын түндүк бөлүктөрүндө 420 миң км²дей аянтты ээлейт. Алгачкы газ кендери 1953-ж. Түркмөнстанда (Сеталандөбө), 1960-ж. Афганстанда (Етымтаг), 1968-ж. Иранда (Хангиран) табылган. 200дөн ашуун мунай жана газ кендери бар (2005). Алардын негизгилери: Түркмөнстанда – Шатлык, Даулетабад-Донмез, Байрам-Али, Ачак, Саман-Дөбө, Орто-Булак жана башка; Өзбекстанда – Газлин; Ооганстанда – Кожо-Гугердаг, Жаркудук жана башка; Иранда – Хангиран юра жана мезгилдеринин газ-мунайлуу терриген жана карбонат чөкмө тек катмарлары 0,2–4 км тереңдикте Аму-Дарыя синеклизасын түзүп жатат. Газ кургак, метандуу, курамындагы N₂ 5%ке чейин, СО₂ – 4%, айрым H₂S-6%. Мунай майда бүртүкчөлүү, парафиндүү (13%ке чейин), тыгыздыгы 770– 900 кг/м³.

Булактар

• “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967—14— 046—1