Вашингтон
Вашингтон - АКШнын борбор шаары, же Колумбия ооданы (англ. District of Columbia) борбору.
Колумбия федерация округу болуп бөлүнүп, өзгөчө административдик статуска ээ. Өлкөнүн башкы саясий, маданий, илимий борбору. Калкы 548,4 миң (2006; анын ичинен 60%тейи африка-америкалыктар); Чоң Вашингтондуку 5,1 млн (2003). Атлантика океанынын жээгинде, Потомак дарыясынын төмөнкү агымынын боюнда, деңиз деңгээлинен 128 м бийиктикте жайгашкан. Ири жолдор тоому. Эл аралык аэропорттору (Ж. Ф. Даллес, Балтимор Вашингтон, Р. Рейган атындагы), метрополитен бар. Дарыя порту. АКШнын Конгрессинин чечими менен 1791-жылы негизделген. АКШнын 1-президенти Ж. Вашингтондун урматынан аталган. 1802-жылдан шаар статусуна ээ. Америка мамлекеттери уюмунун, Эл аралык валюта фондунун туруктуу кеңештери, Бүткүл дүйнөлүк реконструкциялоо жана өнүктүрүү банкынын башкармалыгы жайгашкан. Көптөгөн эл аралык конференциялар [анын ичиненВашингтон конференциясы (1921-22)], массалык коомдук-саясий иш-чаралар, марш, манифестация, митингдер өтүүчү жай. Шаардын алгачкы планын 1791-93-жылы архитектор П. Ш. Ланфан мамлекеттик ишмер Т. Жефферсондун катышуусунда түзгөн. Размери 10x10 миль болгон аянтта тик бурчтуу жыш көчөлөр тармагы («стрит»), диагональ проспектилери («авеню») чийилген. Башкы огу дөңсөөдөгү Капитолийди түздүктө жайгашкан Ак үй, Ж. Вашингтон, А. Линкольндун эстелик ансамблдери менен байланыштырат. Негизги композициялык түйүндөрү классицизм стилиндеги ири административдик имараттары. Эски ратуша, казына, патент агентчилиги жана башка менен өзгөчөлөнөт. 1870-90-жылдарда Монументалдык курулуштарынан мамлекеттик, деңиз департаменттери, кенен парк системасы, Ыйык Пётр жана Павел собору, Юнион-стейшен вокзалы, шаар куруу жана туракжай департаменттери бар. Жоржтаун турак-жай району байыркы аз кабаттуу үйлөрү менен тарыхый аймак катары коргоого алынган. Жефферсонго, Вьетнамда болуп өткөн согуштун ардагерлерине мемориалдык эстеликтер тургузулган. Потомак дарыясынын оң жээгинде Арлингтон шаар айланасы (Пентагон, 1940-41), Арлингтон улуттук көрүстөнү, Ф. Даллас аэропорту, аэровокзал жайгашкан. В-да өлкөнүн ири илимий борборлору Улуттук ИА (1863; Улуттук изилдөө кеңеши менен), Улуттук инж. академия (1964), медицина, Смитсон инттары, аскер-деңиз обсерваториясы (1930) жана башка иштейт. Ири Университеттери: Жоржтаун (1789), Ж. Вашингтон (1821), Колумбия округунун (1851), Галлаудет (1864), Гарвард (1867), Түштүк-Чыгыш (1879), Католик (1887), Америка (1879), Тринити-коллеж (1897). Ири китепканалары: АКШ Конгрессинин Сенаттын (1871), Колумбия округу калк (1896) жана башка Негизги музейлери: Улуттук искусство, Фрир сүрөт (1906), Хиршхорн (1966), Улуттук портрет жана Африка искусствосу гал-лары (1962), Абада сүзүү жана астронавтика улуттук (1946), тыңчылыктын эл аралык жана башка Кеннеди борбору бир нече театрларды жана концерт мекемелерин бириктирет. Театрлары: Улуттук, «Арена стейдж», Вашингтон балети, Вашингтон улуттук операсы; улуттук симфониялык оркестри иштейт. 1986-жылдан жыл сайын эл аралык жаз музыка конкурсу өткөрүлүп турат. Шаар калкынын 89% тейлөө чөйрөсүндө эмгектенет. Мамлекеттик аппаратты, эл аралык уюмдарды банккредит системасын, ишкерлер чөйрөсүн, камсыздандыруу бизнесин, инфраструктураны, телекоммуникация менен байланышты тейлейт. Вашингтондо ири компаниялар «Gannett» медиахолдингинин, «ХМ Satellite Radio» телерадио-компаниясынын, «Marriott» (бүткүл дүйнөлүк отеллдер тармагы) компаниясынын, финансы концернинин, штабквартиралары, ошондой эле АКШнын коргоо министрлиги, алдыңкы америкалык компаниялар, коомдук, менчик коммерциялык эмес, мамлекеттик уюмдары жайгашкан. Шаардын экономикасынын башкы тармагын туристтик бизнес (жылына 1 млндон ашык; Канада менен Мексикадан тышкары) түзөт. Полиграфиясы, тамак-аш өнөр жайлары өнүккөн. Мезгилдүү басылмалардан «Вашингтон пост», «Ю-Эс-Эй тудей» гезиттери чыгат. Дүйнөдөгү эң ири коргоо мекемеси (авиа жана космос техникалары), генетика тармагын изилдөөчү компаниялар жана башка бар.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2007. 808 бет, илл. ISBN 978 9967-14-055-4