Дөңгөлөк
Дөңгөлөк – окто айлануучу тегерек диск же чабактуу алкак. Дөңгөлөк окту тегеренип эркин же ага бекитилип, ок менен кошо айланат да, айлануу кыймылын берет же айлануу кыймылын башка кыймылга өзгөртөт, ал эми транспорт каражатында болсо кыймылдын каршылыгын азайтат. Алгачкы дөңгөлөк жаргылчакта (кол тегирменде) дан майдалоо үчүн колдонулуп, эки тегерек тегирмен ташынан турган. Алгачкы дөңгөлөк жыгач кесиндилеринен же үч пластинадан жасалган. Чабактуу дөңгөлөк алгач биздин заманга чейин. 2-миң жылдыкта бири-биринен алыс аралыкта жайгашкан Скандинавия, Кытай жана Месопотамия аймактарында жасалган. Байыркы арабаларда дөңгөлөк окто айланган же окко бекем бекитилип, аны менен чогуу айланган. Орто кылымда Европада дөңгөлөк күпчөктөн жана дубдан жасалган чабактардан турган. Анын бышыктыгын жогорулатып, жешилишин азайтуу үчүн темир алкак кийгизилген, ал кийин транспорт машиналарында шина менен алмашылган. Алгачкы чабактуу жеңил дөңгөлөк 1808-ж. жасалып, чабактар алкак менен күпчөктүн ортосуна радиус боюнча жайгашкан, бирок кийинчерээк кайчылаш жайгаштырылган тангенциалдык чабактар сунуш кылынган. Бул анын бышыктыгын жогорулаткан. Буу локомотивдеринде ширетилген темир дөңгөлөк колдонулган. Автомобилде азыркы учурда штампталган болот же куюлган алюминий дисктүү дөңгөлөк пайдаланылат. Туташ резинадан жасалган шина 1890-ж. пневматикалык менен алмаштырылган. Азыр дөңгөлөк көпчүлүк машинада айлануу тездигин жана кыймыл багытын өзгөртүү, горизонталь октон тик окко (же тескерисинче) кыймыл берүү (тасмалуу жана башка кыймыл бергичте) үчүн колдонулат. Катаал кыш менен климаттык аймактар, айдоочуларды кышкы шиналарды, жол боюнча коопсуздук запасынын жооптуу жакындап үйрөткөн. Моделдер жана кышкы шиналарды даярдоочулар, алардын артыкчылыктар да, кемчиликтер да бар. Кээ бир шиналар кургатылат жана терең кар жана муз үстүндөгү менен күрөшүүгө бир нече жөнөкөй жана ишенимдүү сезебиз.[1]
Курулуш
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Обод
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Обод — бул «шина кармап турган тегеренектеги дөңгөлөктүн сырткы жээги».[2] Ал унаалардын, мисалы, автомобильдердин дөңгөлөгүнө шина бекитилген сырткы чөйрөсүн түзөт.[3][4] Мисалы, велосипед дөңгөлөгүндө обод дөңгөлөктүн спицаларынын сырткы учтарына бекитилген чоң боо болуп эсептелет, ал шина менен камераны кармап турат.
Мына I миң жылдыкта биздин заманга чейин жыгач араба дөңгөлөктөрүнүн айланасында темир ободдор пайда болгон.
Ступица
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Ступица — бул адатта подшипник жайгашкан дөңгөлөктүн борбору жана анда спицалар биригет.[5][6]
Ступицасыз дөңгөлөк (борборсуз дөңгөлөк деп да белгилүү) — борбордук ступицасы жок дөңгөлөктүн түрү.[7][8] Тактап айтканда, ступица чындыгында дөңгөлөктүн өзү менен дээрлик бирдей чоңдукта болот. Огу көңдөй жана дөңгөлөктүн формасын так болгудай тууралайт.
Спицалар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Спица — бул дөңгөлөктүн борборунан (огу бекитилген ступицадан) чыгып, ступицаны дөңгөлөк турган тегерек бети менен бириктирген бир нече таякчанын бири.[9][10] Башында бул термин дооракты узатасынан төрт же алты бөлүккө бөлгөн бөлүктөрүнө тиешелүү болгон. Карета дөңгөлөгүнүн радиалдык элементтери (бутагынан) спицаларды керектүү формада кесип алуу менен жасалган. Спицатор — ушул максатта иштелип чыккан инструмент. Убакыттын өтүшү менен "спица" термини колдонулган материалга караганда, усталар тарабынан жакшылап даярдалган даяр буюмга көбүрөөк тиешелүү боло баштаган.
Шина
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Шина — бул тегеренектүү каптама, ал дөңгөлөк ободуна кийилип, аны коргоп, унаанын техникалык көрсөткүчтөрүн жакшыртат эсебинен ийкемдүү жамандыкты өзүнө алуу менен, дөңгөлөктүн жер менен тыкан байланышын сактайт.
Азыркы заман шиналарын өндүрүүдө негизги материалдардын ичинен синтетикалык резина, табигый резина, кездеме жана зым, андан тышкары башка химиялык кошулмалар колдонулат.[11][12] Шина протектор жана каркас бөлүктөрүнөн турат. Протектор жол менен байланышуу үчүн жооп берет, ал эми каркас — колдоо берет.
Жазуулар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- ↑ Кышкы шиналарды Рейтинг 2019-2020 жыл.. Текшерилген күнү 25 -январь (үчтүн айы) 2020. Түп булактан архивделген күнү 25 -январь (үчтүн айы) 2020.
- ↑ Rims vs Wheels: Unraveling Commonly Confused Terms. thecontentauthority.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Parts Of A Car Wheel. tiregrades.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Understanding the Terminology – Unveiling the Different Components Basic Parts of a Car Wheel and Tire. incarparts.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Car Wheel Parts, Diagrams and Functions. studentlesson.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ What is a Wheel Hub?. lappwagons.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Design and Development of an Innovative Hubless Wheel. journals.indexcopernicus.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Motorcycle with Hubless Wheels. www.toxel.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Felloe vs Spoke: When To Use Each One?. thecontentauthority.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ How Wheel Truing Works. www.parktool.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Guía de adherencia moto. www.neumaticos-pneus-online.es. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
- ↑ Tire Manufacturing Process, Raw Materials, Production. www.chemistryscl.com. Текшерилген күнү 8 -ноябрь (жетинин айы) 2024.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]“Кыргызстан”. Улуттук энциклопедия: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967—14— 046—1