Камбожа

	Камбожа падышалыгы; кхмер. ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា; Preăḥ Réac̣éanac̣âkr Kâmpŭc̣ea
Туу	Герб
	Урааны: «кхмер. ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ។(Улут, Ишеним, Падыша)»
	Гимн: «Даражалуу Падышалык»
Эгемендүүлүк күнү	9-ноябрь 1953-жыл ( Франциядан)
Расмий тили	кхмер тили
Борбор шаары	Пномпень
Ири шаарлар	Пномпень, Такмау, Баттамбанг
Башкаруу формасы	парламенттик монархия
Падыша; Премьер-министр; Сенаттын төрагасы; Улуттук ассамблеянын төрагасы	Нородом Сиамони; Хун Манет; Хун Сен; Хуон Судари
Мам. дини	буддизм (тхеравада)
Аянты; • Жалпы; • Суу бетинин %.	91-орун - дүйнөдө; 181 035 км²; 2,5
Калкы; • Бааланган (2024); • Жыштыгы	; 17 638 801 адам (71-орун); 94,4 ад./км²
ИДӨ (САМ); • Бардыгы (2024); • Ар бир жанга	; 150,590 млрд $ (89-орун); 8 678 $
ИДӨ (номинал); • Бардыгы ; • Ар бир жанга	; 51,159 млрд $ (94-орун); 2 948 $
АДӨИ	▲0,600 (орточо) (148-орун)
Этнохороним	комбожалык, камбожалыктар
Акча бирдиги	Риель (KHR)
Домени	.kh
ISO коду	KH
ЭОК коду	CAM
Телефон коду	+885
Убакыт аралыгы	UTC +07:00

Камбожа (кхмер. កម្ពុជា Kâmpŭchéa), Экинчи Камбожа Падышалыгы, расмий аталышы ― Камбожа Падышалыгы (кхмер. ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា Preăḥ Réachéanachâkr Kâmpŭchéa) — Түштүк-Чыгыш Азиянын континенттик бөлүгүндө, Индокытай жарым аралынын түштүк бөлүгүндө жайгашкан мамлекет. Түндүк-батышында Таиланд, түндүгүндө Лаос, чыгышында Вьетнам менен чектешет жана түштүк-батышында Таиланд булуңунун суулары менен чулганат.

Борбору жана эң ири шаары — Пномпень. Аянты — 181,035 км²^[1], калкы — 17 638 801^[1]^[2]. Мамлекеттик тили — кхмер тили^[3].

1993-жылдан тартып конституциялык монархия, мамлекет башчысы — падыша. Мыйзам чыгаруу органы — эки палаталуу парламент (Улуттук ассамблея жана Сенат).

Этимологиясы

«Камбожа» аталышы англис тилиндеги Cambodia термининен келип чыккан, ал өз кезегинде француз тилиндеги Cambodge термининен алынган. Бул аталыштар кхмер элинин өз элин атаган «កម្ពុជា» (Kâmpŭchéa) деген сөзүнөн келип чыгат. «Кампучеа» («Kâmpŭchéa») — бул байыркы санскрит тилиндеги Kambujadeśa (कम्बुजदेश) сөзүнүн кыскартылганган формасы, бул сөз «Кампучия элинин жери» деген маанини билдирет^[4].

Санскриттеги Kambuja — Кампучия элинин аты. Айрым булактарда Kambuja – бул мифологиялык негизге ээ болгон байыркы индиялык падышалык же уруу катары каралат. Ал эми deśa – «өлкө», «жер» дегенди билдирет^[5].

Ошентип, «Кампучия» же «Камбожа» аталышы тарыхый жана лингвистикалык жактан «Кампучия элинин жери» деген маанини билдирет^[4]^[5].

Географиясы

Камбожанын географиясы ар түрдүү жана уникалдуу ландшафттарды камтыйт. Өлкө Түштүк-Чыгыш Азияда жайгашып, түндүк-батышында Тайланд, түндүк-чыгышында Лаос, чыгыш жана түштүк-чыгышында Вьетнам менен чектешет. Ошондой эле, түштүк-батышында Таиланд булуңун бойлой 443 чакырымдык жээк тилкеси бар.

Камбожанын жалпы аянты 181,035 км² түзөт^[1]. Өлкө толугу менен тропикалык аймакта, 10° жана 15° түндүк кеңдиктеринин, 102° жана 108° чыгыш узундуктарынын ортосунда жайгашкан^[6].

Камбожанын ландшафты негизинен төмөнкү түздүктөрдөн турат, алар түндүк жана түштүк-батышындагы тоолор менен курчалган. Өлкөнүн борбордук бөлүгүндө Тонле Сап көлү жана Меконг дарыясынын жайгашкан.

Камбожанын географиялык өзгөчөлүктөрү негизинен беш аймакка бөлүнөт^[7]:

Борбордук түздүктөр: Тонлесап көлүнүн айланасындагы төмөнкү аллювиалдык түздүктөр жана түштүк-чыгышындагы Меконг дарыясынын дельтасы. Бул аймак өлкөнүн борбордук бөлүгүн ээлейт жана негизинен күрүч өстүрүүгө ылайыктуу.
Түндүк тоолору: Дангрэк тоо кыркалары түндүк аймагында жайгашып, Тайланд менен табигый чек араны түзөт.
Чыгыш бийик тоолору: Меконг дарыясынын чыгыш тарабында жайгашкан токойлуу тоолор жана бийик түздүктөр, Лаос жана Вьетнам менен чектешет.
Түштүк-батыш тоолору: Кардамон жана Дамрей тоо кыркалары өлкөнүн түштүк-батыш бөлүгүндө жайгашып, Тонлесап көлү менен Тайланд булуңунун ортосундагы аймакты камтыйт. Бул аймакта Камбожанын эң бийик чокусу — 1,810 метр бийиктиктеги Пном Аорал тоосу жайгашкан.
Түштүк жээк аймагы: Таиланд булуңуна чектеш, токойлуу жана сейрек отурукташкан төмөнкү түздүк тилкеси. Бул аймакта мангр токойлору, жарым аралдар, кумдуу жээктер жана булуңдар бар. Ошондой эле, Камбожага тийиштүү аймактык сууларында 50дөн ашуун аралдар жайгашкан.

Камбожанын суу системасынын негизги элементтери Меконг дарыясы жана Тонлесап көлү болуп саналат. Меконг дарыясы өлкөнүн түндүгүнөн түштүгүнө карай агып, жалпы узундугу 500 чакырымдан ашат жана кээ бир жерлерде туурасы 5 чакырымга чейин жетет. Жайкы жаан-чачындуу мезгилде, Меконг дарыясынын деңгээли көтөрүлүп, Тонлесап дарыясынын агымын тескери багытка өзгөртөт, бул дүйнөдөгү уникалдуу гидрологиялык көрүнүштөрдүн бири болуп саналат.

Камбожа мунай жана жаралыш газына, жыгач, асыл таштар, темир рудасы, марганец, фосфаттар жана гидроэнергетикалык потенциал сыяктуу табигый ресурстарга ээ^[8].

Булактар

Тышкы шилтемелер

Камбожанын тышкы иштер жана эл аралык кызматташтык министрлиги

[:0-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 CIA. The World Factbook. Камбожа

[2] Cambodia Population (2024) - Worldometer (англ.).

[3] Gazetteer. Дүйнө мамлекеттеринин расмий тилдери

[:1-4] 4.0 ^4.1 Encyclopædia Britannica. Камбожанын тарыхы жана этимологиясы

[:2-5] 5.0 ^5.1 Behind the Name. Камбожанын аталышы

[6] Journey Cambodia. Камбожанын географиясы

[7] АКШ мамлекеттик департаменти. Камбожа

[8] Камбожанын тышкы иштер жана эл аралык кызматташтык министрлиги

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Азия өлкөлөрү
Эгемендүү мамлекеттер	Азербайжан¹ • Армения • Бангладеш • Бахрейн • Бириккен Араб Эмирликтери • Бруней • Бутан • Вьетнам • Грузия¹ • Жапония • Израиль • Индия • Индонезия³ • Иордания • Ирак • Иран • Йемен² • Казакстан¹ • Камбожа • Катар • Кипр¹ • Кыргызстан • Кытай • Корей Эл-Демократиялык Республикасы • Түштүк Корея • Кувейт • Лаос • Ливан • Малайзия • Мальдив • Мисир² • Моңголия • Мьянма • Непал • Оман • Ооганстан • Орусия⁴ • Өзбекстан • Пакистан • Сауд Арабиясы • Сингапур • Сирия • Тажикстан • Тайланд • Түркмөнстан • Түркия⁴ • Филиппин • Чыгыш Тимор • Шри-Ланка
Таанылбаган жана жарым-жартылай таанылган мамлекеттер	Абхазия • Түштүк Күрдстан • Палестина • Тайвань • Түндүк Кипр • Түштүк Осетия
Көз каранды аймактар	Акротири жана Декелия • Гонконг • Макао
¹Европа менен Азиянын ортосундагы чек аранын өтүшүнө байланыштуу, жарым-жартылай Европада же толугу менен Азияда. ²Ошондой эле Африкада. ³Ошондой эле Океанияда. ⁴ошондой эле Европада.