Колдонуучу:Brilliantlady 00/Каржылык кризистин түрлөрү

Финансылык кризистин түрлөрү

Жалпысынан алып караганда, өзгөчө өнүгүп келе жаткан рыноктордо кеңири таралган финансылык кризистер катары акча, банк секторундагы, тышкы карыз жана системалуу финансылык кризистер саналат. Бул кризистер бири-биринен көз каранды эмес жана көп учурда ар кайсы аймактарда башталган кризис өзү менен кошо башка кризистердин түрлөрүн да алып келет.

Валюталык кризистер

Валюталык кризистер-бул борбордук банктын валюталык резервдеринин түгөнүшүнүн натыйжасында келип чыккан кризистер, өзгөчө туруктуу алмашуу курсу системаларында, рыноктун катышуучулары күтүүсүздөн улуттук валютадагы активдерден чет элдик валютадагы активдерге суроо-талаптарын алмаштыруусунун натыйжасында ортого чыккан кризистер. Валюта кризиси кайсы бир өлкөнүн валютасына алып-сатарлык чабуулдун натыйжасында девальвация же катуу нарксыздануу пайда болгондо, же борбордук банк ири өлчөмдөгү резервдерди сатуу же пайыздык чендерди олуттуу жогорулатуу аркылуу валютаны коргоого аргасыз болгондо пайда болот. Валюталык кризистерге алып келген алып сатарлык чабуулдар ички активдердин рынокторунда(Азиядагыдай) кыйроого алып келиши мүмкүн; Ал кыска мөөнөттүү валюталык карыздын көбөйүшүнөн, алмашуу курсунун ашкере бааланышынан жана учурдагы эсептин тартыштыгынын жогорулашынан (Мексикадагыдай) же белгиленген алмашуу курсунун системасынан (1992-жылы Улуу Британиядагыдай) баш тартуу саясатын тандоодон кийин пайда болушу мүмкүн.

Валюта кризисинин түрлөрү

Валюта кризистерин төлөм балансынын кризиси жана валюталык курстун кризиси деп бөлүүгө болот. Туруктуу алмашуу курсу системасын ишке ашырган өлкөлөрдөгү валюталык кризистер төлөм балансынын кризиси деп аталат жана валюталык резервдердин азайышына көңүл бурулат, ал эми ийкемдүү алмашуу курсу системасы бар өлкөлөрдөгү кризистер алмашуу курсу кризиси деп аталат жана анын ордуна валюта курсунун өзгөрүшүнө көңүл бурулат.

Банк секторундагы кризистер

Банк секторундагы кризистер-бул коммерциялык банктар ликвиддүүлүк көйгөйлөрүнө дуушар болуп, банкротко учураган кырдаалды билдирет, анткени алардын карыздарынын мөөнөтү узартылышы мүмкүн эмес же алар талап кылынган депозиттер боюнча күтүлбөгөн жерден алуу талабын канааттандыра албайт. Башкача айтканда, банктык кризистер, иш жүзүндөгү же потенциалдуу банктык депозиттерди алуу; банктар өз милдеттенмелерин кечиктирүүгө шыктандырган же ири каржылык колдоо көрсөтүү аркылуу өкмөттү андан качууга аргасыз кылган банктык катачылыктар келип чыкканда пайда болот. Банктык кризистер валюталык кризистерге караганда узакка созулуп, экономикалык активдүүлүктүн көлөмүнө катуураак таасир этет (ЭВФ, 2002). Банктык кризистер 1950 жана 1960-жылдары капиталдык операцияларды көзөмөлдөө жана башка финансылык чектөөлөрдөн улам кеңири тараган эмес. Бирок 1970-жылдардан бери алар тез-тез жана валюталык кризистер менен катар чыга баштады. 1970-жылдан 1990-жылга чейинки мезгилде жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн натыйжалары 1970-1985-жылдары көбүнчө валюталык кризистер болгонун, ал эми банктык кризистер 1980-жылдардын ортосунан тарта көбөйгөнүн көрсөткөн.

Банктык кризистин түрлөрү

Honohan (1997) себептери кеңири аймакка жайылган банктык кризистерди үч белгиси боюнча классификациялайт: Жалпы макроэкономикалык бузулуулар, микроэкономикадагы үзгүлтүктөр жана коомдук үстөмдүк кылган системадагы аймактык кризистер. Бул кризистерде аманатчылар, банкка кредит берген адамдар же уюмдар жана банктын акционерлери ишенимин жоготуп, акча каражаттарын алып кеткиси келет. Бир банктын иштебей калышы ар дайым эле бүтүндөй банк системасына таасир тийгизбейт; бирок банк тутумундагы кризиске учураган банктын үлүшүнүн өлчөмүнө жараша бирдиктүү банктык кризистин бүткүл каржы системасын жана экономикасын чагылдыруу жана системалык кризиске айландыруу мүмкүнчүлүгү кыйла жогору.

Тышкы карыз кризиси

Тышкы карыз кризиси-бул өлкөнүн мамлекеттик жана/же жеке сектордун тышкы карыздарын төлөй албай калышы. Алар тышкы карызды жаңы төлөм пландарына же милдеттенмелерди кийинкиге калтыруу түрүндө пайда болот, айрыкча өкмөттөр тышкы карыздарды төлөөдө жана жаңы тышкы кредиттерди табууда кыйынчылыктарга дуушар болушат. Тышкы карыз кризиси карыз алуучулар карыздарын төлөй албай калганда, же кредиторлор учурдагы кредиттерди төлөөгө аракет кылып, жаңы кредиттерди бере албай калганда пайда болот, анткени алар дефолт ыктымалдыгы бар деп ойлошот. Бул кризистерге жеке же мамлекеттик карыз себеп болушу мүмкүн. Мамлекеттик сектордун кайтаруу боюнча милдеттенмелерин аткара албай калуу тобокелдигин кабыл алуу жеке капиталдын агылып кирүүсүнүн кескин төмөндөшүнө жана валюталык кризиске алып келиши мүмкүн.

Системалык финансылык кризистер

Системалык финансылык кризистер-бул финансы рынокторунун олуттуу бузулушу. Алар экономикалык, саясий жана коомдук турмуштун түзүлүшүнөн жана өзгөрмөлүүлүгүнөн келип чыгат. Белгиленген алмашуу курсу же конвертациялоо милдеттенмеси борбордук банктын акыркы инстанциядагы кредитор болуу мүмкүнчүлүгүн чектеп, төлөм теңдеминин көйгөйүн банктык көйгөйгө айландырат. Белгилүү бир деңгээлде белгиленген валюталык курстар соода дефицитинин өсүшүнө алып келет, бул сөзсүз түрдө тиешелүү валютага алып-сатарлык чабуулга, валюталык резервдердин жоголушуна жана алмашуу курсунун адаптивдик төмөндөшүнө алып келет. Күтүүлөр алмашуу курсуна таасир эткендиктен, валюталык баалуулуктардын өзгөрүшү чоң жана тез болушу мүмкүн. Валюта наркынын капыстан төмөндөшүнүн биринчи айкын таасири – бул чет өлкөлүк валютадагы милдеттенмелердин наркынын өсүшү. Спекуляциялык чабуул башталганда жана валютанын нарксыздануусу пайда болгондо, карыз рынокторунун институционалдык түзүмү (карыз келишимдеринин мөөнөтүнүн кыска мөөнөтү жана алардын чет өлкөлүк валюталардагы номиналдары) менен өнүгүп келе жаткан рыноктук экономикаларда улуттук валютанын девальвациясынын ортосунда өз ара аракеттенүү пайда болот, жана экономика системалуу финансылык кризиске дуушар болот.