Колизей
Колизей же Флавийлер амфитеатры – байыркы Рим архитектурасынын эстелиги (б. з. 75–80-ж.). Гладиаторлордун салгылашы жана оюн-зооктор үчүн ылайыкталган Рим амфитеатрларынын эң ириси.
Колизейге жана археологиялык паркынын аймагына кирүү убакыттары
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Колизей саат 08:30 ачылат.
- Рим Форуму жана Палатин дөңсөөсү саат 09:00 ачылат.
| 28-февралга чейин (2025-жыл): | 08:30 – 16:30 | (Акыркы кирүү: 15:30) |
|---|---|---|
| 1-марттан 29-мартка чейин: | 08:30 – 17:30 | |
| 30-марттан 30-сентябрга чейин: | 08:30 – 19:15 | |
| 1-октябрдан 25-октябрга чейин: | 08:30 – 18:30 | |
| 26-октябрдан 31-декабрга чейин: | 08:30 – 16:30 |
Архитектурасы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Колизейдин архитектурасы өзгөчө болуп, ал эллипс формасында курулган. Анын жалпы узундугу 524 метрди түзүп, чоң бөлүгүнүн узундугу 187,77 метр, кичине бөлүгүнүн узундугу 155,64 метр болгон. Аренанын узундугу 85,75 метр, туурасы 53,62 метрди түзгөн. Негизги фундаменттин калыңдыгы 13 метр болгон.
Колизейдин уникалдуу конструкциясы анын ичине 15 мүнөттүн ичинде толуп, 5 мүнөттүн ичинде бошотууга мүмкүнчүлүк берген. Аренанын ичиндеги орундар катуу иреттелип, жалпы 80 кирүү эшиги бар болчу. Бул эшиктердин төртөө император жана жогорку даражалуу төрөлөр үчүн атайын бөлүнгөн.
Отургучтар иерархиялык система менен жайгаштырылган:
- Подий (лат. podium) – аренанын эң төмөнкү катмары болуп, бул жер император жана анын үй-бүлөсү үчүн арналган. Ал атайын тосмо менен курчалган, анткени аренадан чыккан жырткыч жаныбарлардан коргонуу үчүн коопсуздук чарасы катары каралган.
- Биринчи ярус – мамлекеттик жана аскердик жогорку даражалуу адамдар үчүн.
- Экинчи ярус – Рим жарандыгына ээ болгон адамдар үчүн.
- Үчүнчү ярус – карапайым эл үчүн.
.jpg) |
.jpg) |
 |
|---|
Тарыхы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Колизейдин кылымдар бою созулган тарыхы узун жана кызыктуу. Бул улуу амфитеатр ар кандай максаттарда колдонулуп, көп жолу оңдолгон жана калыбына келтирилген. Колизейдин тарыхы – байыркы Римдин ар түрдүү доорлорун чагылдырган окуяларга толгон. Ал сансыз сыноолордон өтүп, бүгүнкү күнгө чейин сакталып келет. Колизей азыр да бар, демек, ал биздин замандын дагы бир бөлүгү.
Колизей бүгүнкү күндө Римдин дүйнө жүзүнө таанылган символу болуп саналат. Байыркы римдиктер аны "Амфитеатр Флавий" деп аташкан, анткени ал Флавийлер династиясынын тушунда курулган. 72-жылы император Веспасиан анын курулушун баштап, 80-жылы уулу Тит аны толугу менен бүтүргөн. Амфитеатрдын ачылышы 100 күнгө созулган чоң майрамдык оюндар жана гладиатордук уруштар менен белгиленген. Бул маалымат Колизейдин тарыхы жөнүндө жалпы түшүнүк бергени менен, анын чыныгы окуялары мындан да терең жана таң калыштуу. Байыркы дүйнөнүн эң ири амфитеатры болгон Колизей Рим империясынын күч-кубатын даңазалап, элди кызыктыруу менен катар императорлордун бийлигин чыңдоо үчүн колдонулган.
Байыркы Рим жана Флавийлер доору (72-80 жж.)
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Ушунчалык чоң амфитеатрды куруу идеясы Веспасиандын тушунда пайда болгон. Аны Нерондун жеке менчик сарайы болгон Доминус Ауреанын жасалма көлүнүн ордуна куруу – элге мурунку императордун эзүүсүнөн бошотуу жана алардын колдоосун алуу максатын көздөгөн символдук кадам болгон. Курулушка миңдеген кулдар жана жумушчулар тартылып, бул өз доорунун эң чоң архитектуралык долбоорлорунун бири болуп калган. Колизейдин ачылышы Рим империясынын даңкын чагылдырган өзгөчө окуя болгон. Тит анын ишке берилишин белгилөө үчүн 100 күндүк оюн-зоокторду уюштуруп, алардын жүрүшүндө миңдеген жапайы жаныбарлар жана гладиаторлор согуштарда өлтүрүлгөн. Бул оюндар элди кызыктыруу жана башкаруу үчүн колдонулган «panem et circenses» («нан жана оюн-зоок») саясатынын бир бөлүгү эле.
Орто кылымдар жана Рим империясынын кулашы (V-XV кк.)
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Рим империясы кулагандан кийин Колизей ар кандай өзгөрүүлөргө дуушар болгон. Орто кылымдарда ал элдик оюн-зооктор үчүн колдонулбай калган. Кээ бир аркалары турак жайларга жана дүкөндөргө айланган, ал эми жер төлөлөрү көрүстөн катары пайдаланылган. Убакыттын өтүшү менен зилзалалар жана согуштар анын бир топ бөлүгүнө зыян келтирген. Колизейдин айрым таштары башка имараттарды, анын ичинде Ыйык Пётр базиликасын курууда колдонулган. Бирок, бардык кыйынчылыктарга карабастан, ал Римдин тарыхый символу катары сакталып калган.
Кайра жаралуу доору жана кийинчерээк мезгилдер (XVI-XIX кк.)
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Кайра жаралуу доорунда Колизей байыркы Римдин даңктуу өткөн доорун эске салган эстелик катары кайрадан бааланган. Өнөрпоздор, жазуучулар жана акылмандар аны изилдеп, анын тарыхына жана архитектуралык кереметине суктанган. XVII кылымда Католик чиркөөсү Колизейди ыйык жай деп жарыялап, анын ичинде Христиандар үчүн Крест жолу (Via Crucis) уюштурулган.
XVIII-XIX кылымдарда аны сактап калуу максатында ар кандай реставрациялык иштер жүргүзүлгөн. Бул аракеттер XX жана XXI кылымдарда да улантылып, Колизей бүгүнкү күнгө чейин өзүнүн улуулугун сактап кала алды.
Заманбап доор (XX-XXI кк.)
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Бүгүнкү күндө Колизей дүйнөдөгү эң көп зыярат кылынган тарыхый жайлардын бири. Ал италиялык маданияттын символу болуп, миллиондогон туристтерди тартып турат. Анын кылымдар бою созулган тарыхы жана өзгөчө архитектурасы адамдарды суктандырган бойдон калууда. Колизей жөн гана археологиялык эстелик эмес, ал – байыркы дүйнөнүн улуулугун жана Рим цивилизациясынын күчүн чагылдырган тирүү тарых. Аны зыярат кылуу – убакыт саякатына чыгуу менен барабар. Колизей талкаланып, урап түшүүгө көп жолу жакындаган, бирок ал бардык кыйынчылыктарды жеңип, бүгүнкү күндө да улуу тарыхтын тирүү күбөсү катары сакталып келүүдө.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Кыргыз сүрөт искусствосу: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. -Б.:, 2004
- Колизей археологиялык паркы (расмий сайт)
- Colosseo-Roma/LA STORIA DEL COLOSSEO (тарыхы)
- Danek.journalist.kg/Колизей, же болбосо Флавиевдердин амфитеатры (2013)