Компас, жабдык
Компас (кыбланама) — мейкиндикти аныктоо үчүн колдонулган жабдык.
Сөздүн этимологиясы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Латынчанын карапайым тилиндеги *compassare «өлчөө» деген сөзүнөн келип чыгат. Кыргыз тилине орус тилиндеги компас сөзү аркылуу кирген. Ал эми орус тилине немис тилиндеги Kómpass сөзүнөн өздөштүрүлүп алынган.
Тарыхы
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Магниттин уюлдарды жана жердин тартылуу күчүнүн магнитке тийгизген таасирин алгачкылардан болуп кытайлар изилдешкени маалым. Кытайлар бул ачылышты 1100-жылдары Сун династиясынын тушунда жасашкан. Жаңы жабдык ал кезде чөлдөгү ориентацияны билүү үчүн колдонулган. Жабдык кийинчерээк араб саякатчыларынан колуна өтүп, алар тарабынан да кеңири пайдаланылган. Ошентип, 12-кылымдардын акыркы ченинде Европага жеткен. Француз булактарында алгачкы ирет 1200-жылдары учурай баштайт. Көп өтпөй эле 1207-жылы Англияга, 1213-жылы Исландияга билинген. Ал кездердеги компас абдан примитивдүү формага ээ болгон. Азыркы формасы Пьер де Марикор (Pierre de Maricourt) тарабынан 1269-жылы ойлоп чыгарылган.
Колдонуу чөйрөсү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Тарыхта компасты саякатчылар (бөтөнчө, деңиз саякатчылары), учкучтар, аскерлер, металлургдар, архитекторлор, токойчулар, геодезисттери (карталарды түзүү максатында), тыңчылар, альпинисттер, спортчулар көбүрөөк колдонушкан.