Константин Циолковский
| Файл:Tsiolkovsky.jpg | |
| Туулган жылы: | |
|---|---|
| Туулган жери: |
Ижевское, Разян губерниясы, Орус империясы |
| Каза болгон жылы: |
19 -сентябрь 1935 (78 жаш) |
| Каза болгон жери: | |
| Өлкө: |
Орусия - СССР |
| Илимий чөйрөсү: | |
Циолковский Константин Эдуардович (5 (17). 9. 1857, РФ, азыркы Рязань обл, Ижевский айылы - 19.9.1935, РФ, Калуга) - аэродинамика, ракета динамикасы, самолёт жана дирижабль теориясы боюнча орус илимпозу жана ойлоп чыгаруучусу; азыркы космонавтиканын негиздөөчүсү.
Бала кезинде такыр укпай калган, 14 жашынан өз алдынча окуган; 1879 - ж. мугалим болуу үчүн экстерн экзамен тапшырып, өмүр бою физика жана математикадан сабак берген. 1880 - жылдан Калуга губерниясынын Боровский унттик окуу жайында арифметика жана геометрия мугалими болгон. Циолковский 1880-81-ж.«Газдардын теориясы » деген эмгек жазган. Ал эмгегинде газдардын кинетикалык теориясынын негизи баяндалган. Анын экинчи эмгегине («Жаныбар организминин механикасы») И. М. Сеченов жакшы баа берип, Циолковский Орус физикалык-химиялык коомуна кабыл алынган. 1884-жылдан кийинки Циолковскийдин негизги эмгектери төрт проблемага: металл дирижаблди, абада учууга ыңгайлуу формадагы аэропланды, аба жаздыкчасындагы поездди жана планета аралык саякат үчүн ракетаны илимий негиздөөгө арналган. 1886-жылдан реактивдүү аппараттардын кыймыл теориясы боюнча иштеп, алыска учуучу ракета жана планеталар аралык саякат ракетасынын бир нече схемасын сунуш кылган. 1917-жылдан кийин реактивдүү самолёттордун учуу теориясын түзүп, газ турбиналуу кыймылдаткычтын схемасын ойлоп тапкан, 1927-ж. аба жаздыкчасындагы поезддин теориясын жана схемасын жарыялаган. «Дүйнөлүк мейкиндикти реактивдүү аспаптар менен изилдөө» (1903-14) аттуу эмгеги ракета жана суюк отундуу ракета кыймылдаткычы теориясынын негизин түзөт. Ал космос аппаратын атмосферасыз планета бетине кондуруу маселесин биринчи болуп чечкен.1926-29-ж. көп баскычтуу ракета теориясын, 1932-ж. реактивдүү самолёттун стратосферада учуу теориясын жана гиперүн ылдамдыктагы самолёттун түзүлүш схемасын иштеп чыккан. Циолковский - планеталар аралык катнашуулар теориясынын негиздөөчүсү. Ал биринчи болуп жердин жасалма спутниги жана Жерге жакын станция куруу (Күн энергиясын пайдаланып) идеясын айткан.
Циолковский - ракета куруу боюнча оргиналдуу эмгектердин, ошондой эле лингвистика, биология, философия ж.б. боюнча да көптөгөн изилдөөнүн автору. Циолковский 1932-ж. Эмгек Кызыл Туу ордени менен сыйланган. Циолковскийдин туулган күнүнүн 100 жылдыгына байланыштуу СССР ИА К. Э. Циолковский атындагы алтын медаль белгиленген. Москва менен Калугада эстелиги тургузулган; Калуга менен Ижевскиде мемориал музей үйү түзүлгөн; Мамлекеттик космонавтиканын тарых музейи жана Калуга педагогика институту, Москва авиац. технолиялык институту анын ысмында. Айдагы кратер Циолковскийдин ысмы менен аталган. Циолковскийдин техникалык идеялары ракета космос техникасын түзүүдө колдонулууда.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- «Кыргызстан». Улуттук энциклопедия: 7-том / Башкы ред. Ү. А. Асанов. К 97. Б.: «Кыргыз энциклопедиясы» башкы редакциясы, 2015. - 832 б., илл. ISBN 978-9967-14-125-4
- Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.Саясат таануу (энциклопедиялык окуу куралы).-Б.: 2004,ISBN 9967-14-11-9