Никтофобия
Никтофобия (грекче "никтос" — түн жана "фобос" — коркуу) же караңгылыктан коркуу — караңгылыктан акылга сыйбаган жана ашыкча коркуу. Бул фобия балдар арасында эң көп кездешкендердин бири, бирок көптөгөн чоңдор караңгыда тынчсыздануу жана коркуу сезимин сезиши мүмкүн.
Пайда болуу себептери[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Караңгылыктан коркуунун себептери ар кандай болушу мүмкүн жана төмөнкүлөрдү камтыйт:
Эволюциялык тамырлар: илгери адамдар караңгыда жырткычтар жана башка коркунучтар сыяктуу чыныгы коркунучтарга туш болушкан. Бул өзүн-өзү сактоо инстинкт бизге ата-бабаларыбыздан өткөн.
Балалык коркуу: көптөгөн балдар караңгылыктан коркушат, анткени алардын фантазиясы желмогуздардын жана башка коркунучтуу жандыктардын сүрөттөрүн жаратууда Активдүү иштейт. Эгер бул коркуу сезими бала кезинде басылбаса, анда ал бойго жеткенге чейин сакталып калышы мүмкүн.
Травмалык окуялар: караңгылыкка байланыштуу терс окуялар (мисалы, кол салуу же ориентацияны жоготуу) туруктуу никтофобияга алып келиши мүмкүн.
Белгисиздик: караңгылык мейкиндикти көрүү жана багыттоо мүмкүнчүлүгүн чектейт, бул белгисиздик жана тынчсыздануу сезимдерин жаратат.
Белгилери[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Никтофобиянын белгилери:
- жүрөктүн кагышы;
- тердөө көбөйшү;
- титирөө;
- тумчугуп же аба жетпей калгандай сезилүү;
- ооздун кургашы;
- коркуу же паника сезимдери;
- караңгы жерлерде жалгыз кала албоо;
- жашоого таасир.
Караңгыдан коркуу жашоо сапатына олуттуу таасирин тийгизиши мүмкүн. Бул фобия менен ооруган адамдар уктай албай кыйналышы мүмкүн же кечки иш-чаралардан жана сыртка чыгуудан качышы мүмкүн. Өзгөчө учурларда, алар жарыгы аз жерлерге баруудан баш тартышы мүмкүн, бул алардын социалдык жана кесиптик активдүүлүгүн чектейт.
Дарылоо ыкмалары[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Никтофобияны дарылоонун бир нече натыйжалуу ыкмалары бар:
Когнитивдик жүрүм-турум терапиясы (КБТ): караңгылыкка байланыштуу терс ойлорду жана жүрүм-турум үлгүлөрүн өзгөртүүгө жардам берет. Терапевт бейтапты акырындык менен караңгы шарттарга киргизип, тынчсыздануу менен күрөшүүгө жардам берип, десенсибилизация ыкмаларын колдонушу мүмкүн.
Экспозиция терапиясы: коркууну азайтуу максатында пациенттин караңгылыкка акырындык менен жана көзөмөлгө алынышын камтыйт. Бул акырындык менен азайып жумшак жарык менен башталышы мүмкүн.
Дары-дармек менен дарылоо: кээ бир учурларда, тынчсыздануу белгилерин башкаруу үчүн седативдер же антидепрессанттар дайындалышы мүмкүн. Бирок, дары-дармектерди дарыгердин көзөмөлүндө гана колдонуу керек.
Релаксация ыкмалары: медитация, терең дем алуу жана булчуңдардын прогрессивдүү релаксациясы сыяктуу тынчсыздануу деңгээлин төмөндөтүүгө болот.
Уйкунун гигиенасы: ыңгайлуу жана коопсуз уйку чөйрөсүн түзүү чоң жардам берет. Бул коопсуздук сезимин жаратуу үчүн түнкү чырактарды, жумшак музыканы же табигый үндөрдү колдонууну камтыйт.
Жардам[түзөтүү | булагын түзөтүү]
Кесипкөй дарылоодон тышкары, өзүнө-өзү жардам берүүнүн бир нече жолу бар:
Караңгылыкка көнүү үчүн жатар алдында жарыкты акырындык менен азайтыңыз.
Өзүңүздү коопсуз сезүү үчүн түнкү жарыктарды колдонуңуз же эшикти ачык калтырыңыз.
Уктаар алдында эс алуу же жагымдуу иш-аракеттерди жасоо менен караңгылык менен оң байланыштарды өрчүтүңүз.
Жакындарыңыз менен коркуу сезими жөнүндө сүйлөшүп, колдоо сураңыз.
Караңгыдан коркуу - бул адамдын күнүмдүк жашоосуна олуттуу таасир этиши мүмкүн болгон жалпы фобия. Бул фобиянын себептерин жана белгилерин түшүнүү, ошондой эле аны дарылоо жана өзүнө-өзү жардам берүү ыкмаларын билүү никтофобия менен жабыркагандардын жашоо сапатын бир топ жакшыртат. Эгерде караңгылыктан коркуу кадимки жашоого тоскоол боло баштаса, анда бул коркууну жеңүү жана толук жашоо үчүн кесипкөй жардамга кайрылуу маанилүү[1].