Панда
Панда, кидик панда (Ailurus fulgens) – жырткычтар түркүмүнүн жанаттар тукумундагы сүт эмүүчү. Дене узундугу 51–64 см, куйругу 28–48 см, салмагы 3–48 кг. Жүнү калың, жумшак, жон жагы саргыч-күрөн, курсак жагы кызыл-күрөң (карага чейин) түстө. Түштүк-Батыш Кытайда, Бирма, Непалда кездешет. Деңиз деңгээлинен 2–4 миң м бийик тоодо, бамбук токойлорунда жашайт. Күндүз жыгачтын оюктарында жашынып жатып, түнкүсүн азыгын издейт. Көбүнчө өсүмдүк, кээде майда омурткалуулар менен азыктанат. Жылына бир жолу 1–2 мамалак тууйт. Колго жакшы үйрөнөт, капаста кармаса болот. Ири Панда бамбук аюусу деп аталат.
Таралышы жана жашоо чөйрөсү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Кызыл панда Непалда, Индиянын Сикким, Батыш Бенгалия жана Аруначал-Прадеш штаттарында, Бутанда, Тибеттин түштүгүндө, Мьянманын түндүгүндө жана Кытайдын Сычуань жана Юньнань провинцияларында жашайт[1]. Дүйнөлүк кызыл панданын потенциалдуу жашоо чөйрөсү 47 100 км2 (18 200 квадраттык чакырым) ашык эмес экендиги бааланууда; бул жашоо чөйрөсү Гималайдын мелүүн аймагында жайгашкан, орточо жылдык температура диапазону 18-24 ° C (64-75 ° F)[2]. Бул диапазондун ичинде адатта 2000-4300 м (6600-14 100 фут) бийиктикте катталган[3][4].
Жүрүш-турушу
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Кызыл панданы жапайы жаратылышта байкоо кыйын, жана анын жүрүм-турумунун көбү изилдөөлөрүндө туткунда өткөрүлгөн[5]. Кызыл панда түнкү жана карангы жашоо образын кечели жарык убактарда алып жүрөт, түнкүсүн активдүү мезгилдер арасында уктап турат. Жалпысынан ал ысык болгондо буттары салаңдап турган тармакта жайылып, салкын болгондо жүзүн арткы мүчөлөрү менен жаап, чырмалачтыкта калып, дарактардын же башка бийик жерлерде эс алат же уктап турат. Ал дарактарга чыгуу үчүн ылайыкташкан жана магистралдын ортосунан кармап, башы менен жерге түшөт. Ал жерде шамдагайдык менен, желе же секирип кыймылдайт.
Болгон пандар көбүнчө жалгыз жана территориалдык жаныбарлар болуп саналат[6][7][8]. Жеке адамдар өзүнүн үй аймагын же территориясынын чектерин заара, кык жана анус жана ансыз эле бездер тарабынан бөлүнгөн заттар менен белгилешет[9].
Кооптонуу
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Кызыл пандага негизинен анын жашоо чөйрөсүнүн бузулушу жана бөлүкчөлөнүшү коркунуч келтирүүдө, калктын өсүшү, токойлорду кыйратуу, мыйзамсыз дарак токой эмес материалдарды алуу жана малчылар менен үй малдарынын тынчын алууну себеп кылууда[10]. Малдын тыбырчыгы бамбуктун өсүшүнө тоскоол келип жатат, ал эми үзгүлтүксүз токойлорду кесүү кээ бир бамбук түрлөрүнүн калыбына келишин азайтат.
Браконьерлик дагы олуттуу коркунуч болуп эсептелет. Непалда 2008-жылдан 2018-жылга чейин 121 кызыл панданын териси конфискацияланган.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 6-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. 816 бет, илл. ISBN 978 9967-14-117 -9
Шилтемелер
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- ↑ Ailurus fulgens. www.iucnredlist.org. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ Rapid multi-nation distribution assessment of a charismatic conservation species using open access ensemble model GIS predictions: Red panda (Ailurus fulgens) in the Hindu-Kush Himalaya region. www.sciencedirect.com. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ Landscape variables affecting the Himalayan red panda Ailurus fulgens occupancy in wet season along the mountains in Nepal. pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ Evaluating habitat suitability and potential dispersal corridors across the distribution landscape of the Chinese red panda (Ailurus styani) in Sichuan, China. www.sciencedirect.com. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ Reaching over the gap: A review of trends in and status of red panda research over 193 years (1827-2020). pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ Red Panda. Ailurus fulgens. www.torontozoo.com. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ The Enchanting Enigma: The Red Panda. critterquiz.com. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ The Red Pandas. www.mandai.com. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ Fun Facts About Red Pandas. www.factscrush.com. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.
- ↑ Red panda threats. redpandanetwork.org. Текшерилген күнү 22 -январь (үчтүн айы) 2025.