Пентозалар
Пентозалар – мол-сында беш көмүртек жана беш кычкылтек атомдору бар моносахариддер. Карбонил тобунун мүнөзүнө жараша П. альдопентозалар жана кетопентозаларга (пентулозалар) бөлүнөт. Нормалдуу көмүртек чынжырлуу альдопентозалардын тобу 8 стереоизомердик кант-тардан турат: 4 жуп D- жана 4 жуп L-изомерлерден. D-формалар төм. катарда көрсөтүлгөн.
СНО СНО СНО СНО
½ ½ ½ ½
НСОН НОСН НСОН НОСН
½ ½ ½ ½
НСОН НСНОН НСОН НОСН
½ ½ ½ ½
НСОН НСНОН НСОН НСНОН
½ ½ ½ ½
СН2ОН СН2ОН СН2ОН СН2ОН
D-рибоза D-арабиноза D-ксилоза D-ликсоза.
Кетопентозалар көмүртек чынжырында карбонил тобу 2- же 3- абалында турушу мүмкүн, бирок жаратылышта 2-кетопентозалар гана кездешет. Алардын D-формалары төмөнкү формулалар менен көрсөтүлгөн:
СН2ОН СН2ОН
½ ½
СО СО
½ ½
НСОН НОСН
½ ½
НСОН НСОН
½ ½
СН2ОН СН2ОН
D-эритро-пентулоза D-трео-пентулоза
П. – сууда жакшы эрүүчү кристаллдар. Суу эритмелеринде П. мутаротацияланат. П. калыбына келүүчү канттар бардык реакцияларына кирет. Альдопентозалар окистендиргенде П. идентификациялоодо үчүн колдонулуучу бир негиздүү пентон жана пентар к-талары пайда болот. Биринчилик спирт тобун окистендиргенде (альдегид тобун коргош үчүн) пентурон к-талары алынат. Кетопентозалар чынжыр үзүлүшү менен окистенет. П. калыбына келтиргенде 5 атомдуу спирттер – пентиттер пайда болот. П. жаратылышта кеңири таралган. Алар эркин түрүндө кездешет, гликозиддер, полисахариддер курамына да кирет. D-рибоза жана анын дезокситуундусу D-дезоксирибоза-нуклеин к-таларынын структуралык компоненттери болуп саналат. П. жаратылыш булактарынан, негизинен полисахаридди гидролиздөөдөн, мисалы, ксиландан – ксилоза, арабандан – арабиноза алылат. Синтездик ыкма менен П. негизинен гексозалардан чынжырды кыскартуучу жалпы методдорду колдонуп алышат.
Колдонулган адабияттар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Химия: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2004. - 422 б. ISBN 9967-14-021-6