Якё (эл)
Якё (яко, йако, йакур) — Нигериядагы эл. Кросс дарыясынын орто агымынын сол жээгинде жашашат.
Саны 50 миң адам.
Элдин курамына укор (угеп), идоми, нко, экури, нкпани субэтникалык топтор кирет.
| Якё | |
 Якё элинин майрамы | |
| Мамлекеттер жана аймактар | |
|---|---|
|
Бардыгы: 50 миң адам | |
| Тили |
локё |
| Дини |
Жергиликтүү салттуу ишенимдери, |
| Расалык тиби | |
Тил
Локё (лукё, ликё) тилдеринде жана диалектилеринде (айрыкча нкпани жана угеп) сүйлөшөт. Ал тилдер бенуэ-конго уясына кирет.
Дин
Калктын көпчүлүгү жергиликтүү салттуу ишенимдерди (ата-бабалардын жана жаратылыштын жандуу күчтөрдүн культу, фетишизм, магия, бакшылык; мурда ритуалдык каннибализм болгон) карманышат.
Ошондой эле христиандар (протестанттар жана афрохристиандык чиркөлөрдүн избасарлары) да бар.
Чарбалык иштер
Негизги салттуу кесиптер:
- кол менен иштетилген жер чарбасы (ямс, маниок, жүгөрү, жер жаңгак, банан, буурчак өсүмдүктөр);
- аңчылык;
- жыйноочулук (майлуу пальма жемиштерин жыйноо);
- малчылык (майда мүйүздүү мал, чочко, тоок).
Кол өнөрчүлүк
- темир устачылык;
- токучуулук;
- карапачылык;
- жыгач оюм;
- өрүү.
Кийим
Якё элинин салттуу кийими — белдемчи.
Тамак-аш
Тамак-аш негизинен өсүмдүктөрдөн (ботколор жана коюу сорполор ачуу татымалдар менен) турат.
Турак жай
Кадимки турак жай — тик бурчтуу жыгачтан жасалган алачык, чатыры пальма жалбырактарынан жана бутактарынан, же кээде конус төбөсү бар тегерек алачык.
Коом
Салттуу коомдук уюм айылдык жана чоң үй-бүлө жамааттарына, матрилинейлик жана патрилинейлик кландарга, курактагы институттарга, корпоративдик мергенчилик бирикмелерине, эркектердин жашыруун “кабылан адамдардын” коомуна (Нкпе), Окенка, Корта, Икпункара, Обама, аялдардын жашыруун коому Экурусо негизделген.
Көп аялдуулук, сатып алынган нике, эки тараптуу кайчылаш нике практикаланат.
Маданият
Элдик оозеки чыгармачылыктын эң кеңири тараган жанрлары — жомоктор, ырлар, космогониялык мифтер.
Тарых
Уламыш боюнча, бул элдин өкүлдөрү Кросс дарыясына чыгыштан келишкен.
Колдонулган адабият
[түзөтүү | булагын түзөтүү]- Львова Э. С. Этнография Африки. М. : МГУ, 1984.
- Орлова А. С. Африканские народы. Очерки культуры, хозяйства и быта. М. : Издательство восточная литература, 1958.
- Попов В. А. Якё // Народы и религии мира / Глав. ред. В. А. Тишков. М.: Большая Российская Энциклопедия, 1999.
Булактар
[түзөтүү | булагын түзөтүү]https://artsandculture.google.com/entity/g1236swf1 Archived 2022-08-27 at the Wayback Machine