Үн
Үн колкодо пайда болот. Дем чыгарганда өпкөдөн чыккан аба агымы жабык турган үн байламталары аркылуу өтүп аларды термелтип, үн пайда болот, ал ооз, кулкун, мурун жана кошумча коңулдар менен күчөп, өзгөчө тембрге айланат. Үн бийиктиги, күчү жана тембри боюнча мүнөздөлөт. Эгерде үндүн пайда болушуна катышкан бардык органдар соо болсо, ал эркин жана жеңил чыгат.
Үндүн өзгөрүүсү ар кандай оорулардан, эң алгач тамак ооруларынан келип чыгат. Үн байламталарынын сезгенүүсүндө, шишикке айланганда жана колко шал болгондо үн кырылдайт. Үндүн бузулушуна жүрөк-кан тамыр системасынын жана борбордук нерв системасынын оорулары, жугуштуу оорулар түрткү болот. Демейде үндүн бузулушу өтө үшүгөндөн, ангина, жогорку дем алуу жолдорунун катары, ларингит, бронхит жана трахеиттин кесепетинен келип чыгат. Үн байламталарынын ашкере чыңалуусунан да үн бузулат. Үн аппаратынын дайыма өтө чыңалуусу үн байламталарына кан куюлууга, полип, шал, түйүн (ырчыларда) пайда болушу мүмкүн. Ашкере тамеки чегүү, үнгө таасир этет. Алкоголь менен тамекинин түтүнү кулкундун былжыр кабыкчасын дүүлүктүрүп, тамакты кургатып, жогорку дем алуу жолдорунун сезгенүүсүнө алып келет. Тиштердин жоктугу, начар кынапталган жасалма тиш да үндү өзгөртөт.
Үн — катнашуу, байланышуу каражаты жана лектор, артист, адвокат, педагог жана башкалар үчүн негизги эмгек куралы. Үндү сактоо зарыл. Үн байламталарын өтө чыңалууга дуушар кылбоо үчүн өтө муздак абада кыйкырбоо, ырчылар айрыкча үнүн сактоо керек. Үндүн өзгөрүшү жыныстык жетилүү мезгилинде (11 —19 жаш) да байкалат. Бул мезгилде балдарга ырдоого тыюу салынат. Үндү сактоо үчүн организмди чыңдоо зарыл. Үн бузулган бардык учурда врачка кайрылуу керек.
Колдонулган адабият[оңдоо | булагын оңдоо]
Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. «Ден - соолук» Медициналык энциклопедия. - Ф.:1991, ISBN 5-89750-008-8
