«2015» барагынын кодун көрүү

{{alsonumber|2015}}
{{Жылдар боюнча навигация|2015}}
{{Кылымдар үчүн навигация|21}}

{{Жылдар боюнча навигация|2015}}
{{Кылымдар үчүн навигация|21}}
'''2015 (эки миң он бешинчи) жыл''' — [[Григориан календары|григорий календары]] боюнча [[бейшемби]] күнү башталат. Бул жыл [[Биздин заман|биздин замандын]] 2015, [[3-миң жылдык|3-миңжылдыктын]] 15, [[XXI кылым|ХХI кылымдын]] 15-жылы болуп эсептелинет. 
* Эл аралык жарык жана жарык технологияларынын жылы (БУУнун A/RES/68/221 резолюциясы).
* {{Өлкө желеги|Кыргызстан}}да [[Алыкул Осмонов|Алыкул Осмоновдун]] 100 жылдыгы белгиленет.
== Негизги окуялар ==
=== Январь ===
* [[1-январь]]:
** [[Литва]] [[Евро Биримдиги|Евробиримдиктин]] 19-мүчөсү болуп, [[евро]] валютасына өттү.
** [[Евразиялык Экономикалык Биримдик]] өз ишин баштады.
** [[Крым]] жарым аралында [[өткөөл мезгил]] аяктады.
* [[7-январь]] — [[Париж|Парижде]] теракт болгон. "Шарли Эбдо" журналынын кеңсесине үч белгисиз адам чабуул койгон.
* [[8-январь]] — Шри - Ланкада президенттик шайлоо болуп, жыйынтыгында Маитрапала Сирисена жеңишке жеткен.
* [[11-январь]] — [[Хорватия|Хорватиянын]] президентинин шайлоосунун экинчи туру. Жеңишке Колинда Грабар-Китарович жеткен. 
* [[14-январь]] — [[Италия|Италиянын]] президенти  Джорджо Наполитано отставкага кеткен. 
* [[20-январь]] — [[Замбия|Замбияда]] президенттик шайлоо өтүп, жыйынтыгында жеңишке Эдгар Лунгу жеткен. 
* [[22-январь]] — [[Йемен|Йемендин]] Абд Раббо Мансур Хади отставкага кеткен.
* [[23-январь]] — [[Сауд Арабиясы|Сауд Аравиясынын]] падышасы Абдуллах Аль Сауд каза болуп, анын ордуна Абдуллахтын иниси Салман ибн Абдул-Азиз Аль Сауд келген.
* [[24-январь|24-январдан]] — [[1-февраль|1-февралга]] чейин — XXVII кышкы [[Универсиада]] өткөн (1-бөлүгү, Штребке-Плесо жана Осрблье, [[Словакия]]).
* 25[[-январь]]:
** Грецияда кезексиз парламенттик шайлоо болуп, оппозициялык СИРИЗА партиясы жеңип чыккан.
** Эдгар Лунгу Замбиянын президенттик кызматына киришкен.
* [[26-январь]] — Грециянын жаңы өкмөт башчысы СИРИЗА партиясынын жетекчиси Алексис Ципрас болгон. 
* [[31-январь]] - [[Италия|Италияны]] жаңы президенти болуп Серджио Маттарелла шайланган.

=== Февраль ===
* [[3-февраль]] — Серджио Маттарелла Италиянын президент кызматына киришкен.
* [[4 Февраль (Бирдин айы)|4-февраль]] — [[Тайвань|Тайвандын]] борбору болгон Тайбэй шаарынан алыс эмес жерде TransAsia компаниясынын ATR 72-600 учагы кыйрап, ичиндеги 58 адамдын 43ү каза болуп, 15и жаракат алган.
* [[4 Февраль (Бирдин айы)|4]]—[[14-февраль]] күндөрү — XXVII кышкы Универсиада (2-бөлүгү, Гранада, Испания)
* [[5 Февраль (Бирдин айы)|5]]—[[15-февраль]] — 65-Берлин эл аралык кинофестивалы.
* [[14 Февраль (Бирдин айы)|14-февраль]] — [[Копенгаген]] шаарында ([[Дания]]) атышуу болуп, жыйынтыгында 3 киши каза болгон жана 5 киши жаракат алган.
* [[18 Февраль (Бирдин айы)|18-февраль]]:
** Грецияда президенттик шайлоо өтүп,  Прокопис Павлопулос шайланат.
** Молдованын өкмөт башчысы Кирилл Габурич болгон.
* 19-февраль — египеттик аскерлер [[Ливия|Ливиянын]] аймагына кирип, Ислам Мамлекети тобу басып алган Дерна шаарына чабуул коюшкан.  
* [[19 Февраль (Бирдин айы)|19-февралдан]] — [[1-Март|1-мартка]] чейин — лыжа түрүндөгү спорт боюнча дүйнөлүк чемпионат өткөн (Фалун, Швеция).
* [[27 Февраль (Бирдин айы)|27-февраль]] — Москвада оппозиционер, Орусиянын Республикалык партиясынын төрагасы Борис Немцов өлтүрүлгөн. 

=== Март ===
* [[1-март]]:
** [[Эстония|Эстонияда]] парламенттик шайлоо өткөн.
** [[Тажикстан|Тажикистанда]] да парламенттик шайлоо болуп, анда жалгыз НДП партиясы беш пайыздык барьерден ашкан.
* [[4-март]] — Засядько атындагы шахтада (Донецк) авария болуп, 34 шахтёр каза болгон. 
* [[11-март]] — [[Казан (шаар)|Казан]] шаарында (Россия) ири соода борборунда өт чыгып, 17 адам каза болуп, 40 киши жаракат алган. 
* [[17 Март (Жалган Куран)|17-март]] — Израилде кезексиз парламенттик шайлоо өткөн. 
* [[18-март]] — [[Тунис|Тунистин]] борбор шаарындагы Бардо музейне террористтер кол салып, 20дан кем эмес адам мерт кеткен. 
* [[20 Март (Жалган Куран)|20-март]]:
** Абхазиянын жаңы өкмөт башчысы болуп Артур Миквабия дайындалган.
** [[Йемен|Йемендин]] Сана шаарында террористтер эки мечитти жардырышып, жыйынтыгында 137 адам каза болуп, 357 адам жаракат алышкан. Жардырууларды Ислам Мамлекети тобу өз моюнуна алган.
* [[24 Март (Жалган Куран)|24-март]] — Франциянын түштүгүндө A320 үлгүсүндөгү жүргүнчүлөр учагы кыйраган, ичинде болгон 150 адам тең каза болгон.
* [[29 Март (Жалган Куран)|29-март]] — Өзбекстанда президенттик шайлоо өтүп, жыйынтыгында мурдагы президент Ислам Каримов кайрадан жеңишке жеткен.
=== Апрель ===
[[Файл:CRS-6 launch prep 2015.jpg|thumb|
[[SpaceX]] компаниясынын цехтеринин биринде]]
* [[2 Апрель (Чын Куран)|2-апрель]] [[Кения|Кениянын]] Гарисса шаарындагы университетке «Аль-Шабааб» тобунун терррорчулары чабуул коюшкан, 148 адам өлгөн.
* [[5-апрель]] — оңдолуп жана жаңыртылган [[Чоң адрондук коллайдер|Чоң  адрондук коллайдер]] ишке киришкен.
* [[14 Апрель (Чын Куран)|14-апрель]] — [[Жер ортолук деңиз|Жер Ортолук деңизде]] [[Ливия|Ливиядан]] Италияга легалдуу эмес 550 мигрантты жеткирип бараткан кеме чөгүп кетип, 400дөн ашык адам каза болгон, алардын көбүн балдар түзгөн. 
* [[19 Апрель (Чын Куран)|19-апрель]]:
** [[Финляндия|Финляндияда]] парламенттик шайлоо болгон.
** [[Жер ортолук деңиз|Жер Ортолук деңизд]]е балык улоочу кеме кыйрап, 28 адам куткарылса, 24тү каза болгон.
* [[25 Апрель (Чын Куран)|25]]—[[28 Апрель (Чын Куран)|28-апрель]] — Непалда күчү  7,8 Mwге жеткен жер титирөө болгон.Зилзаладан 8699 киши каза болуп, 22 489 адам жаракат алышкан, 8 млн киши жабыр тарткан. Индияда 69 адам каза болуп, 270тей адам жарадар болсо, Кытайда 25 адам каза болуп, 117 киши жарадар болгон.
* [[26 Апрель (Чын Куран)|26-апрель]]:
** Казакстанда президенттик шайлоодо мурунку президент Нурсултан Назарбаев жеңишке жеткен.
** [[Түндүк Кипр Түрк Республикасы|Түндүк Кипрда]] президенттик шайлоонун 2-туру болуп, Мустафа Акынджи жеңген.
* [[27 Апрель (Чын Куран)|27-апрель]] — америкалык [[SpaceX]] компаниясы космоско биринчи түркмөн спутнигин учурган.  
=== Май ===
* [[1 Май (Бугу)|1-майдан]] — [[31 Октябрь (Тогуздун айы)|31-октябрга]] чейин — эл аралык [[EXPO]]-2015 көргөзмөсү өткөрүлгөн, ага Кыргызстан да катышкан. ([[Милан]], [[Италия]])
[[Файл:Expo Milano 2015 - Azerbaidjan pavilion.jpg|thumb|EXPO 2015 көргөзмөсүндөгү павильондордун бири]]
* [[7 Май (Бугу)|7-май]] — Улуу Британияда парламенттик шайлоо болуп өтүп, Консервативдик партия жеңишке жеткен.

* [[8 Май (Бугу)|8-май]] — Кыргызстан Евразиялык Экономикалык Биримдикке кошулат.
* [[9-май]] - Улуу Жеңиштин 70 жылдыгы болуп, Бишкекте аскердик парад өткөрүлгөн.
* [[13 Май (Бугу)|13]]—[[24 Май (Бугу)|24-май]] күндөрү — 68-чи [[Канн кинофестивалы]] өткөн
* [[16 Май (Бугу)|16-май]]:
* Ислам мамлекети тобу Ирактын Рамади шаарын басып алуу менен Анбар провинциясына толук көзөмөл жүргүзө баштагн. Ирак өзүнүн алсыздыгын жарыялаган.
* [[19 Май (Бугу)|19]]—[[23 Май (Бугу)|23-май]] күндөрү — юбилейдик 60-чы "[[Еврокөрүнүү]]" ыр конкурсу өткөн (Австрия). Конкурста Монс Сельмерлёв (Швеция) «Heroes»ыры менен жеңген.
* [[27 Май (Бугу)|27-май]] — [[Швейцария|Швейцариянын]] [[Цюрих]] шаарында [[ФИФА|ФИФАнын]] бир нече жогорку кызматты ээлеген чиновниктери камакка алынышкан.
=== Июнь ===
* [[3 Июль (Теке)|3-июнь]] — Латвияда президенттик шайлоо өтүп, мурдагы коргоо министри Раймондс Вейонис жеңген. 
* [[12 Июль (Теке)|12]]—[[28 Июль (Теке)|28-июнь]] күндөрү — Биринчи Европа оюндары өтөт (Баку, Азербайджан).
* [[18 Июнь (Кулжа)|18-июнь]] — Парламенттик шайлоо [[Дания|Данияда]] өткөн.
=== Июль ===
* [[3 Июль (Теке)|3]]—[[14 Июль (Теке)|14-июль]] —XXVIII Жайкы Универсиада өткөн (Кванджу, Түштүк Корея).
* [[4 Июль (Теке)|4]]—[[26 Июль (Теке)|26-июль]] — 102-чи велокөпкүндүгү болгон Тур де Франс өткөн, Sky Team командасыны өкүлү Криса Фрума жеңишке жеткен. 
* [[8 Июль (Теке)|8]]—[[10 Июль (Теке)|10-июль]] — VII [[БРИКС]] өлкөлөрүнүн саммити (Уфа, Орусия).
* [[9 Июль (Теке)|9]]—[[10 Июль (Теке)|10-июль]] — ШКУ(ШОС)нун өлкө башчыларынын 20-чы жолугушуусу өткөн(Уфа, Орусия).
* 14-июль — НАСАнын «Жаңы горизонттор» аттуу космостук кемеси Плутон планетасынын жанынан өткөн. 
* [[20 Июль (Теке)|20-июль]] -  Суруч шаарында (Турция) 32 адамдын өмүрүн алган теракт болгон.
[[Файл:Windows 10 Logo.svg|thumb|Windows 10]]
* [[29 Июль (Теке)|29-июль]] — «[[Microsoft]]»  компаниясы «[[Windows 10]]» операциялык системасын чыгарган.

* 31-июлда — Эл Аралык Олимпиадалык комитет Пекинди 2022-жылы өтө турчу Кышкы Олимп оюндарын бекитти.
=== Август ===
* [[6-август]] - [[Египет|Египетте]] жаңы [[Суэц каналы]] ачылган.
* [[12 Август (Баш Оона)|12-август]] — Кыргызстан ЕАЭБге толук кандуу мүчөсү болду.
* [[12 Август (Баш Оона)|12]]—[[15-август]] күндөрү — Тяньцзинь шаарында (Кытай) күйүүчү заттар сакталган кампада жарылуу болуп, 173 адам каза болсо, 800 адам жарадар болгон, 21 өртөчүргүч менен. Эки жарылуунун күчү тротил эквиваленти боюнча 3 жана 21 тоннаны түзүп, 95 адам дайынсыз жоголгон. 
* [[13-август]] — [[Ирак|Ирактын]] [[Багдад]] шаарында базарда жардыруу болуп, 80 адам өлгөн. 
* [[17-август]] - [[Таиланд|Таиланддын]] борбору [[Бангкок]] шаарында 19 адамдын өмүрүн алган теракт болгон.
* [[22 Август (Баш Оона)|22]]—[[30-август]] күндөрү — [[Пекин]] шаарында жеңил атлетика боюнча дүйнөлүк чемпионат өтөт.
* [[24-август|24]]—[[30-август]] күндөрү — 30-чу дзюдо боюнча дүйнөлүк чемпионат болуп өткөн (Астана, Казакстан).
* [[27 Август (Баш Оона)|27-август]] — Грециянын тарыхында биринчи жолу аял премьер-министр болуп  Василика Тану-Христофилу дайындалган.
=== Сентябрь ===
* [[2 Сентябрь (Аяк Оона)|2]]—[[12 Сентябрь (Аяк Оона айы)|12-сентябрь]] күндөрү — 72-чи [[Венеция кинофестивалы]] өткөн.
* [[7 Сентябрь (Аяк Оона)|7]]—[[13 Сентябрь (Аяк Оона айы)|13-сентябрь]] — [[көркөм гимнастика]] боюнча дүйнөлүк чемпионат өткөн ([[Штутгарт]], [[Германия]]).
* 7—[[15 Сентябрь (Аяк Оона)|15-сентябрь]] — күрөш боюнча дүйнөлүк чемпионат өткөн ([[Лас-Вегас]], [[АКШ]]).
* [[11 Сентябрь (Аяк Оона)|11-сентябрь]]:
** [[Мекке]] шаарындагы аль-Харам мечитине кран кулап, 107 адам каза болуп, 120 киши жарадар болгон. 
** Сингапурда парламенттик шайлоо өткөн.
* [[24 Сентябрь (Аяк Оона)|24-сентябрь]] — Мекке шаарына жакын Мина аймагында тыгылыштан улам 717 адам каза болуп, 863 киши жаракат алган. 
* [[28 Сентябрь (Аяк Оона)|28-сентябрь]] — [[НАСА|НАСАнын]] адистери [[Марс планетасы|Марс планетасында]] туздуу суунун агымы бар экендигин далилдеген материалдарды иштеп чыккан.  
* [[30 Сентябрь (Аяк Оона)|30-сентябрь]] — [[Орусия]] [[Сирия|Сириядагы]] [[Ислам мамлекети|Ислам Мамлекети]] тобуна каршы биринчи авиасоккусун баштаган. 
=== Октябрь ===
* [[4 Октябрь (Тогуздун айы)|4-октябрь]]:
** Кыргызстанда парламенттик шайлоо өтүп, жыйынтыгында 6 партия парламентке өткөн, жеңишти [[Кыргызстан Социал-Демократтар партиясы|КСДП]] партиясы камсыз кылган.
** [[Португалия|Португалияда]] парламенттик шайлоо болуп, социал-демократтар партиясы жеңишке жеткен.
** [[Гватемала|Гватемалада]] жер көчкү болуп, 131 киши каза болгон.
* [[10 Октябрь (Тогуздун айы)|10-октябрь]] — [[Түркия Республикасы|Турциянын]] борбору [[Анкара|Анкарада]] 95 адамдын өмүрүн алган теракт болгон. 
* [[11 Октябрь (Тогуздун айы)|11-октябь]]:
** [[Беларусия|Беларусияда]] президенттик шайлоо болуп, [[Александр Лукашенко]] жеңген.
** Гвинеяда шайлоодо  Альфа Конде президент болгон.
* [[23 Октябрь (Тогуздун айы)|23-октябрь]] — [[Испания]] Ооганстандан өз аскерлерин чыгарган.  
* [[26 Октябрь (Тогуздун айы)|26-октябрь]] — [[Ооганстан|Ооганстанда]] жана [[Пакистан|Пакистанда]] күчү 7,5 баллга жеткен жер титирөө болуп, Ооганстанда 33, Пакистанда 228 адам мерт кеткен.  
* [[31 Октябрь (Тогуздун айы)|31-октябрь]] — Орусиялык «Когалымавиа» компаниясына таандык Airbus A321 учагы Египеттин [[Синай жарымаралы|Синай жарымаралында]] кыйрап, 224 адам өлгөн.  
=== Ноябрь ===
* [[1 ноябрь|1-ноябрь]] - [[Азербайжан|Азербайжанда]] парламенттик шайлоо өткөн.
* [[4-ноябрь]] — [[Канада|Канаданын]] жаңы өкмөт башчысы Джастин Трюдо болгон.
* [[9-ноябрь]] — [[Каталония|Каталониянын]] парламенти эгемендүү автономиялык область жөнүндөгү резолюцияны кабыл алган.
* [[13-ноябрь]] — [[Париж|Парижде]] бир нече терактылар сериясы болуп өткөн. 130 адам өлүп, 351 киши жарадар болгон.
* [[15-ноябрь|15]]—[[16-ноябрь]] — Турциянын Анталья шаарында G-20 саммити.
* [[16-ноябрь]] -  [[Ботсвана|Ботсванада]]  1111 карат келген алмаз табылган, ал — акырык жүз жыл ичинде эң чоң, ал эми тарыхта чоңдугу боюнча экинчи болуп калды. 
* [[18-ноябрь|18]]—[[19-ноябрь]] — АТЭС саммити өткөн([[Манила]], [[Филиппиндер]]).
* [[25-ноябрь]] - [[Кыргызстан|Кыргызстандын]] калкынын саны 6 000 000го жетип, 6 млнчу жарандын атын Айлин коюшту.
=== Декабрь ===
* [[2 Декабрь (Бештин айы)|2-декабрь]]:
** Крымда энергокөпүрө ишке киришти.
** Испаниянын конституциялык соту [[Каталония|Каталониянын]] көз карансыздыгы жөнүндө резолюциясын жокко чыгарды.
* [[6 Декабрь (Бештин айы)|6-декабрь]]:
** Венесуэлада парламенттик шайлоолор.
** [[Армения|Арменияда]] президенттик башкаруу формасынан парламенттик башкаруу формасына өтүү тууралуу конституциялык [[референдум]] болуп өтүп, жыйынтыгында шайлоочулардын 63,35 %ы [[Мамлекетти башкаруу формасы|парламенттик башкарууга]] өтүүгө добушун беришкен. 
* [[10 Декабрь (Бештин айы)|10-декабрь]]:
** Wendelstein 7-X эксперименттик [[Термоядролук реактор|термоядролук реактордо]] тесттик плазма алынган.
** Аргентинанын жаңы шайланган президенти Маурисио Макри расмий түрдө ишке киришкен.
* [[11 Декабрь (Бештин айы)|11-декабрь]] — Жерге Союз ТМА-17М экипажы кайтып келген. Экипаж курамы: Олег Кононенко ([[Орусия]]), Кимия Юи ([[Япония]]) жана Челла Линдгрена (АКШ).
* [[15 Декабрь (Бештин айы)|15-декабрь]] - Союз ТМА-19М космостук кемеси учурулган, курамда Юрий Маленченко, Тимоти Копра жана Тимоти Пик менен.
* 20-декабрь — [[Испания|Испаниядагы]] шайлоолор.
* [[22 Декабрь (Бештин айы)|22-декабрь]] — [[АКШ|АКШда]] [[СССР|СССРдин]] жана Батыш блок менен Кытайдын аймагына өзөктүк чабуулдар буталары тууралуу жашыруун тизмек жарыяланган.
* [[29 Декабрь (Бештин айы)|29-декабрь]] — [[Буркина-Фасо|Буркина-Фасонун]] жаңы шайланган президенти Рок Марк Кристиан Каборе расмий түрдө ишке киришкен.
* [[30 Декабрь (Бештин айы)|30-декабрь]]:
** [[Борбордук Африка Республикасы|Борбордук Африка Республикасындагы]] шайлоолор.
** [[Георгий Квирикашвили]] [[Грузия|Грузиянын]] премьер-министри болуп дайындалды.

== Илим ==
{{See also|'''2015-жыл илимде'''}}
== Спорт ==
{{See also|'''2015-жыл спортто'''}}
== Жыл адамы ==
Time журналынын версиясы боюнча жыл адамы — [[Ангела Меркель]], Германиянын канцлери.

== Каза болгондор ==
{{See also|2015 жылы каза болгондордун тизмеси}}
== [[Нобель сыйлыгы]] ==
[[File:Alfred Nobel - 2.png|right|{{{1|100}}}px]]
* '''Медицина жана физиология боюнча''' — Уильям Кэмпбелл жана Сатоси Омура — «Тоголок паразит курттар жаратуучу ооруларды айыктыруу үчүн жаңы методиканы иштеп чыккандыгы үчүн», Ту Юю — «Anopheles түрүндөгү чиркейлер тараткан безгек оорусуна каршы терапияны иштеп чыккандыгы үчүн» алышкан.
* '''Физика боюнча''' — Такааки Кадзита жана Артур Макдональд — «Нейтриндик осцилляцияларды ачышкандыгы үчүн» бул сыйлыкка татыктуу болушкан.
* '''Химия боюнча''' — Томас Линдаль, Азиз Санджар, Пол Модрич — «ДНКнын калыбына келүү жолун иштеп чыккандыгы үчүн» алышкан.
* '''Адабият боюнча''' — Светлана Алексиевич — «Азыркы кездеги түйшүккө жана кайраттуулукка эстелик тууралуу эмгеги үчүн».
* '''Тынчтык боюнча''' — Тунис мамлекеттик диалог квартетине — «2011-жылы болуп өткөн Жасмин революциясынан кийинки Тунистеги плюралисттик демократияны түзүүгө квартеттин зор салымдары үчүн».
* '''Экономика боюнча''' — Энгус Дитон — «Керектөөнү, жакырчылыкты жана жетиштүүлүктү анализдеген иштери үчүн» берилген.

== Тиркемелер ==
{{Reflist|colwidth=30em}}