«Виктория (штат)» барагынын кодун көрүү

{{Административдик бирдик
 |Түс1                   = {{Түс|Австралия}}
 |Кыргызча аталышы       = Виктория
 |Өздүк аталышы          = {{lang-en|Victoria}}
 |Белгиси                = Coat_of_Arms_of_Victoria.svg
 |Желеги                 = Flag of Victoria (Australia).svg
 |Белгинин көлөмү        = 
 |Желектин көлөмү        = 
 |Белгинин аты           = 
 |Желектин аты           = 
 |Урааны                 =
 |Лакап аты              =
 |Өлкө                   = Австралия
  |lat_dir = S |lat_deg = 37 |lat_min = 0 |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = 144 |lon_min = 0 |lon_sec = 
  |region                = 
  |type                  = 
  |деңгээл               = 
  |CoordScale            =  
 |Гимни                  = 
 |Абалы                  = Штат
 |Киргени                = 
 |Курамында              = 
 |Борбору                = [[Мельбурн]]
 |Ири шаары              = [[Мельбурн]]
 |Ири шаарлары           = [[Жилонг]], [[Балларат]], [[Бендиго]], [[Шеппартон]], [[Милдьюра]], [[Уорнамбул]]
 |Түзүлгөн убакыты       = 1-июль 1851
 |Таратылган убакыты     = 
 |Башчысы                = Линда Дессау
  |Башчынын түрү         = Губернатор
 |Башчысы2               = Дэниел Эндрюс
  |Башчынын түрү2        = Премьер
 |ИДӨ                    = 
  |ИДӨ жылы              = 
  |ИДӨ бойунча оруну             = 
  |Жан башына алынган ИДӨ оруну  = 
 |Тили                           = [[Англис тили|Англисче]]
 |Тилдери                        = 
 |Калкы                          = 6 503 491
  |Санак жылы                    = 2021
  |Пайызы                        = 
  |Калктын саны бойунча оруну    = 2
  |Жыштыгы                       = 28,59
  |Жыштыгы бойунча оруну         = 
  |Улуттук курамы                = 
  |Диний курамы                  = 
 |Жер аянты                      = 227 444
  |Жер аянтынын пайызы           = 
  |Жер аянты боюнча оруну        = 6
 |Максималдуу бийиктиги          = 1986
 |Орточо бийиктиги               = 
 |Минималдуу бийиктиги           = 
 |Көлөмү                         = 
 |Узундугу                       = 
 |Карта                          = Victoria in Australia.svg
 |Картанын көлөмү                = 
 |Акимчилик бирдигинин картасы   = 
  |Акимчилик бирдигинин картасынын көлөмү  = 
 |Саат алкагы                    = UTC+10/11
 |Аббревиатура                   = 
 |ISO                            = AU-VI
 |FIPS                           = 
 |Телефон коду                   = 03 жана 02
 |Почто индекстери               = 
 |Интернет-домени                = [[.au]]
 |Унаа коду                      = 
 |Сайты                          = https://www.vic.gov.au/
 |Commons түрмөгү                = 
 |Түшүндүрмөлөр                  = 
}}
'''Виктория''' ([[Англис тили|англ]]. ''Victoria'') — [[Австралия|Австралиянын]] түштүк-чыгышындагы штат, өлкөнүн континенталдык аймагындагы аянты боюнча эң кичинекей штат. Калкы - 6,503,491 (2021) адам<ref>[https://www.abs.gov.au/statistics/people/population/population-census/2021 Population: Census. Information on sex and age] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref>. Борбору жана ири шаары—  [[Мельбурн]]. Расмий лакап аты — «Бакчалуу штат». Урааны — «Тынчтык жана өркүндөө».

== Этимология ==
Бул штат [[Улуу Британия|Улуу Британиянын]] ханышасы [[Виктория (Улуу Британиянын королевасы)|Викториянын]] урматына аталган. Убагында бул аймак [[Улуу Британия|Улуу Британиянын]] колониясы болгон.

== География ==
[[Файл:Mt_hotham_summer_scenery.jpg|left|thumb|300x300px|Жай мезгилинде Хотэм тоосунан тартылган панорамалык сүрөт]]Виктория штатынын аянты 227,444 км2. Австралия штаттарынын ичинен аянты боюнча 5-орунду,  Австралиянын баардык аймактарынын арасынан 6-орунду ээлейт. Штаттын эң бийик чекити — [[Богонг тоосу]] (1986 м).<br>Виктория штатынын түндүк чек арасы Муррей дарыясынын түштүк жээги, ошондой эле Балларат шаарынын тушуна чейин созулган Суу бөлүүчү кырка тоосу менен чектелет.  Батышынан [[Түштүк Австралия (штат)|Түштүк Австралия]] менен чектешет жана [[Австралия|Австралиянын]] [[Тасмания]] штаты менен эң кыска кургактыктагы чек арага ээ. Виктория менен Тасманиянын расмий чек арасы [[Басс кысыгы|Басс кысыгында]] жайгашкан Баундари-Айлет аралы аркылуу түштүк кеңдиктин 39° 12' өтөт жана узундугу 85 метр<ref>[[Victoria Tasmania border]] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070930135434/http://www.street-directory.com.au/sd_new/mapsearch.cgi?SuburbID=13264&star=5&PCode=3004&heading=&x=147.0211005752303&RegionID=47&y=-39.20060195855119&level=4&CouncilID=608&StateID=1 Boundary Islet on street-directory.com.au] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref>. Виктория топографиялык, геологиялык жана климаттык жактан ар кандай аймактарды өз курамына камтыйт - түштүк-чыгышында Жипсленддин нымдуу мелүүн климатынан тартып, бийиктиги 2000 метрге чейин жеткен [[Австралия альпысы]] карлуу аймактарына чейинки аймактар. Ошондой эле батышта жана түндүк-батышта жарым кургак түздүктөр орун алышкан.
[[Файл:Mt. Feathertop444 edit.jpg|thumb|left|450px|Физертоп тоолору]]

Викторияда дарыянын кеңири тармагы жайгашкан. [[Муррей]] дарыясынын системасы эң маанилүү деп эсептелет жана ошондой эле Овенс, Гоулберн, Кинг, Кэмпасп, Лоддон, Уиммера, Элгин, Барвон, Томсон, Сноуи-Ривер, Латроб, Ярра, Марибирнонг, Митта-Митта, Хопкинс, Мерри, Киев дарялары да штаттын аймагында жайгашышкан.

Штаттын символдору:

* ''Epacris impressa''
* ''Gymnobelideus leadbeateri''
* [[Балчы сымалдуулар]]
* ''Phycodurus eques''
=== Климат ===
Штаттын аймагынын кичинекейдигине карабастан, [[Климат|климаты]] ар түрдүү. Ал түндүк-батыштагы жарым чөлдөн жана ысыктан тартып жээкти бойлой мелүүн жана салкынга чейин өзгөрөт. Суу бөлүүчү кырка тоосу штаттын борбордук бөлүгүн салкын тоо климатын камсыз кылат.

Континенттин түштүк четинде жайгашкан Виктория штаты Австралиянын калган материктерине жана аймактарына караганда салкын жана нымдуу климатка ээ. Суу бөлүүчү кырка тоосунун түштүгүндөгү жээк түздүгү эң жумшак климатка ээ. Түштүк океандын аба массалары жайында ысыкты, кышында суукту басаңдатат. [[Мельбурн]] жана башка ири шаарлар ушул мелүүн аймакта жайгашкан.

Молли жана жогорку Виммера Викториянын эң жылуу аймактары болуп саналат, бул аймактарга жакынкы чөлдөрдөн соккон шамал ысыктыкты алып келет. Жылдын орточо температурасы жайында +30 °C дан кышында +15 °C чейин. Викториядагы эң жогорку температура [[2009-жыл|2009-жылдын]] [[7 Февраль (Бирдин айы)|7 февралында]] Хоуптаунда катталган жана +48,8 °C чейин жеткен<ref name=":0">[http://www.bom.gov.au/climate/extreme/records/national.pdf Rainfall and Temperature Records: National. Bureau of Meteorology (Australia)] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref>.

Викториянын эң суук бөлүгү түндүк-чыгыштагы Виктория Альпысы. Кыштын орточо температурасы жайында 9 °C жана бийиктикте жайгашкан аймайтарда 0 °C төмөн. Викториядагы эң төмөнкү -17,7 °C температура көрсөткүчү [[1965-жыл|1965-жылдын]] [[13-июнь|13 июнунда]] Оумиоундо жана [[1970-жыл|1970-жылдын]] [[3-июль|3 июлунда]] Фолс-Крикте катталган<ref name=":0" />.

==== Жаан-чачын ====
Виктория [[Австралия|Австралиядагы]] [[Тасмания]] штатынан кийинки жаан-чачындуу штат болуп саналат. Викторияда жаан-чачындын көлөмү түндүктөн түштүккө карай көбөйөт. Эң нымдуу аймактары деп деңиз деңгээлинен бийик жайгашкан жерлери эсептелет. <gallery class="center" caption="Викториядагы жылдын орточо температурасы жана жаан-чачындын өлчөмү">
Файл:Victoria_summer.jpg|Январдын орточо температурасы: Түндүк Виктория жээкке жакын жайгашкан жана тоолуу аймактарга караганда дайыма жылуураак келет. 
Файл:Victoria_winter.jpg|Июлдун орточо температурасы: Виктория тоолору кыш мезгилинде эң суук жана кар жаайт. 
Файл:Victoria_rainfall.jpg|Жаан-чачындын жылдык орточо өлчөмү: Жаан-чачындын эң көп көлөмү тоолуу түндүк-чыгышка жана жээктерге түшөт. 
</gallery>
<center>
{|-
| style="font-size: 90%" align="left"; margin-left= 5em | '''Булак:''' метеорология бюросу, өнөр жай департаменти, Австралиянын табигый ресурстар атласы
|}
</center>

== Саясий түзүлүш ==

=== Конституция ===
[[1855 жыл|1855-жылдагы]] колониялык Конституциянын негизинде, учурдагы Викториянын Конституциясы [[1975-жыл|1975-жылы]] кабыл алынган. Учурда Конституцияга өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду парламент гана көпчүлүк добуш менен киргизиши мүмкүн, бирок олуттуу өзгөртүүлөр референдум өткөрүүнү жолу менен киргизилет<ref>[http://www8.austlii.edu.au/cgi-bin/viewdb/au/legis/vic/consol_act/ca1975188/ CONSTITUTION ACT 1975] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref>.

=== Парламент ===
Викториядагы мыйзам чыгаруу бийлиги эки палатадан турган парламентке таандык: мыйзам чыгаруу Ассамблеясы (төмөнкү палата) жана мыйзам чыгаруу кеңеши (жогорку палата).

Мыйзам чыгаруу Ассамблеясынын 88 мүчөсү бир мандаттуу округдардан төрт жылдык мөөнөткө шайланышат.

[[2006-жыл|2006-жылдын]] ноябрында Мыйзам чыгаруу Кеңешине шайлоо жаңы пропорционалдык система боюнча өткөрүлгөн. Штат 8 көп мандаттуу округга бөлүнгөн, алардын ар бири беш сенаторду шайлаган, ар бир сенатор бир нече сенатордун атынан добуш берүүгө укутуу. Бул укук бир сенатордон экинчи сенаторго өтүп турат. 

Жогорку палатанын мүчөлөрүнүн саны 44төн 40ка чейин кыскаган, ал эми алардын кызмат мөөнөтү 4 жыл чейин төмөндөтүлгөн жана  төмөнкү палатанын депутаттарынын ыйгарым укуктарына мөөнөтүнө ылайыкташтырылган.

Штаттын парламентине шайлоо ар бир 4 жылда, ноябрь айында өткөрүлүп турат. [[2006-жыл|2006-жылга]] чейин мыйзам чыгаруу кеңеши 8 жылдык мөөнөткө 22 мандаттуу шайлоо округдарынан шайланган 44 өкүлдөн турган.

=== Премьер-министр жана министрлер кабинети ===
Викториянын премьер-министри (Өкмөт башчысы) Мыйзам чыгаруу Ассамблеясында көпчүлүк орунга ээ болгон саясий партиянын же коалициянын лидери болуп саналат. Министрлер кабинети парламенттин эки палатасынын депутаттарынын ичинен түзүлөт. Министрлер кабинети Австралиянын Конституциясына ылайык, Австралиянын өзгөчө башкаруусуна кирбеген - билим берүү, саламаттыкты сактоо, мыйзамдарды аткаруу сыяктуу чөйрөлөрдө иштерди жүзөгө ашырат.

=== Губернатор ===
Аткаруу бийлиги штаттын губернаторуна таандык, анын талабы король [[Чарльз III]] тарабынан көрсөтүлөт жана дайындалат. Адатта, бул кызматты отставкадагы штаттын көрүнүктүү жараны ээлейт. Губернатор премьер-министрдин жана министрлер кабинетинин сунушу боюнча иш алып барат.

=== Федералдык өкүлчүлүк ===
Викториялыктар Австралиянын парламентине 49 депутатты шайлашат: Өкүлдөр палатасынын 37 мүчөсүн жана Сенаттын 12 мүчөсүн.

== Административдик-аймактык түзүлүш ==
{{Негизги макала|Виктория штатынын жергиликтүү өз алдынча башкаруу райондору}}
Жергиликтүү башкаруу максатында Викториянын аймагы 79 жергиликтүү башкармалыка (муниципалитет) бөлүнөт, анын ичинде 39 округ, 32 шаар, 7 айылдык шаарлар жана 1 боро бар. Жергиликтүү башкармалыктар (муниципиалитет) Викториянын парламенти тарабынан аларга берилген функцияларды аткарышат, мисалы, шаар куруу, жол инфраструктурасын тейлоо, таштандыларды чыгаруу ж.б. Кеңештердин бюджети негизинен мүлк салыгы жана өкмөттүк гранттар аркылуу түзүлөт<ref>[https://www.vec.vic.gov.au/ Victorian Electoral Commission] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref>.

== Калк ==
[[2022-жыл|2022-жылдын]] июнь айына карата Викториянын калкынын саны 6 613 700 адамды түзгөн<ref>[https://www.abs.gov.au/statistics/people/population/national-state-and-territory-population/latest-release National, state and territory population] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref>, Австралиянын статистика бюросу 2050-жылга чейин калктын саны 7,2 миллионго жетет деп болжолдодо.

=== Дин ===
Викториялыктардын 60,5% өздөрүн [[Христиан дини|христиан]] деп эсептешет. [[Католик|Католиктер]] штаттын аймагында ири диний топту түзөт (штаттын калкынын 27,5%), саны бонюча католиктерден кийин англикандар жана униаттар турушат. Штаттын тез өсүп жаткан христиан эмес диний тобу болгон буддисттердин саны 132 634 адамды түзөт.

Ошондой эле Викторияда 109 370 мусулман жана 41 105 [[иудаизм]] динин кармангандар жашайт. Викториялыктардын болжол менен 20% өздөрүн динге ишенгендер катары санашпайт, атүгүл динге ишенген жарандардын арасында чиркөөгө баруу деңгээли төмөн. [[2008-жыл|2008-жылы]] чиркөө аркылуу нике кыйгандардын саны 36% чейин төмөндөгөн<ref>[https://www.heraldsun.com.au/news/victoria/more-victorians-ditching-the-church-and-opting-for-registry-wedding/story-e6frf7kx-1225789054971 More Victorians Ditching The Church And Opting For Registry Wedding] (''[[Англис тили|англисче]]'')</ref>.

== Дагы окуңуз ==

* [[Австралиянын административдик бөлүнүшү]]

== Булактар ==
<references />
== Тышкы шилтемелер ==
'''Өкмөт'''

* [https://www.vic.gov.au/ Виктория штатынын Өкмөтүнүн расмий сайты]
* [https://www.parliament.vic.gov.au/ Виктория штатынын парламенти]
* [https://prov.vic.gov.au/ Виктория штатынын мамлекеттик архиви]
* [https://vhd.heritagecouncil.vic.gov.au/ Виктория штаты боюнча маалымат база]

'''Саякатчылар үчүн'''

* [https://www.visitvictoria.com/ Виктория штатынын туристерге арналган расмий сайты]
* [https://www.victorianplaces.com.au/ Виктория штатынын аймактары]
* [https://contenthub.visitvictoria.com/ Туристик Виктория. Онлайн сүрөт галереясы]

'''Жалпы маалымат'''

* [[dmoz:Regional/Oceania/Australia/Victoria/|Штат боюнча жалпы маалымат]]
* [https://www.openstreetmap.org/relation/2316741 OpenStreetMap. Виктория штатынын картасы]

{{Австралиянын административдик-аймактык түзүлүшү}}
[[Категория:Австралия штаттары]]
[[Категория:Виктория]]