«Жапония» барагынын кодун көрүү

{{Мамлекет
 |Кыргызча аталышы          = Жапония
 |Мамлекеттик аты           = 日本
 |Илик жөндөмө              = Япониянын
 |Герб                      = Japanese Imperial Seal.svg
 |Желек                     = Flag of Japan.svg
 |Девиз                     = 
 |Гимн аты                  = Кими га йо
 |Аудио                     = Kimi ga Yo instrumental.ogg
 |Эгемендүүлүк күнү         = 
<!-- |Кимден= -->
 |Дүйнөдөгү Орду            = Japan (orthographic projection).svg
 |Тили                 = [[Жапон тили]]
 |Борбор шаары = [[Токио]]
 |Башкаруу формасы          = [[Конституциялык монархия]]
 |Ири шаарлар            = [[Токио]], [[Йокогама]], [[Осака]]
 |Башчыларынын милдеттери   = [[Жапония императору|Император]]<br />[[Жапониянын премьер-министрлери|Премьер-министр]]
 |Башчылары                 = [[Нарухито]]<br />[[Fumio Kishida]]
 |Аянт боюнча орун          = 61
 |Аянт                      = 377 944<ref>{{cite web|datepublished=2008|url=http://www.stat.go.jp/english/data/handbook/c01cont.htm|title=Statistical Handbook of Japan. Land and Climate|lang=en|publisher=Япон статистика бюросу|accessdate=2010-01-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/616oXymRf?url=http://www.stat.go.jp/english/data/handbook/c01cont.htm|archivedate=2011-08-21|dead-url=no}}</ref>
 |Суу аянты                 = 0,8
 |Калкынын саны боюнча орун = 10
 |Калк                      = 126 400 000
 |Каттоо жылы               = 2011
 |Калкынын жыштыгы          = 334,5
 |ИДП                       = 4395 млрд.
 |ИДП эсептөө жылы          = 2010
 |ИДП боюнча орун           = 4
 |Жан башына ИДП            = 34.611
 |Акча бирдиги              = [[Жапон йенасы]]
 |Домен                     = [[.jp]]
 |Телефон коду              = 81
 |Убакыт алкагы             = +9
 |Картада=Japan_(orthographic_projection).svg|карта сүрөттөлүшү=Ачык жашыл [[Орусия]] көзөмөлдөгөн Кунашир, Итуруп, Шикотан жана Жапония ээлеген Хабомай аралдарынын аймактарын көрсөтүп турат.|Аянты=377 944<ref>{{cite web|datepublished=2008|url=http://www.stat.go.jp/english/data/handbook/c01cont.htm|title=Statistical Handbook of Japan. Land and Climate|lang=en|publisher=Жапон статистика бюросу|accessdate=2010-01-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/616oXymRf?url=http://www.stat.go.jp/english/data/handbook/c01cont.htm|archivedate=2011-08-21|dead-url=no}}</ref>|Аянты боюнча орду=61|Негизделген=11-февраль, 660-жылы биздин заманга чейин (расмий)}}{{Каталар}}
'''Жапония''' ([[жапон тили|жап.]] 日本 Нихон, Ниппон, которгондо '''«Күн баткан жер»'''), расмий — Жапон Мамлекети ([[жапон тили|жап.]]. 日本国 «Нихон коку», «Ниппон коку» (инф.)), — [[Чыгыш Азия|Чыгыш Азиядагы]] аралдуу [[мамлекет]]. Жапон деңизинин чыгышында жайгашкан. Поэттик аты — Күндүн чыгыш жери.

Жапония — Жапон аралдар тобундагы (архипелаг) 6852 аралда жайгашкан. Эң чоң төрт арал ― Хонсю, [[Хоккайдо]], Кюшу жана Шикоку - аралдар тобунун 97% түзөт. Көбүнчө аралдар тоолуу жана [[вулкан|жанар тоолуу]] (вулкандуу). Жапониянын эң бийик чокусу [[Фуджи тоосу]] - жанар тоо. 126 миллионго чукулдаган калкы менен Жапония дүйнөдө 10-орундун ээси. Аянты боюнча 62-орунда (377,873 миң чарчы чакырым). [[Чоң Токио|Чоң Токионун]] ичинде [[Токио]] ордо калаасы жана тегерегидеги конуштар (префектура) кириши, аны (Чоң Токиону) 30 миллиондон ашкан калкы менен дүйнөдөгү эң ири шаарчасы наамына жеткизет. Токионун өзү 47 префектурага бөлүнөт. Япония бир улутту эл. Калктын 99,4% - япондор. Мындан тышкары кытайлар, корейлер, америкалыктар бар. Расмий тили - жапон тили. Негизги диндери - [[шинто]] жана бутпарастык диндери.

Номиналдуу [[ИДӨ]] боюнча Жапония дүйнөдө үчүнчү орунду ээлейт.  [[Экспорт|Экспорттун]] көлөмү боюнча төртүнчү, [[импорт|импорттун]] көлөмү боюнча бешинчи орунда. Бүгүнкү күндө үнөмдүк (экономикалык) кубаты боюнча 2-орунда.

Мамлекеттин башкаруу тутуму — конституциалык монархия, мамлекет башчысы ― [[император]], өкмөт башчысы — премьер-министр. 1947-жылы кабыл алыннан конституция боюнча император — “''мамлекет менен калк биримдигинин белгиси''”. Ал парламенттин сунушу боюнча өкмөт башчыны дайындайт жана өкмөт башчынын сунушу менен өкмөт мүчөлөрүн, Жогорку соттун төрагасы менен мүчөлөрүн дайындайт же кызмат ордунан чечет. Баш мыйзам боюнча, мамлекет иштерге толугу менен өкмөт башчысы башкарган өкмөт жооп берет.

Япония - өнүккөн өлкө болгондон соң жашоо деңгээли да өтө жогору.

Жогорку мыйзам чыгаруучу орган парламент — эки палатадан (өкүлдөр палатасы жана кеңешчилер палатасынан) турат. Улуттук маарекеси 23-декабрь (император [[Акихито|Акихитонун туулган]] күнү). Акча белгиси — [[иен]].

== Географиясы ==
[[File:Japan-CIA_WFB_Map.png|thumb|Япония.]]
=== Жапониянын шаарлары ===

Япония калкынын бештен төрт бөлүгү шаарларда жашайт. Япониянын ичкерирек аймактарында, тоолуу аймактары менен автоунаа магистралдары боюнан будда ибадатканаларын, ошондой эле көлмөлөрү менен кооз таш кондургулары бар чакан саябактарды, чарбалардын саман менен жабылган чочогой төбө эски үйлөрүн көрүүгө болот.
==== Жапониянын эң ири шаарлары ====

* [[Токио]]
* [[Иокогама]]
* [[Осака]]
* [[Нагоя]]
* [[Саппоро]]
* [[Кобе]]
* [[Киото]]
* [[Фукуока]]
* [[Кавасаки]]
* [[Сайтама]]

== Калк ==
2019-жылдын 1-сентябрына карата Жапониянын калкы 125 938 348 адамды түзөт. Өлкөнүн калкы 2004-жылдан бери жыл сайын табигый түрдө кыскарууда. 2007-жылдын маалыматы боюнча жапондордун 89,07% шаарларда жашашат. Жапон коому тил жана маданий жактан бир тектүү, чет элдик жумушчулардын аз агымы менен. Улуттук азчылыктарга рүкүйлер, айнлар, корейлер, кытайлар, филиппиндер, жапониялык бразилиялыктар жана жапон перулуктар кирет. 2010-жылы Жапонияда болжол менен 1,65 миллион чет элдиктер болгон. Өлкөгө туристтердин саны өсүүдө: 2017-жылы Жапонияга 28,7 миллион адам, негизинен Азиядан (24,5 миллион) жана Европадан (1,5 миллион) келген. Калкынын 98% жакынын жапондор түзөт; жергиликтүү азчылыктардын эң ири топтору – рүкүандар (бир жарым миллионго жакын адам), айнлар, социалдык азчылыктар – буракуминдер.

Жапония 2016-жылы 83,98 жаш менен эң жогорку жашоонун бирине ээ жана ымыркайлардын өлүмү боюнча эң төмөнкү көрсөткүчтөрдүн бири. Жапон коому тез картаюуда, [[Экинчи дүйнөлүк согуш|Экинчи Дүйнөлүк Согуштан]] кийинки төрөттүн өсүүсү, андан кийин XX-кылымдын аягында төрөттүн төмөндөшү. 2005-жылы калктын 20,1% жакынын 65 жаштан жогоркулар түзгөн.

== Жапондордун салттары ==
Японияда бизди замандын биринчи мин жылдыктын аягында адабият онуугусу башталган. Азыркы убакка чейин биздин замандын экинчи мин жылдыктан тарта жасалган живопистик эстеликтер жана аритектуралар сакталып калган. Япониянын онугуу жолунда кытайлардын салымы чон. ХХ кылымда япониянын  Аниме менен Манго  дуйнолук масштабды багындырып келди.

Япондуктардын салты боюнча кара тус бул - урматтын, улуулуктун, тажрыйбалуулукту билдирет. Устаттыктын бийик даражасын да маанилейт. Коптогон куроштук искусствосунда кара кур эн жогорку болуп эсептелинет.
==Маданияты==
Жапон калкынын сансыз кылымдардан берки негизги кесипчилиги — күрүч өндүрүү.

Жапониядагы бул чарбалык-маданий тип биздин заманга чейинки мезгилдеги яёи маданиятынын тушунда калыптанган. Жапонияда жашылчалар жана ошондой эле дан эгиндери эгилет. Салттуу айыл чарбасындагы көпчүлүк жумуштар кол менен иштетилет. Маселен, жээктерди отоо, күрүчтүн көчөттөрүн отургузуу өңдүү эмгекти өтө көп талап кылуучу жумуштар. Күрүчтүн көчөттөрү май—июнь айларынын салкын күндөрүндө суу каптаган талаада узата керилген жипти бойлото бипбирдей аралыкта отургузулат. Ал эми дөбөнүн капталындагы тар террасалуу талаалардагы жээктер тегерете иймейип тургандыктан, аларга күрүч отургузуу андан бетер түйшүктүү жумуш. Жер иштетүүгө чейинки эң байыркы чарбалык маданий тип болгон балык уулоочулук жана жыйноочулук өлкөнүн жээктик аймак - тарында сакталып калган. Балык уулоо менен кесиптенген дыйкандар эзелтен бери эле жакыр жашашат. Балык уулоо технологиясынын өнүгүп, ачык деңиз флоту маанилүү роль ойной баштагандан тартып алардын жашоо-тиричилиги ого бетер оордоду. Жээктик аймактарда, балык уулоодон тышкары, андан башка деңиз азыктарын — балыр өсүмдүктөрүн, деңиз кирпилерин, ар түрдүү үлүлдөрдү, [[кальмар|кальмарларды]], [[осьминог|осьминогдорду]], моллюсктарды чогултуу жана кармоо чоң роль ойнойт. Бул деңиз азыктары тамак-аш жасоого колдонулат жана жогору бааланат.

[[Климат|Климаттык]] шартынын ар түрдүүлүгүнө карабастан, япондордун салттуу турак жайынын негизги тиби өлкөнүн баардык аймагында негизинен окшош келет. Ал эми айрым бир тоолук жана аралдык [[этнография|этнографиялык]] топтордун башкача түзүлүштөгү турак жайлары бүгүнкү күндө жергиликтүү тарыхый эстелик катары колдонулуп калган. Көп кабаттуу заманбап курулуштардын жасалгаларында салттуу белгилер сакталган. Ал салттуу белгилерде япондордун этногенезинин, алардын маданиятынын генезисинин компоненттери чагылдырылган.
== Булактар ==
* Дүйнө тарыхы, 2007-ж, Бишкек
* А.Б. Элебесова, Ө.Ж. Осмонов. Жооптуу редактор: Т. Рыскулов
{{Булактар}}{{Азия өлкөлөрү}}
[[Категория:Жапония| ]]