«Кук аралдары» барагынын кодун көрүү

{{Мамлекет
 |Негизделген                = 
 |Макамы                     = 
 |Кыргызча аталышы           = Кук аралдары
 |Расмий аталышы             = {{lang-rar|Kūki ‘Airani}}<br>{{lang-en|Cook Islands}}<br>{{lang-mi|Kūki 'Āirani}}<br>{{lang-pnh|Kūki Airani}}
 |Мамлекеттик дини           = [[Динден тышкары мамлекет]]
 |Герб                       = Coat of arms of the Cook Islands.svg
 |Желек                      = Flag of the Cook Islands.svg
 |Гимн аталышы               = Te Atua Mou E
 |Аудио                      = National Anthem of the Cook Islands.ogg
 |Урааны                     = 
 |Башкаруу формасы           = [[Конституциялык монархия]]
 |Картада                    = Cook_Islands_on_the_globe_(Polynesia_centered).svg
 |lat_dir = S |lat_deg = 21 |lat_min = 14 |lat_sec = 5
  |lon_dir = W |lon_deg = 159 |lon_min = 46 |lon_sec = 40
  |region = CK
  |CoordScale = 5000000
 |Тили                       = [[кук тили]], [[англис тили]]
 |Эгемендүүлүк күнү          = [[4-август]] [[1965-жыл]]
 |Эгемендүүлүгүн алды        = [[Жаңы Зеландия]] менен эркин ассоциация
 |Борбор шаары               = [[Аваруа]]
 |Ири шаарлар                = 
 |Башчыларынын милдеттери    = [[Падыша]]<br>[[Падышанын өкүлү]]<br>[[Премьер-министр]]
 |Башчылары                  = [[Чарльз III]]<br>[[Том Марстерс]]<br>[[Марк Браун]]
 |Аянты                      = 236,7
 |Суу пайызы                 = 0
 |Аянты боюнча орду          = 215-орун
 |Калкы                      = 15,040
 |Калкы боюнча орду          = 223-орун
 |Калкты каттоо жылы         = 2021
 |Калктын жыштыгы            = 63,3
 |ИДӨ (САМ)                  = 
| ИДӨнү эсептөө жылы (ППС)   = 
| ИДӨ (САМ) боюнча           = 
| ИДӨнүн ар бир жанга        = 
| ИДӨнүн ар бир жанга боюнча = 
| ИДӨ (номинал)              = 384 млн
| ИДӨ (номинал) эсептөө жылы = 2020
| ИДӨ (номинал) боюнча       = (белгисиз)
| ИДӨ (номинал) ар бир жанга = 21,994
|Акча бирдиги                = [[Жаңы Зеландия доллары]], [[ Кук аралдарынын доллары]]
| АДӨИ                       = 
| АДӨИ деңгээли              = 
| АДӨИ боюнча орду           = 
 |ЭОК                        = COK
 |Этнохороним                = 
 |Домени                     = [[.ck]]
 |Телефон коду               = 682
 |Убакыт аралыгы             = [[UTC-10:00|-10:00]]
 |Штрих коду                 = 
}}
'''Кук аралдары''' ({{lang-en|Cook Islands}})  — [[Тынч океан|Тынч океандын]] борбордук бөлүгүндөгү [[архипелаг]]. Полинезияда. [[Жаңы Зеландия]] менен эркин ассоциациядагы «өзүн-өзү башкарган аймак». Архипелаг 15 аралды камтып, эки топко (Түштүк жана Түндүк) бөлүнөт. Ири аралдары: Раротонга, Мангаиа, Пенрин, Ракаханга, Манихики, Дейнжер, Суворов ж. б. жанар тоонун аракетинен пайда болуп, бийиктиги 652 м. 

Аянты 236,7 км<sup>2</sup>. Калкы 19,8 миң (2009); негизинен полинезиялыктар жана маорилер жашайт. Расмий тили — кук (аралда жашаган маорилердин тили) жана англис тилдери. администрациялык борбору — Аваруа (калкы 12,9 миң; Раротонга аралында). Акча бирдиги — Жаңы Зеландия доллары. Аралдын башчысы — [[Улуу Британия]] королевасы. Аралда Жаңы Зеландия өкмөтүнүн өкүлү да бар. Мыйзам чыгаруучу органы — парламент (Өкүлдөр палатасы). 

== Этимология ==
Архипелагды азыркы аталышы менен XIX кылымда орус деңиз саякатчысы [[Крузенштерн Иван Фёдорович|Иван Крузенштерн]] англис саякатчысы [[Жеймс Кук|Жеймс Куктун]] урматынан атаган. [[1773]]-[[1775]]-жылдары бул  аралдарга келген Жеймс Кук өзү Херви аралдары ({{lang-en|Hervey Islands}}) деп атаган.

==Тарыхы==
[[Файл:Cook_Islands_Annexation_Ceremony.jpg|thumb|220px|Губернатор Лорд Ранфурли 1900-жылдын 7-октябрында Макеге падыша айымга аннексия жөнүндө жарлыкты окуп берип жаткан сүрөтү|left]]
Аралга VI кылымдын башында полинезиялыктар отурукташа баштаган. Алгач аралды ачкандардын арасында орус деңиз сүзүүчүлөрү да болгон. Алар архипелагдагы бир атоллго Суворовдун ысымын ыйгарышкан. 1888-жылдан Улуу Британия протектораты. 1901-жылы Кук аралдары Жаңы Зеландияга кошулуп, 1965-жылы өз ыктыяры менен Жаңы Зеландияга бириккен. 1971-жылдан арал өз алдынча эл аралык укукка ээ субъект катары Тынч океан аралдары форумуна мүчө. 1974-жылы Жаңы Зеландияда Кук аралынын чет өлкөдөгү өкүлчүлүгү ачылып, ал 1985-жылы элчилик болгон. 1987-жылы аралдын өкмөтүнө бейтараптыкты сактоо милдеттендирилген. Кук аралы БУУга мүчө болбогону менен анын атайын уюмдарына кирет.


== Физикалык жана географиялык мүнөздөмөсү ==

=== Географиялык абалы ===
Кук аралдары мамлекети Тынч океанынынын Полинезия аймагында экватор менен түштүк тропиктин ортосунда жайгашкан. Жалпы аянты 2,2 миллион км², 15 аралдардан жана атоллдордон турат. Кургактыгынын жалпы аянты 236,7 км²<ref>{{Cite web |title=Cook Statistics Office. Total Population and Land Area by Island |url=http://www.stats.gov.ck/Statistics/CensusSurveys/census06/Cen06-Tab1.pdf |accessdate=2011-08-21 |archivedate=2012-03-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120323022911/http://www.stats.gov.ck/Statistics/CensusSurveys/census06/Cen06-Tab1.pdf }}</ref>.

Эң түндүгүнөн (Пенрин атоллу же Тонгарева) эң түштүккү аралына (Мангая аралы) чейинки аралык болжол менен 1400 км түзөт.
{| class="wikitable sortable ts-columnstyle-right-4 ts-columnstyle-right-5 ts-columnstyle-right-6 ts-columnstyle-right-7 ts-columnstyle-right-8 ts-columnstyle-right-9" style="vertical-align:top"
! scope="col" |№
! scope="col" |Арал
! scope="col" |Административдик борбору
! scope="col" |Аянты,
км²
! scope="col" |Калкы,
адам<ref name=":0">[https://www.citypopulation.de/en/cook/ COOK ISLANDS Kūki 'Āirani City population]</ref>

(1.12.1996)
! scope="col" |Калкы,
адам<ref name=":0" />

(1.12.2001)
! scope="col" |Калкы,
адам<ref name=":0" />

(1.12.2006)
! scope="col" |Калкы,
адам<ref name=":0" />

(1.12.2011)
! scope="col" |Калкы,
адам<ref>[https://web.archive.org/web/20170828062044/http://www.mfem.gov.ck/census Census of Population & Dwellings 2016]</ref>

(1.12.2016)
|-
! colspan="9" scope="colgroup" |Түштүк тобу
|-
|1
|Раротонга
|Аваруа
|67,1
|10 374
|9 451
|10 226
|10 572
|13 044
|-
|2
|Аитутаки
|Арутанга
|18,3
|2 272
|1 743
|1 975
|1 771
|1928
|-
|3
|Атиу
|
|26,9
|942
|600
|558
|468
|437
|-
|4
|Мангаиа
|
|51,8
|1 083
|739
|631
|562
|499
|-
|5
|Мануаэ
|
|6,2
|—
|—
|—
|—
|—
|-
|6
|Мауке
|
|18,4
|643
|469
|372
|300
|297
|-
|7
|Митиаро
|
|22,3
|318
|226
|193
|189
|155
|-
|8
|Такутеа
|
|1,2
|—
|—
|—
|—
|—
|-
! colspan="9" scope="colgroup" |Түндүк тобу
|-
|9
|Манихики
|
|5,4
|656
|497
|344
|238
|213
|-
|10
|Нассау
|
|1,3
|99
|72
|75
|73
|78
|-
|11
|Палмерстон
|
|2,1
|49
|48
|62
|60
|58
|-
|12
|Пукапука
|
|1,3
|778
|662
|507
|451
|444
|-
|13
|Ракаханга
|
|4,1
|249
|158
|127
|77
|80
|-
|14
|Суворов
|
|0,4
|4
|1
|—
|—
|—
|-
|15
|Тонгарева
|Омока
|9,8
|604
|351
|254
|213
|226
|-
! scope="col" |Жалпы<ref>[https://web.archive.org/web/20170424174201/http://www.mfem.gov.ck/statistics/census-and-surveys/cook-islands-demographic-profile Cook Islands Demographic Profile 2006-2011]</ref>
! scope="col" |
! scope="col" |
! scope="col" style="text-align:right" |236,7
! scope="col" style="text-align:right" |18 071
! scope="col" style="text-align:right" |15 017
! scope="col" style="text-align:right" |15 324
! scope="col" style="text-align:right" |14 974
! scope="col" style="text-align:right" |17 459
|}
<gallery mode="packed">
Файл:Pukapuka_Aerial_efs_1280.jpg|350px|Пукапуканын учактан тартылган сүрөтү
Файл:Aitutaki-Motu_Tapuaetai.jpg|350px|Айтутакинин түштүк тарабындагы Тапуаэтай аралы
Файл:Rarotonga_beach.jpg|350px|Раротонгадагы океан жээги
</gallery>

=== Климаты ===
Климаты тропиктик пассаттык, нымдуу. Жылдык орточо температурасы 24°Сден (түштүгүндө) 28°Сге чейин (түндүгүндө). Жылдык жаан-чачынын саны 2000 мм. Ноябрдан апрелге чейин тайфундар болуп турат. Өсүмдүктөрү адамдардын таасиринен өзгөргөн. Раротонга жана Мангаиа анда нымдуу дайыма жашыл тропик токойлору сакталган. Кокос пальмасы, цитрус өсүмдүктөрү, ананас, банан, жашылча ж. б.өстүрүлөт. Орнитофаунага бай. Аралда эндемик 4 куштун түрү мекендейт.

==Маданияты==
Кийим тигүү, мөмө-жемиш консервалары, аррорут (крахмал) даярдоо өндүрүшү иштейт. Белек-бечкектерди чыгарат. Кара бермет, ташбака чопкуту чогултулат. Балык кармалат. Мейманкана жана туризм окуу борбору, Түштүк Тынч океан университетинин филиалы (Раротонга аралында) бар. Туризм өнүккөн. Сырттан азык-түлүк, отун ж. б. алат. Башкы соода шериктештери: Жаңы Зеландия, Австралия, [[Жапония|Япония]]. 

==Колдонулган адабияттар==
* [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104-9

== Булактар ==
{{Булактар|2}}
== Тышкы шилтемелер ==

* [https://www.psc.gov.ck/ Кук Аралдарынын Өкмөтү]
* [https://www.mfem.gov.ck/ Кук аралдарынын каржы жана экономикалык башкаруу министрлиги]
* [https://www.cookislandsnews.com/ Кук аралдарынын жаңылыктар порталы]
{{Калып:Океания өлкөлөрү}}
[[Категория:Австралия жана Океания өлкөлөрү]]
[[Категория:Кук аралдары| ‎]]
[[Категория:Аралдар‎]]