Кук аралдары

	Кук аралдары; кук Kūki ‘Airani; англ. Cook Islands; маори Kūki 'Āirani; пенрин Kūki Airani
Туу	Герб
	Гимн: «Te Atua Mou E»
Эгемендүүлүк күнү	4-август 1965-жыл ( Жаңы Зеландия менен эркин ассоциация)
Расмий тили	кук тили, англис тили
Борбор шаары	Аваруа
Ири шаарлар
Башкаруу формасы	Конституциялык монархия
Падыша; Падышанын өкүлү; Премьер-министр	Чарльз III; Том Марстерс; Марк Браун
Мам. дини	Динден тышкары мамлекет
Аянты; • Жалпы; • Суу бетинин %.	215-орун - дүйнөдө; 236,7 км²; 0
Калкы; • Бааланган (2021); • Жыштыгы	; 15,040 адам (223-орун); 63,3 ад./км²
ИДӨ (номинал); • Бардыгы ; • Ар бир жанга	; 384 млн $; 21,994 $
Акча бирдиги	Жаңы Зеландия доллары, Кук аралдарынын доллары
Домени	.ck
ISO коду	CK
ЭОК коду	COK
Телефон коду	+682
Убакыт аралыгы	UTC -10:00

Кук аралдары (англ. Cook Islands) — Тынч океандын борбордук бөлүгүндөгү архипелаг. Полинезияда. Жаңы Зеландия менен эркин ассоциациядагы «өзүн-өзү башкарган аймак». Архипелаг 15 аралды камтып, эки топко (Түштүк жана Түндүк) бөлүнөт. Ири аралдары: Раротонга, Мангаиа, Пенрин, Ракаханга, Манихики, Дейнжер, Суворов ж. б. жанар тоонун аракетинен пайда болуп, бийиктиги 652 м.

Аянты 236,7 км². Калкы 19,8 миң (2009); негизинен полинезиялыктар жана маорилер жашайт. Расмий тили — кук (аралда жашаган маорилердин тили) жана англис тилдери. администрациялык борбору — Аваруа (калкы 12,9 миң; Раротонга аралында). Акча бирдиги — Жаңы Зеландия доллары. Аралдын башчысы — Улуу Британия королевасы. Аралда Жаңы Зеландия өкмөтүнүн өкүлү да бар. Мыйзам чыгаруучу органы — парламент (Өкүлдөр палатасы).

Этимология

Архипелагды азыркы аталышы менен XIX кылымда орус деңиз саякатчысы Иван Крузенштерн англис саякатчысы Жеймс Куктун урматынан атаган. 1773-1775-жылдары бул аралдарга келген Жеймс Кук өзү Херви аралдары (англ. Hervey Islands) деп атаган.

Тарыхы

Аралга VI кылымдын башында полинезиялыктар отурукташа баштаган. Алгач аралды ачкандардын арасында орус деңиз сүзүүчүлөрү да болгон. Алар архипелагдагы бир атоллго Суворовдун ысымын ыйгарышкан. 1888-жылдан Улуу Британия протектораты. 1901-жылы Кук аралдары Жаңы Зеландияга кошулуп, 1965-жылы өз ыктыяры менен Жаңы Зеландияга бириккен. 1971-жылдан арал өз алдынча эл аралык укукка ээ субъект катары Тынч океан аралдары форумуна мүчө. 1974-жылы Жаңы Зеландияда Кук аралынын чет өлкөдөгү өкүлчүлүгү ачылып, ал 1985-жылы элчилик болгон. 1987-жылы аралдын өкмөтүнө бейтараптыкты сактоо милдеттендирилген. Кук аралы БУУга мүчө болбогону менен анын атайын уюмдарына кирет.

Физикалык жана географиялык мүнөздөмөсү

Географиялык абалы

Кук аралдары мамлекети Тынч океанынынын Полинезия аймагында экватор менен түштүк тропиктин ортосунда жайгашкан. Жалпы аянты 2,2 миллион км², 15 аралдардан жана атоллдордон турат. Кургактыгынын жалпы аянты 236,7 км²^[1].

Эң түндүгүнөн (Пенрин атоллу же Тонгарева) эң түштүккү аралына (Мангая аралы) чейинки аралык болжол менен 1400 км түзөт.

№	Арал	Административдик борбору	Аянты, км²	Калкы, адам^[2] (1.12.1996)	Калкы, адам^[2] (1.12.2001)	Калкы, адам^[2] (1.12.2006)	Калкы, адам^[2] (1.12.2011)	Калкы, адам^[3] (1.12.2016)
Түштүк тобу
1	Раротонга	Аваруа	67,1	10 374	9 451	10 226	10 572	13 044
2	Аитутаки	Арутанга	18,3	2 272	1 743	1 975	1 771	1928
3	Атиу		26,9	942	600	558	468	437
4	Мангаиа		51,8	1 083	739	631	562	499
5	Мануаэ		6,2	—	—	—	—	—
6	Мауке		18,4	643	469	372	300	297
7	Митиаро		22,3	318	226	193	189	155
8	Такутеа		1,2	—	—	—	—	—
Түндүк тобу
9	Манихики		5,4	656	497	344	238	213
10	Нассау		1,3	99	72	75	73	78
11	Палмерстон		2,1	49	48	62	60	58
12	Пукапука		1,3	778	662	507	451	444
13	Ракаханга		4,1	249	158	127	77	80
14	Суворов		0,4	4	1	—	—	—
15	Тонгарева	Омока	9,8	604	351	254	213	226
Жалпы^[4]			236,7	18 071	15 017	15 324	14 974	17 459

Пукапуканын учактан тартылган сүрөтү
Айтутакинин түштүк тарабындагы Тапуаэтай аралы
Раротонгадагы океан жээги

Климаты

Климаты тропиктик пассаттык, нымдуу. Жылдык орточо температурасы 24°Сден (түштүгүндө) 28°Сге чейин (түндүгүндө). Жылдык жаан-чачынын саны 2000 мм. Ноябрдан апрелге чейин тайфундар болуп турат. Өсүмдүктөрү адамдардын таасиринен өзгөргөн. Раротонга жана Мангаиа анда нымдуу дайыма жашыл тропик токойлору сакталган. Кокос пальмасы, цитрус өсүмдүктөрү, ананас, банан, жашылча ж. б.өстүрүлөт. Орнитофаунага бай. Аралда эндемик 4 куштун түрү мекендейт.

Маданияты

Кийим тигүү, мөмө-жемиш консервалары, аррорут (крахмал) даярдоо өндүрүшү иштейт. Белек-бечкектерди чыгарат. Кара бермет, ташбака чопкуту чогултулат. Балык кармалат. Мейманкана жана туризм окуу борбору, Түштүк Тынч океан университетинин филиалы (Раротонга аралында) бар. Туризм өнүккөн. Сырттан азык-түлүк, отун ж. б. алат. Башкы соода шериктештери: Жаңы Зеландия, Австралия, Япония.

Колдонулган адабияттар

“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104-9

Булактар

↑ Cook Statistics Office. Total Population and Land Area by Island. Текшерилген күнү 21 -август (баш оона) 2011. Түп булактан архивделген күнү 23 -март (жалган куран) 2012.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 COOK ISLANDS Kūki 'Āirani City population
↑ Census of Population & Dwellings 2016
↑ Cook Islands Demographic Profile 2006-2011

Тышкы шилтемелер

[1] Cook Statistics Office. Total Population and Land Area by Island. Текшерилген күнү 21 -август (баш оона) 2011. Түп булактан архивделген күнү 23 -март (жалган куран) 2012.

[:0-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 COOK ISLANDS Kūki 'Āirani City population

[3] Census of Population & Dwellings 2016

[4] Cook Islands Demographic Profile 2006-2011

[1]

[2]

[3]

[4]

Океания өлкөлөрү
Эгемендүү мамлекеттер	Австралия • Вануату • Жаңы Зеландия • Кирибати • Маршалл Аралдары • Микронезия • Науру • Палау • Папуа-Жаңы Гвинея • Самоа • Соломон аралдары • Тонга • Тувалу • Фижи
Ассоциацияланган мамлекеттер	Кук аралдары • Ниуэ аралы
Көз каранды аймактар	АКШ тышкы кичи аралдары • Америка Самоасы • Гавайи • Гуам • Жаңы Каледония • Исла-де-Паскуа • Норфолк аралы • Питкэрн аралы • Токелау • Түндүк Мариана аралдары • Уоллис жана Футуна • Француз Полинезиясы